Jongeren in de Flixbus voelen groeiende onrust. ‘Wapens zijn niet de enige uitweg’

Terwijl de bus met flinke snelheid langs staalblauwe Zwitserse meren rijdt, slingert Elias met een tandenborstel in zijn hand door het gangpad in de richting van het wc’tje. Hij is onderweg van zijn vriendin in Malmö naar Rome – als alles goed gaat, lukt hem dat in 36 uur.

De 23-jarige student sociologie voelt zich „geprivilegieerd” omdat hij „in vrede” heeft kunnen opgroeien, vertelt hij na het tandenpoetsen. „Ik heb me nooit hoeven afvragen wat ik zou doen als er oorlog kwam.” Nu voelt dat anders. „Ik besef dat het potentieel voor een grote oorlog er is. Met vrienden bespreek ik hoe we een dienstplicht kunnen ontduiken, mocht die er komen. Dat is half als grap, maar niet helemaal.”

NRC reed vijf dagen met de Flixbus door acht landen in West-Europa en sprak onderweg met jongeren tussen de zeventien en dertig jaar. Zij groeiden op in vrede. Hoe kijken ze naar een Europa dat zich herbewapent en naar de VS, die onder president Trump duidelijk maken dat hulp voor Europa niet meer vanzelfsprekend is? Hoe solidair willen ze zijn met Oekraïne, en zijn ze ook bereid daar offers voor te brengen?

Wat opvalt: van de ongeveer twintig jongeren die willen praten met de verslaggever is er één die zegt Europa desnoods militair te willen dienen. „Als de gemeenschap dat van mij vraagt, wil ik een steentje bijdragen.” De anderen willen Oekraïne liever op andere manieren steunen. Of helemaal niet.

Een aantal jongeren formuleert zoekend als het over Europa, de VS en militaire dreiging gaat. Over andere onderwerpen beginnen ze vol vuur uit zichzelf. Zoals het gebrek aan solidariteit met Gaza in Europa. Over kolonialisme, slavernij en de schuld die rijke landen hebben omdat hun economieën daarop zijn gebouwd.

Enkele jongeren zien het als positief dat Europa onafhankelijker moet worden van de VS. Als er militairen uit Europese landen of van de NAVO naar Oekraïne worden gestuurd, denkt een aantal, zal dat de kans op een gewapend conflict met de Russen sterk vergroten. „Alleen als het gaat om het handhaven van een eventueel bestand kan ik me voorstellen dat er Europese of NAVO-soldaten in Oekraïne zijn”, zegt een van hen.

In de goedkope bussen reizen jongeren uit de hele wereld door Europa alsof het één land is. Ze studeren in het ene land, hun verkering woont in het andere, hun ouders in weer een ander land. Ze doen het omdat het kan, of omdat het moet om een beter bestaan op te kunnen bouwen.

Busrit Amsterdam-Zuidoost-Luxemburg. Stops in Eindhoven en Luik. Reistijd: 6 uur. Afstand: 352 kilometer. Prijs: 34,75 euro.

Het bewaren van de vrede in Europa is niet mogelijk zonder steun van de VS, zegt premier Schoof in de Tweede Kamer op de dag van vertrek. Bij een bushalte in Amsterdam-Zuidoost kijkt de achttienjarige Zoe Platt uit Canada rond twee uur ’s middagse zoekend om zich heen. „Stopt de Flixbus hier?” Ze heeft een reusachtige roze-wit geblokte koffer bij zich. „Allemaal truien”, zegt ze verontschuldigend. „Mijn oma in Canada is geboren in Ierland en zei dat het heel koud is in Europa.” Maar de zon schijnt uitbundig en ze draagt een t-shirt. Met haar vriendin Kat Zerbes (ook achttien) reist ze naar Parijs. Ze hebben een tussenjaar.

Twee dagen voordat ze op de bus stapten, heeft Trump nieuwe heffingen opgelegd aan Canada. Een dag voordat ze instapten, hield premier Trudeau een speech die ze „sterk” vonden, zegt Kat, waarin hij zei dat Canada nooit de 51ste staat van Amerika zou worden. Iets waar Trump eerder op zinspeelde.

Zoe Platt (18) uit Canada.

Katt Zerbes (18) uit Canada.

Zoe: „Je denkt: hij provoceert, maar tegelijkertijd heeft hij sommige dingen wel echt gedaan. Dus je weet niet hoe serieus je het moet nemen.” Wat ze wel weet, zegt ze met een lach: „Wij Canadezen rekenen op Europese soldaten als de VS ons proberen in te lijven.” Op de vraag of ze zelf denken ooit het leger in te moeten, kijken de twee elkaar aan. „Misschien omdat we meisjes zijn, maar dat is echt nooit bij ons opgekomen”, zegt Zoe.

In de halfvolle bus klinkt geroezemoes in het Duits, Frans en Engels. Blauwe gordijntjes, blauwe stoelen. Aan elke leuning hangt een plastic zakje voor afval of erger. Voorbij Maastricht ploegt een boer zijn akker. Langs een bosrand heffen twee hertjes hun kop alsof ze onraad bespeuren.

Nick Felten (24) zet zijn koptelefoon af als hij wordt aangesproken. Hij is vanuit Delft, waar hij lucht- en ruimtevaarttechniek studeert, onderweg naar zijn familie in Luxemburg.

Voor Luxemburg was er „nooit echt een reden” om te investeren in de eigen defensie, zegt hij. Maar dat is de laatste twee jaar veranderd, er is meer geld vrijgemaakt. Hoewel hij denkt dat de dreiging vanuit Rusland voor Europa „overdreven” wordt, ziet hij wel de noodzaak van investeringen in defensie om Oekraïne te kunnen blijven steunen. „Zíj hebben dit nodig.”

De directe steun aan Oekraïne moet beperkt blijven tot geld en diplomatie, vindt hij. Hij is niet principieel tegen het sturen van militairen, maar hij vindt het een risico, omdat het „in potentie kan leiden tot een nucleaire oorlog”.

Dat hij zelf in de dienstplichtige leeftijd is, houdt hem niet zo bezig. „Luxemburg gaat geen dienstplicht invoeren”, denkt hij. Van de acht landen die NRC met de bus doorkruist, heeft alleen Zwitserland een actieve dienstplicht.

In Amsterdam is ook een Italiaanse van 27 ingestapt. Ze wil niet met haar naam in het artikel omdat ze op haar werk, een juridisch kantoor in Amsterdam, niet wil worden aangesproken op politieke opvattingen. Het is haar opgevallen dat de Italiaanse premier Meloni sinds de machtsovername door Trump „heel stil” is geweest over Oekraïne. „Tot nu toe betaalde Italië mee aan steun voor Oekraïne, maar ik verwacht dat Meloni daarmee wil stoppen. In Italië vinden mensen de staat van de economie belangrijker.” Ook voor deze vrouw geldt dat: „Ik kan in Italië niet in mijn onderhoud voorzien. De prijzen zijn er net zo hoog als in Nederland, maar het salaris is er veel lager.”

Ze ziet op sociale media dat veel mensen „in mijn bubbel wellicht” de hoge kosten voor levensonderhoud koppelen aan het geld dat Italië uitgeeft aan Oekraïne. „Ze willen dat hún problemen worden opgelost, niet die van de Oekraïners.”

Uit onderzoeken blijkt dat de bereidheid om te vechten voor het eigen land relatief laag is in Italië. Onderzoeksbureau Gallup noteerde dat 78 procent van de bevolking ronduit ‘nee’ zei op deze vraag. „Onze jongeren zijn niet opgevoed met patriottisme”, zegt de Italiaanse. „Ze geloven meer in individuele rechten. Dat geldt ook voor mij.”

Links: Busstation in Luxemburg. Rechts: onderweg in Duitsland.

Foto’s Giel Bonte

Busrit: Luxemburg-Kornwestheim (Stuttgart). Stop in Trier en Mannheim. Reistijd: vijf uur. Afstand: 353 kilometer. Prijs: 23,07 euro.

In een kiosk op busstation Kornwestheim kopt boulevard-krant Bild: Wer soll denn DAS bezahlen? Het gaat over het plan van voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie om via leningen miljarden beschikbaar te stellen voor Europese investeringen in defensie.

Op de bovenste verdieping van de dubbeldeksbus zit Kevine Foute (27) met haar eigen zorgen. Ze is Kameroens en volgt in Luik een opleiding voor accountant. Haar zorgen gaan over de sfeer in Europa en de rest van de wereld. Het klimaat wordt steeds onvriendelijker voor „buitenlanders” zoals zij. Ze denkt dat haar kansen om een baan te vinden in Europa almaar kleiner worden en dan wacht haar een „zwaar leven” in Kameroen.

Kevine Foute (27) uit Kameroen.

Valtor (17) uit Italië

Ter hoogte van Kaiserslautern dringt de militaire werkelijkheid zich ineens op. Langs de snelweg worden tientallen rupsvoertuigen zichtbaar, elk afgedekt met een camouflagezeil. Daarna legerbarakken waartussen militairen wandelen – op het oog ontspannen. En daarna weer tientallen militaire voertuigen. Het legerterrein is deel van de grootste militaire basis van de VS in Europa, de Kaiserslautern Military Community (KMC). Van hier uit kan het Amerikaanse leger ondersteund worden, of de NAVO.

Niet veel verder, ter hoogte van Sinsheim, wordt zichtbaar hoe Europa decennialang naar oorlogsvoering kon kijken: als iets uit het verleden. Langs de snelweg staan historische vliegtuigen, waaronder een Franse Concorde en een Russische Toepolev, die toebehoren aan het Technik Museum in Sinsheim.

Links: Korte stop in Konstanz, Duitsland. Rechts: Zwitserland.

Foto’s Giel Bonte

Busrit Kornwestheim-Milaan. Stops in Zurich en Böblingen.Reistijd: negen uur. Afstand: 530 kilometer. Prijs: 28,98 euro.

Het is nog donker als de bus naar Milaan met draaiende motor bij het busstation in Kornwestheim staat. Binnen hangt de zoete geur van energiedrankjes. Een jongen strekt zijn benen tot ze op de stoel aan de andere kant van het gangpad liggen. Van onder de shawl die over zijn gezicht ligt, klinkt al snel zacht gesnurk.

De Italiaanse Valtor slaapt niet. Gisteren is hij zeventien geworden. Van zijn familie kreeg hij als verrassing een busticket om ze op te kunnen zoeken in Italië. Vanuit de bus videobelt hij alvast. Zijn moeder is Italiaanse, zijn vader Albanees.

Via TikTok volgt hij het nieuws. Hij weet dat er oorlog is in Oekraïne, maar niet dat 27 Europese landen van plan zijn 800 miljard euro extra te investeren in defensie – al stemt het Nederlandse parlement daar enkele dagen later tegen. Dat maakt hem boos, omdat het zo slecht gaat met de economie in Italië. „Een broodje dat ik in Duitsland voor vijf euro koop, kost in Italië tien. Er zijn geen betaalbare huizen. We hebben dat geld nodig voor andere dingen.” Ook vindt hij dat Europa met twee maten meet. „Ik ben moslim. Waarom zoveel geld voor de verdediging van Oekraïne terwijl hetzelfde niet gebeurt voor Gaza? Mensen die vluchten uit Oekraïne zijn welkom in Duitsland, mensen uit Gaza niet.”

De Belgische Elias El Rhoul, die zijn vriendin in Malmö heeft bezocht, wil niet meer vliegen en heeft daar de 36-urige busreis naar Rome voor over. In Rome gaat hij voor zijn scriptie sociologie migranten interviewen bij een ngo waar hij eerder stageliep. Zijn vader is als migrant van Marokko naar België gekomen.

Anders dan de meeste jongeren heeft Elias geen mobiele telefoon en volgt hij geen sociale media. Toch bereikte de onrust over Trump en Oekraïne hem. „Medestudenten zijn ermee bezig, ik zie hun gezichten, ik hoor ze discussiëren.” Omdat huisgenoten het keken, zag hij het twistgesprek tussen de Oekraïense president Zelensky, Trump en vicepresident Vance in het Oval Office.

Het boezemt hem wel enige angst in. Hij wil niet vechten, omdat hij tegen oorlog is. Met een lach zegt hij: „Ik ben een lafaard.”

Maar de kwestie is „uitdagend voor zijn hoofd”. Want hij vindt wel dat Europa Oekraine moet blijven steunen. Maar liefst alleen met geld. „Ik wil de wapenindustrie niet beter en groter maken. Het zijn dezelfde wapens die worden ingezet in Gaza.”

Architectuurstudenten Moses (25) en Jonas (24) uit Konstanz zijn onderweg voor een weekend Milaan. Ze willen daar „de meest vernieuwende architectuur van Italië” bekijken. In Duitsland is net overeenstemming bereikt over het afschaffen van de Schuldenbremse, de grondwettelijke limiet op staatsschulden. Dit maakt het mogelijk meer geld aan de verdediging van Oekraïne te besteden. Moses heeft daar zijn twijfels bij. Niet omdat hij Oekraïne niet wil steunen, maar omdat hij vreest dat Duitsland in een wapenwedloop wordt gezogen. „Rusland heeft nucleaire wapens, willen wij die ook? Willen wij echt die verantwoordelijkheid dragen?”

Het lijkt de vrienden goed als Europese landen nog meer samenwerken op defensiegebied. Moses: „En als alle landen meedoen is er ook een grotere poule waaruit mensen die willen dienen kunnen worden geworven.” De bereidheid om deel te nemen aan gewapende strijd is in Duitsland hoger dan in Italië maar volgens Gallup nog altijd laag: 57 procent wil het zeker niet. Ter vergelijking: in Armenië zei 96 procent van de bevolking in diezelfde peiling ‘ja’ op de vraag of men bereid is te vechten voor het eigen land.

Het komt deels, denkt Moses, omdat Duitsers nog proberen „de schaduw van onze geschiedenis af te schudden”. Hij verwacht dat het grootste deel van de Duitsers wel bereid is via een sociale dienstplicht bij te dragen, maar niet militair. „Dat geldt ook voor mij.”

Links: Bushalte in Milaan. Rechts: File in Italië.

Foto’s Giel Bonte

Busrit Milaan-Marseille. Stops in Genua, Nice en Aix-en-Provence. Reistijd: negen uur. Afstand: 557 kilometer. Prijs: 40,97 euro.

Het Italiaanse tv-journaal besteedt in de ochtendedities uitgebreid aandacht aan een bericht dat Trump de dag ervoor op X plaatste. Daarin dreigt hij Rusland met grootschalige sancties en importheffingen, en schrijft hij dat de strijdende partijen om de tafel moeten gaan.

Op het busstation in Milaan houden Ruben Kraan (24) en zijn Italiaanse vriendin elkaar stevig vast terwijl ze afscheid nemen. Ze zoeken elkaar elke twee weken op. Kraan bracht de eerste helft van zijn leven door in Nederland, maar woont nu met zijn ouders al jaren in het zuiden van Frankrijk. Hij spreekt vloeiend Nederlands met een licht Frans accent en studeert data-analyse.

Over de gevolgen van Trumps opschorting van de militaire hulp aan Oekraïne (die sinds woensdag weer hervat is) heeft hij een dubbel gevoel. „Negatief is dat hij ons wellicht niet meer zal verdedigen als het er op aankomt. Maar positief is dat Europa door Trump richting zelfstandigheid wordt geduwd. Op dit moment geven we het grootste deel van ons defensiebudget in de VS uit, ik vind het niet slecht als we dat meer in Europa gaan doen.” Hoewel hij aantekent dat dat niet snel kan: „voor veel wapensystemen zijn we afhankelijk van de VS”.

Ruben is zich er zeer van bewust dat hij als 24-jarige zou kunnen worden opgeroepen voor militaire dienst. „Ik denk dat ik als data-analist van waarde kan zijn in oorlogvoering, maar ook tegen andere oproepen zeg ik niet zomaar ‘nee’. Als de gemeenschap waartoe ik behoor het vraagt, dan wil ik mijn steentje bijdragen.”

De recente ontwikkelingen maken hem niet angstig. „Elke generatie heeft zijn uitdagingen, de Koude Oorlog was er ook één.”

In Genua glinstert de zee tussen de betonnen palen van fly-overs. Grote ferry’s liggen er naast bouwkranen in de haven, waar de bus vlak naast een fontein parkeert. Even voorbij Genua pauzeert de chauffeur voor een bord pasta.

„We zijn op „spring break”, vertellen de Amerikaanse Maya (20) en Greta (21). Ze studeren in Florence, gaan nu naar Nice en daarna nog een paar dagen kajakken en fietsen bij het Zwitserse Interlaken. Het nieuws uit hun moederland houdt hen bezig. Greta kijkt beteuterd als ze vertelt dat ze klimaatwetenschappen studeert. „Trump gelooft niet eens dat het klimaat verandert.” Beiden vinden ze het eng „hoeveel vijanden Trump internationaal maakt” en ze vonden het pijnlijk om aan te zien hoe „respectloos” Trump en Vance Zelensky behandelden. Ook zijn ze bezorgd over de economische crisis waar hun land volgens hen al in terecht is gekomen. Maya: „We weten niet waar dit eindigt.”

Links: Zuid-Frankrijk. Rechts: de bushalte in Barcelona-Noord.

Foto’s Giel Bonte

Busrit Marseille-Barcelona. Stops in Béziers en Narbonne, overstap in Montpellier.Reistijd: 9,5 uur. Afstand: 500 kilometer. Prijs: 25,47 euro.

Langs het parkeerterrein in de buitenwijk Saint-Antoine in Marseille staan crèmekleurige flats. Een kat komt uit een betonnen buis gekropen en nestelt zich tussen wat afval. Het begint zachtjes te regenen.

In de bus herhaalt zich steeds hetzelfde ritueel. Iedereen gaat eerst op de hem toegewezen stoel zitten maar als er na vertrek plaatsen vrij zijn, verspreiden de passagiers zich door de bus tot ze maximale afstand van elkaar hebben. Na enkele uren worden steeds meer opladers ingeplugd in de usb-poorten in het plafond van de bus. De witte snoertjes hangen als infuus-slangetjes naar beneden.

De negentienjarige Romane Castan strekt haar rechterbeen en masseert haar pijnlijke voet – ze reist terug naar haar woonplaats Montpellier na een dansauditie in Florence. Hoewel ze „stress krijgt” van het nieuws, vind ze dat ze verplicht is zich te informeren. Ze luistert podcasts van de BBC, leest Le Monde en Times Magazine en „een beetje Instagram”. Haar medestudenten discussieren veel over de politieke ontwikkelingen, maar bij haar vrienden van de middelbare school ziet ze vooral „ontkenning”. „Ze zeggen: ‘Heb je gehoord wat Trump nu weer voor bullshit heeft gezegd?’ En gaan dan over tot de orde van de dag.”

Wat vindt zij van de nieuwe opstelling van de VS? „Ik heb altijd gevoeld dat het bondgenootschap tussen Europa en de VS ons bescherming bood tegen oorlog. Maar nu vraag ik me af of ík Trump nog wel als bondgenoot wil.”

De Duitse Marthe Craemer (21) en Lena Schenk (20) hebben zich moeten haasten om de bus te halen. Midden in de nacht kregen ze een mail waarin hun busrit naar Barcelona werd geannuleerd. Deze langere rit werd hun aangeboden als alternatief, maar die vertrok aan de andere kant van de stad.

Marthe studeert rechten, Lena geschiedenis. Ze volgen het nieuws via het programma Tageschau op Instagram en de politieke podcast Lage der Nation waarin de week „wordt samengepakt”, zegt Lena. Duitsland en Europa moeten Oekraïne blijven steunen, vinden ze: „Alleen al om Poetin te laten zien dat je niet ongestraft internationaal recht kunt schenden.” Maar het heeft hen wel „geschokt” dat zoveel mensen herbewapening „automatisch” zien als de enige uitweg, zegt Marthe. „Je kunt Oekraïne ook diplomatiek steunen, of economisch. Hoewel dat natuurlijk wel al veel geprobeerd is.”

Maar wat ze zeker weet: „Legers brengen geen vrede”.

Delen





Mail de redactie