PVV, VVD, NSC en BBB hebben het nog niet eerder meegemaakt, ze kunnen het eerst ook nauwelijks geloven. Premier Dick Schoof gaat op zijn strepen staan, donderdagochtend in een overleg op zijn ministerie. Hij wil dat Nederland gaat meedoen aan het Europese plan voor herbewapening, met óók geleend geld. In Brussel heeft hij dat al gezegd. En nu willen drie van de vier coalitiepartijen dat hij zijn steun voor het idee, dat nog moet worden uitgewerkt, alsnog intrekt. Hij zou in zijn hemd staan in Europa.
Schoof zegt het niet hardop, anderen aan tafel denken het wel te horen: hij is niet van plan om terug te komen op zijn toezegging in Brussel en anders kan hij niet verder. Dat zou een kabinetscrisis betekenen waar niemand nog op heeft gerekend, en waar niet één van de vier partijen electoraal voordeel van zou hebben. Het is dan Schoof zelf die pal voor de steun aan Oekraïne en de veiligheid van Europa is gaan staan.
Wat de verbazing bij de anderen nog groter maakt, is dat Schoof meer dan een week de tijd had om het niet zover te laten komen. Hij had al vorige week woensdag kunnen gaan rondbellen over de motie van JA21 waarmee het allemaal begon. Daarin werd het kabinet opgeroepen om het Europese plan níét te steunen, en meteen al was duidelijk dat PVV, NSC en BBB vóór zouden stemmen. In Den Haag werkt het dan zo dat politiek adviseurs en de premier zelf gaan rondbellen om die partijen nog op andere ideeën te brengen, een uitweg te bieden.
Maar er gebeurde niks. Pas deze week op dinsdag, toen het op stemmen aankwam en de motie werd aangenomen, werden ze op Schoofs ministerie nerveus. En pas toen maakte hij tijd om met PVV-leider Geert Wilders en Caroline van der Plas van BBB te gaan zitten. Wilders en Van der Plas hadden die afspraak al veel eerder willen hebben, om te praten over de 3,5 miljard euro steun voor Oekraïne waar Schoof in een debat zomaar mee was gekomen, zonder overleg vooraf met hén. Ook hun vicepremiers in het kabinet wisten van niets. De VVD’ers wel.
Lees ook
Coalitiepartijen en premier Schoof vinden een oplossing voor motie over herbewapenen Europa
Een-tweetje
In de werkkamer van Schoof, woensdagochtend om half negen, wil de premier het over de motie van JA21 hebben. Maar Wilders en Van der Plas niet. Die vinden dat hij zich moet verantwoorden over de 3,5 miljard en het een-tweetje, in hun ogen, met de VVD, die volgens hen een politieke show heeft gemaakt van de extra steun aan Oekraïne. Als hij het over het Europese herbewapeningsplan wil hebben, moet hij dat met de andere coalitiepartijen erbij doen. Dat gebeurt de volgende ochtend, op donderdag om tien uur, weer op Schoofs eigen ministerie.
En daar zien de vier partijen hoe hoog Schoof het opspeelt. De Telegraaf heeft die houding ’s ochtends al aangekondigd: „Schoof bijt van zich af”.
De tijd die Schoof niet had gebruikt om zijn coalitie mee te krijgen, lijkt hij wel te hebben gebruikt om aan de buitenwereld duidelijk te maken hoe belangrijk hij de veiligheid van Europa vindt. In het tv-programma Café Kockelmann, vorige week vrijdagavond, begint hij over „ik”. Tegen zijn gewoonte in, bijna altijd heeft Schoof – premier zonder partij – het over „wij” of „het kabinet”, of soms, als hij het over zichzelf heeft, „de premier”. Nu laat hij het om hém draaien. „Ik heb mijn verantwoordelijkheid genomen”, zegt hij over de 3,5 miljard voor Oekraïne. Schoof zegt ook met veel nadruk hoe „belangrijk” het is dat hij dat heeft gedaan „voor de vrede in Oekraïne”. „Dat is van het grootste belang voor Europa en voor Nederland. Daarom dat ik er zo’n punt van maak om dit niet naar Haagse spelletjes te brengen.”
In Den Haag was het toen al de hele dag gegaan over de coalitiepartijen en de vicepremiers die niets wisten van zijn zijn besluit om weer geld aan Oekraïne te geven. PVV-vicepremier Fleur Agema had die ochtend nog „een stevig gesprek” geëist met Schoof, in de ministerraad. En ook BBB-vicepremier Mona Keijzer was onaangenaam verrast. Toen was ook al naar buiten gekomen dat Wilders en Van der Plas „zo snel mogelijk” een gesprek met hem willen over die 3,5 miljard. Hij werd dus op het matje geroepen.
En dus neemt Schoof het voor zichzelf op in Café Kockelmann. Het is pas de tweede keer dat hij als premier in een talkshow verschijnt. Hij wilde zelf graag komen en hij wilde solo aan tafel zitten met Sven Kockelmann. Meteen aan het begin. Voor middernacht wil hij thuis zijn, omdat hij dan jarig is. Schoof wordt 68.
Overleg bij Wilders
Het overleg van deze donderdag, op Schoofs ministerie met de vier coalitiepartijen, wordt aan het begin van de middag geschorst. Zonder oplossing. Schoof heeft tussendoor een afspraak met minister van Financiën Eelco Heinen over de Voorjaarsnota, met de begroting van dit jaar en volgend jaar. BBB-leider Van der Plas en Pieter Omtzigt van NSC zitten die middag op de kamer van Wilders voor overleg.
De VVD is daar niet bij, de VVD is juist net als Schoof voor meedoen aan het Europese herbewapeningsplan. VVD-leider Dilan Yesilgöz had zich ’s ochtend laten vervangen door vice-fractievoorzitter Bente Becker, Yesilgöz was in het buitenland. Meer hadden de andere partijleiders van de coalitie niet gehoord.
Om vijf uur die middag zitten ze weer bij elkaar aan tafel, op het ministerie van Schoof. Om vier over vijf zet de Oekraïense president Volodymyr Zelensky een filmpje op X: hij heeft bezoek van Yesilgöz. Hij heeft het met haar gehad over de levering van F16’s, drones en munitie, en ook over investeringen in de defensie-industrie van Oekraïne.
De VVD kan het niet zo hebben gepland, het overleg met Schoof kwam er ineens en voor zo’n bezoek aan Oekraïne is een lange voorbereiding nodig. Het komt Yesilgöz’ partij wel heel goed uit dat het samenvalt. De echte premier staat thuis onder druk en probeert de coalitie op één lijn te krijgen over Oekraïne en de verdediging van Europa, en zij maakt ondertussen de indruk dat zij Nederland vertegenwoordigt, in het kantoor van Zelensky. Hij bedankt via háár Nederland voor de jarenlange steun.
Een beetje gelijk
Vrijdag, na de vergadering van de ministerraad, wordt zichtbaar op welke bezweringsformule Schoof en de vier coalitiepartijen zijn uitgekomen. Het is een compromis zoals je dat heel vaak ziet in Den Haag. Iedereen krijgt een beetje gelijk. Het kabinet, staat in een brief aan de Tweede Kamer, zal de motie van Joost Eerdmans „deels wel, deels niet” uitvoeren. Schoof belooft om „sterk en stevig” te kijken naar de onderdelen waar de meeste bezwaren tegen zijn, namelijk gezamenlijke Europese schulden en de versoepeling van begrotingsregels. Nederland zal „zo nodig” niet instemmen, of zich zelfs onthouden van stemmen.
Van de oproep uit de motie van Eerdmans, om het Europese plan niet te steunen, blijft maar weinig over.
Of al dat crisisoverleg van de afgelopen week echt nodig was geweest? Dick Schoof noemt dat in zijn persconferentie op vrijdag „een hele moeilijke vraag.”
Lees ook
Ruzie in coalitie over 3,5 miljard voor Oekraïne, PVV en BBB voelen zich overvallen en willen nu uitleg van Schoof
