Het gerucht werd door het Duitse blad Bild de wereld in geholpen. Zou Donald Trump de F-35 via een zogeheten ‘kill switch’ op afstand buiten werking kunnen stellen? Bijvoorbeeld als EU-landen het gevechtsvliegtuig zouden willen gebruiken om de Baltische lidstaten te beschermen tegen een Russische invasie, terwijl Trump deze landen in een breder geopolitiek akkoord zou hebben ‘weggegeven’ aan Poetin.
Bild voerde een woordvoerder van een Duits defensiebedrijf op die, zonder onderbouwing overigens, zei dat het verhaal „meer dan een gerucht” is. De zorgen namen toe nadat de Portugese minister van Defensie donderdag bekendmaakte dat de voorgenomen vervanging van de Portugese F-16’s door F-35’s mogelijk niet doorgaat. „Deze bondgenoot van ons, die al decennialang voorspelbaar is, zou beperkingen kunnen opleggen aan het gebruik, onderhoud, de levering van onderdelen en alles wat te maken heeft met het operationeel houden en gebruiken van vliegtuigen in allerlei scenario’s”, aldus defensieminister Nuno Melo over de F-35 tegen de Portugese krant Público.
Natuurlijk kennen we de Amerikaanse software niet voor 100 procent, maar je moet 1 procent onzekerheid niet een eigen leven laten leiden
Luchtvaartdeskundige Joris Melkert van de TU Delft denkt niet dat Melo doelde op een heuse kill switch, waarmee de F-35 met één druk op de knop aan de grond kan worden gehouden. Al kan Melkert dat ook niet helemaal uitsluiten. „De F-35 is een vliegende computer. We weten niet honderd procent zeker of er niet een achterdeurtje in de software zit dat alleen de Amerikanen kennen”, zegt Melkert. Kill switches worden onder meer gebruikt om auto’s en smartphones na diefstal op afstand uit te schakelen.
Oud F-16-piloot en hoogleraar oorlogsstudies Frans Osinga (Universiteit Leiden) noemt het verhaal over een kill switch in de F35 een „broodje aap”. Osinga: „Zelfs de hoogste NAVO-militair heeft gezegd dat er geen kill switch is. Natuurlijk kennen we de Amerikaanse software niet voor 100 procent, maar je moet 1 procent onzekerheid niet een eigen leven laten leiden.”
Lees ook
Luchtmachtcommandant Steur wil als F-35-vlieger ‘een krijgersmentaliteit’ uitdragen, maar wie moet het toestel onderhouden?
Afhankelijk
Feit is dat Europese landen die met de F-35 vliegen – uiteindelijk moeten dat er minimaal dertien worden – in grote mate afhankelijk zijn van de Amerikanen. Zoals dat ook geldt bij Apache-helikopters, Reaper-drones en Tomahawk-kruisraketten, allemaal in gebruik bij het Nederlandse leger.
„Uiteindelijk is die afhankelijkheid de echte kill switch”, zegt Melkert van de TU Delft. „Als de Amerikanen niet meewerken, dan komt de F-35 uiteindelijk door een gebrek aan onderdelen aan de grond te staan. Tot die tijd worden missies gevaarlijker en minder effectief wanneer gegevens over vijandelijke dreigingen en doelwitten niet door de Amerikanen met de systemen van de Europese F-35’s worden gedeeld.”
Wat betreft de onderdelen brengt Osinga graag nuance aan. Hij wijst erop dat de F-35 een internationaal project is waar Nederland al tientallen jaren een voorname deelnemer in is. Bij de rechtszaak vorig jaar over de levering van F-35-onderdelen uit Nederland aan Israël stelde het ministerie van Defensie dat delen van het landingsgestel en de bekabeling alleen door GKN Fokker in Nederland worden gemaakt. Volgens Osinga komt „25 tot 30 procent” van de F-35-onderdelen uit Europa.
Rusland of China zouden niets liever willen dan dat België afziet van de aanschaf van bijkomende exemplaren
In 2018 werd Turkije geschorst in het F-35-project, omdat het land in Rusland geavanceerde luchtafweerraketten wilde aanschaffen. Turkije was verantwoordelijk voor de assemblage van het middenstuk, de wapenophanging, de elektrische bekabeling en diverse andere onderdelen. De productie hiervan werd overgeheveld naar andere partnerlanden, waaronder Nederland. Juist het feit dat de onderdelen over de hele wereld worden gemaakt, kan het luchtwaardig houden van een F-35-vloot belemmeren. „Schaarste aan reserveonderdelen in de logistieke keten”, werd in een defensierapport uit 2019 als een risico genoemd.
Osinga denkt dat de VS alleen al vanuit commerciële overwegingen het gebruik van de F-35 nooit zullen belemmeren. „Dat zou direct leiden tot een einde aan nieuwe bestellingen. Er zijn waanzinnige commerciële belangen mee gemoeid, die juist voor Trump enorm zwaar wegen”, zegt Osinga.
Bestoken
De voormalige F16-piloot begrijpt dat Europese landen hun afhankelijkheden van de VS momenteel in kaart brengen, maar voor de F-35 bestaat volgens deskundigen geen Europees alternatief. Het is een toestel van de vijfde generatie. Dit betekent dat het door stealth-technieken minder snel wordt opgemerkt door de vijandelijke radar en veel data kan combineren, wat een completer beeld van het slagveld geeft. Bovendien wordt de F-35 beschouwd als het effectiefste toestel om op grote afstand vijandelijke vliegtuigen uit te schakelen, radarstations te storen en gronddoelen te bestoken. Geen enkel Europees land produceert een gevechtsvliegtuig van de vijfde generatie en het kan tientallen jaren duren om dat in Europees verband voor elkaar te krijgen.
Logisch dus dat de Belgische minister van Defensie Theo Francken zich na alle onrust gedwongen zag een lans te breken voor de F-35, waarvan België er 34 heeft besteld.
„Rusland of China zouden niets liever willen dan dat België afziet van de aanschaf van bijkomende exemplaren, gezien deze essentieel zijn voor het behalen van luchtoverwicht”, schreef Francken op LinkedIn. „Voor langdurig onderhoud en de levering van reserveonderdelen werd voorzien in samenwerking onder de Europese F-35-gebruikers. […] Het partnerschap rond de F-35 creëert zo een wederzijdse afhankelijkheid tussen alle deelnemende landen. Die kan niet eenzijdig worden verbroken zonder gevolgen voor álle gebruikers, inclusief de Amerikaanse.”
Lees ook
Koning Willem-Alexander bij Nederlandse F-35’s in Estland: ‘Eraan wennen dat we ook in Nederland moeten oefenen om gereedheid te behouden’
