Alleen in de door Rusland bezette delen van Oekraïne is het nog beroerder gesteld met politieke en burgerlijke vrijheden dan in Tibet, concludeerde denktank Freedom House eind februari in zijn jaarlijkse rapportage. Het gebied kwam onder rechtstreeks gezag van Beijing nadat het Volksbevrijdingsleger er in 1959 een opstand neersloeg en de Tibetaanse regering verdreef. De spirituele leider van het Tibetaanse boeddhisme, de Dalai Lama, week uit naar India.
De opstand werd maandag in steden wereldwijd herdacht door de Tibetaanse diaspora en haar sympathisanten. In Den Haag liepen duizenden mensen mee in een mars naar de Chinese ambassade. Tijdens een manifestatie op de Koekamp sprak Hollywoodster en Tibet-activist Richard Gere – al decennia het gezicht van de beweging – de aanwezigen toe, alvorens in een gereedstaande taxi te duiken waarin de 75-jarige acteur tot op de achterbank werd belaagd door selfiejagers.
Eerder bezocht Gere op uitnodiging van Jan Paternotte (D66) de Tweede Kamer, waar hij over de mensenrechtensituatie in Tibet sprak. Ook Tencho Gyatso, president van de International Campaign for Tibet, was lid van de delegatie. Ze hoopt dat Europese landen, net als de Verenigde Staten, wetgeving aannemen waarin wordt aangedrongen op dialoog tussen Beijing en de Tibetaanse leiders. Onder de nieuwe Amerikaanse regering is de geldsteun voor Tibet echter gestaakt.
Er komt nog maar weinig informatie naar buiten uit Tibet. Hoe is de situatie daar nu?
„De Chinese controle op het gebied is erg geavanceerd geworden. Voorheen waren overal geweren en militairen. Maar nu is het onzichtbaar. Er zijn overal camera’s, de bewegingen van mensen worden geregistreerd, mensen zijn bang om met elkaar te praten.
„Tibetaanse kinderen worden gedwongen ondergebracht in kostscholen, waar ze worden omgevormd tot Han-Chinezen. Op die scholen wordt geprobeerd hun Tibetaanse identiteit uit te wissen.
Lees ook
Op kostscholen voor kleuters wordt de Tibetaanse cultuur uitgewist
„En er is inderdaad geen enkele toegang tot het gebied mogelijk. Het westen van Tibet is in januari getroffen door een zware aardbeving, maar media van buiten werden niet toegelaten. Tibetanen kwamen na de ramp onmiddellijk in actie om hulp te bieden, maar de Chinese autoriteiten maakten daar snel een einde aan en zeiden dat er niets nodig is.
„Door de aardbeving is een aantal dammen en waterkrachtcentrales beschadigd geraakt. Dat was interessant, want het bestaan daarvan was nog niet bekend. Water speelt een belangrijke rol in de Tibetaanse kwestie. Vijf van de belangrijkste rivieren van Azië ontspringen er, dus controle over het gebied geeft China controle over de watervoorziening van meer dan een miljard mensen.”
De verkiezing van Donald Trump werd in de Tibetaanse gemeenschap toegejuicht. Nu hebben de VS internationale hulp stopgezet, waaronder de financiering van de Tibetaanse regering in ballingschap. Is dat enthousiasme er nog steeds?
„Veel Tibetanen denken dat de regering-Trump zich harder zal opstellen tegenover China. Of dat zo is, zullen we moeten zien. De huidige bezuinigingen zijn niet specifiek gericht tegen Tibet. In de Verenigde Staten bestaat breed gedragen wetgeving die het beleid rond Tibet dicteert, dus we werken nu nauw samen met onze medestanders in het Congres om te zorgen dat die wordt uitgevoerd.”
Maar kijkt u niet met enig ongemak naar Oekraïne of naar Gaza? Maakt u zich zorgen of Tibet wisselgeld wordt in een grote Amerikaanse ‘deal’ met Beijing?
„Niets is voor de eeuwigheid, alles is tijdelijk. Dingen veranderen, politiek verandert. Dit is daarom een moment voor Tibetanen om zich af te vragen hoe ze hun stem kunnen laten horen, zonder afhankelijk te zijn van een of twee krachtige bondgenoten. Soms ben je niet in een sterke positie, en moet je je afvragen hoe je jezelf kunt versterken. Ik zie dit als een kans om dat te doen.”
Richard Gere vertelde op het podium dat de Dalai Lama in goede gezondheid verkeert. Maar hij wordt 90 jaar – er is een reële kans dat hij overlijdt. Vreest u een strijd over zijn opvolging tussen China en de Tibetanen zelf?
„Weet u, dit is de veertiende Dalai Lama, we hebben dit al dertien keer eerder gedaan. Zijne Heiligheid heeft in 2011 een visioen gehad met een duidelijke boodschap: er zal een vijftiende Dalai Lama komen.
„We hopen dat de Dalai Lama nog vele jaren blijft leven, maar we werken aan de opvolging. In de VS bestaat wetgeving die overheidsbemoeienis met religieuze zaken verbiedt, en die stelt dat de opvolging van de Dalai Lama een beslissing moet zijn van de Dalai Lama en zijn volgelingen. Autoriteiten die dat niet respecteren kunnen sancties opgelegd krijgen. Dat is ook een van de onderwerpen waarover we hier met Nederlandse parlementariërs hebben gesproken.”
Wat zouden Europa en Europese landen nog meer kunnen doen?
„We bevinden ons middenin een geopolitieke omwenteling. Wij maken ons zorgen over de ontwikkeling van China, en Europa kan helpen daaraan tegenwicht te bieden. De Tibetanen bevinden zich in de frontlinie, we verzetten ons al 75 jaar tegen China en we weten wat het is. We delen ons verhaal en we kijken naar Europa als een partner.
„Maar uiteindelijk zijn het de mensen in China – de Tibetanen, de Oeigoeren, en de Chinezen zelf – die moeten bepalen hoe de toekomst van China eruit ziet.”
