Zacht en vastbesloten schudt Eelco Heinen zijn hoofd. De journalist die even daarvoor heeft gevraagd naar de „eurobonds” waarmee de Europese Unie extra defensie gaat betalen, heeft er volgens de minister van Financiën en VVD’er niets van begrepen. „Dit zijn géén eurobonds.”
Het is maandagmiddag en Heinen staat op de rode loper van de Brusselse vergaderzaal, waar hij met zijn Europese collega’s over geld en de defensieplannen van het continent praat. Hij blijft het zeggen: dit zijn géén eurobonds. Hij zei het een paar minuten daarvoor ook al.
Dit zijn géén eurobonds
Het kabinet-Schoof zit in een ingewikkeld parket. In de Tweede Kamer is een forse tegenwind opgestoken tegen de herbewapeningsagenda van de Europese Commissie. Met name rechtse partijen voelen weinig voor de voorstellen, die Brusselse soepelheid beloven: landen mogen hun begrotingstekorten de komende jaren verder laten oplopen als het geld naar defensie gaat.
Het plan van de Commissie om zelf geld te lenen op de kapitaalmarkt, tot 150 miljard euro, stuit al op evenveel verzet van conservatieve fracties. Zij vinden dat landen met een minder nette begroting hun leven nooit beteren zolang ze kunnen profiteren van een mede dankzij Nederland gunstige Europese kredietstatus. En ze vrezen in het ergste geval de rekening te moeten betalen.
Een meerderheid van de Tweede Kamer, inclusief drie van de vier coalitiepartijen, stemde dinsdagmiddag in Den Haag voor een motie van Tweede Kamerlid Joost Eerdmans (JA21). Die motie roept op: doe níét mee met dit herbewapeningsplan. Vorige week staakten de stemmen nog, omdat Eerdmans in de file stond. Dinsdag stemden PVV, NSC en BBB voor, de VVD tegen.
Maar in Brussel stemde premier Dick Schoof afgelopen week al in met de eerste contouren van het herbewapeningsplan. De Europese Commissie werkt de plannen nu verder uit. Heeft het kabinet nog mogelijkheden om de coalitie weer terug aan boord te krijgen, en tegelijkertijd aan tafel te blijven in Brussel, waar de wenkbrauwen worden gefronst over de Nederlandse houding? Zie daar de moeilijke opgave waar Eelco Heinen voor staat.
Politiek dynamiet
Deel van die strategie is in elk geval dit: relativeren, nuanceren. Vandaar dat Heinen in Brussel de term eurobonds niet gebruikt, dat is politiek dynamiet. „Gezamenlijke leningen” kun je het ook niet noemen, corrigeert de minister even later de journalisten. Het gaat om individuele leningen door landen uit een pot van de Europese Commissie.
Lees ook
Zijn het nou Eurobonds of niet, waar de Europese Commissie de defensieplannen mee wil financieren? En was de VVD daar niet tegen?
Oké, erkent Heinen, de Nederlandse belastingbetaler staat uiteindelijk alsnog garant, ook al vormen de buffers uit de bestaande Europese begroting in eerste instantie het onderpand. Maar: op deze manier zijn al eerder leningen uitgegeven, zegt hij. Dat klopt – al gebeurde dat vrijwel altijd op een veel kleinere schaal dan nu wordt voorgesteld.
Commissievoorzitter Ursula von der Leyen komt superlatieven tekort om haar herbewapeningsplan, ‘ReArm Europe’, aan te prijzen. „Dit is een moment voor Europa om op te staan”, zei ze vorige week bij de aankondiging. Het kabinet kiest bij monde van premier Schoof en minister Heinen voor een tegenovergestelde boodschap: loopt u verder, niets te zien hier.
Achter de schermen geldt Nederland intussen als grootste dwarsligger. Die houding valt op. Diplomaten uit andere landen merken de ene keer verwonderd en dan weer meewarig op dat Nederland een eigenaardige positie inneemt. Misschien, zegt een van hen, is het wel lastig voor het kabinet om de ernst van de zaak aan de bevolking te verkopen omdat Nederland zo ver van de Russische grens ligt.
Vroeger kon Nederland in Europese begrotingsdebatten rekenen op de steun van een groepje medestanders, waaronder Duitsland, Zweden, Oostenrijk, Denemarken en Estland. Vrijwel al die landen zijn opgeschoven: ze zijn ronduit voorstander geworden van eurobonds, of accepteren dat de huidige situatie hoogst uitzonderlijk is en om extra geld vraagt.
„De zuinige coalitie bestaat niet meer”, zei een diplomaat vorige week grijnzend tegen het einde van de EU-top.
De zuinige coalitie bestaat niet meer
Veel te halen
Op het moment dat de Tweede Kamer instemde met de motie van Eerdmans, had Heinen al bij een diner en een ontbijt met zijn collega’s over de invulling van de ideeën van Von der Leyen gepraat. Het leenfonds geldt als een voldongen feit, één land kan het niet met een veto tegenhouden. Ondertussen is in de uitvoering nog wel veel ruimte voor details en debat. Volgende week komt Von der Leyen met de uitwerkingen van het plan.
In dat debat valt nog veel te halen, ook voor Nederland. Zo wordt vanuit een aantal Zuid-Europese regeringen, zoals van de Italiaanse premier Giorgia Meloni, aangedrongen op een fonds dat breder kan worden ingezet. Ze zijn bang dat ze een fonds voor uitsluitend defensiedoelen niet aan hun bevolking kunnen verkopen – tot ergernis van noordelijke landen. Die vrezen dat een verbreding naar ‘militaire mobiliteit’ al betekent dat er straks wordt geleend om nieuw asfalt aan te leggen.
Er wordt ook gepraat over de suggestie van Duitsland om de begrotingsregels voor een nog langere periode op te rekken. Vooral zodat Berlijn zijn gigantische aangekondigde investeringen in eigen land kan uitvoeren zonder in Brussel in de problemen te komen, sneren anderen. Ook in deze discussie vindt Nederland nog wel een aantal bondgenoten aan zijn zij.
Maar het verzet tegen het leenfonds als geheel ligt lastig. Om niet te zeggen: onmogelijk. Dat Nederland zelfs zou overwegen om een opt-out te bedingen bij het plan, wekt elders meer verbazing dan ergernis: dat kán helemaal niet. En los daarvan, klinkt het: het staat Nederland vrij zelf geen geld te lenen uit het fonds en niet gebruik te maken van de soepele begrotingsregels.
In Den Haag maakt die realiteit weinig uit, blijkt dinsdag. Ook NSC, dat van de drie kritische coalitiepartijen het meest geneigd leek tot een voor-stem, blijft fel gekant tegen het lenen en het versoepelen van de regels. „Het vergroot het risico op een nieuwe en diepe schuldencrisis”, zei NSC-leider Pieter Omtzigt in een verklaring bij zijn stem voor Eerdmans motie. „Dat bedreigt de bestaanszekerheid en dan zijn landen helemaal niet meer in staat om Oekraïne te helpen.”
Dat Heinen maandag en dinsdag in de overleggen ook een punt maakte van de houdbaarheid van schulden, verandert daar niets aan.
