De verwevenheid tussen defensiebedrijven in Europa en de VS ‘zal Trump overleven’ – en vier andere trends in de wapenhandel

Posted on by admin

Europa wil in dit Trump-tijdperk onafhankelijker worden van de Verenigde Staten. Zeker op defensievlak. Maar bij de wapenhandel was de afgelopen vijf jaar juist een tegengestelde trend te zien. Europese NAVO-landen hebben vooral door de oorlog in Oekraïne tussen 2020 en 2024 hun wapenimport meer dan verdubbeld vergeleken met de periode 2015-2019. En van die geïmporteerde wapens kwamen er na 2020 substantieel meer uit de VS: 64 procent tegen 52 procent tussen 2015 en 2019.

Dat blijkt uit jaarlijkse onderzoek van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) dat deze maandag is gepubliceerd. „De transatlantische wapenrelatie heeft diepe wortels”, zegt de Nederlandse SIPRI-onderzoeker Pieter Wezeman. „De import uit de VS is de afgelopen vijf jaar juist gestegen en Europese NAVO-staten hebben nog steeds bijna vijfhonderd gevechtsvliegtuigen en veel andere wapens in bestelling bij de VS. Die verwevenheid is dus heel moeilijk te verbreken.”

Wezeman is als defensiespecialist sinds 1994 aan het SIPRI verbonden en zag dat de belangstelling voor zijn werk nog nooit zo groot was als nu. „Een jaar of vijf geleden vroegen we ons wel eens af: is de Europese wapenindustrie niet een beetje saai?” Die vraag wordt niet meer gesteld. Wel of het woord ‘peace’ in de naam van het instituut eigenlijk nog wel correct is. Volgens Wezeman is dat nog altijd terecht. „Vrede hangt samen met de bewapeningsspiraal. Belangrijke vragen die landen moeten stellen is welke wapens ze nodig hebben, of ze niet te ver gaan met de wapenwedloop, of er geen afspraken gemaakt moeten worden gemaakt over wapenbeheersing. Daar leveren wij input voor.”

Wezeman en zijn collega’s houden alle openbare informatie bij over internationale transacties met grote wapens. Ze hebben misschien niet alle gegevens in huis, maar hun rapportages zijn zo uitvoerig dat ze een goed beeld geven van de trends in de internationale wapenhandel. De belangrijkste conclusies zijn dat ondanks de oorlog in Oekraïne en de onrust in het Midden-Oosten de totale wapenexport in 2020-2024 niet is gestegen ten opzichte van 2015-2019, dat de rol van de grootste wapenexporteur, de VS, de afgelopen vijf jaar nog groter is geworden en dat Oekraïne wereldwijd de grootste importeur is geworden.

Vijf belangrijke ontwikkelingen in de wapenhandel in de afgelopen vijf jaar.

Internationale wapenhandelMeer naar Europa, minder naar andere regio’s

Het totale volume van wapenoverdrachten wereldwijd was een fractie kleiner dan in de vijf jaar voor 2020. De toename van de wapenimport door Europese landen van 155 procent werd gecompenseerd door dalingen in andere regio’s. In de top-10 van de exporterende landen verdrong Frankrijk Rusland van de tweede plek. Na de invasie in Oekraïne ging Rusland veel meer voor zichzelf produceren omdat het de wapens nodig had toen Oekraïne veel taaier bleek dan verwacht en de internationale sancties de export belemmerden.

China haalde in het verleden veel wapens uit het buitenland, maar voorziet inmiddels bijna geheel in zijn eigen behoefte, daartoe gedwongen doordat de VS niet levert en de kwaliteit van Russisch wapentuig achterbleef. Wezeman: „China lag lang ver achter met militaire technologie. Bijna niemand anders dan Rusland wilde wapens leveren. Maar de eigen industrie is inmiddels sterk verbeterd.”

Saoedi-Arabië was tussen 2020 en 2024 voor de VS nog steeds de grootste klant, maar de regering van kroonprins Mohammed bin Salman kocht in de vijf jaar ervoor ook veel wapens. „Dat betekent dat wat ze toen allemaal aangeschaften ze in hun krijgsmacht hebben moeten integreren en dat daarom de vraag nu even minder is.”

De Verenigde StatenToenemende dominantie met geavanceerde wapens

De Amerikaanse wapenindustrie heeft de afgelopen vijf jaar sterk geprofiteerd van de onrust in de wereld, in het bijzonder van die in Europa. De wapenexport van de Verenigde Staten steeg met 21 procent tussen de eerste en de tweede onderzochte periode en het aandeel in de wereldwijde wapenexport nam toe van 35 procent tot 43 procent. De VS hebben 107 staten als klant. Voor het eerst in twee decennia ging het grootste deel van de Amerikaanse wapens naar Europa (35 procent) in plaats van naar het Midden-Oosten (33 procent).

De VS is bij uitstek leverancier van langeafstandsraketten en gevechtsvliegtuigen. De F-35, op dit moment het meest geavanceerde jachtvliegtuig, is de belangrijkste reden dat de Europese industrie zo verbonden is met die van de VS omdat Europese landen onderdelen leveren. Dat geldt bijvoorbeeld ook bij het Patriot-raketafweersysteem. „Die afhankelijkheid is dus wederzijds”, zegt Wezeman. „Die verbreek je niet zomaar. Toen zes jaar geleden de VS Turkije uit het F-35-programma schopte omdat Turkije een wapendeal met Rusland sloot, ontstonden leveringsproblemen en moesten voor Turkse producten alternatieven worden gezocht.”

Dat Europa deze grote en dure wapens in de VS kocht had economische en politieke redenen. „Je kiest wapens ook op basis van de allianties die je wilt onderhouden. Nederland had ook een Brits, Duits of Frans vliegtuig kunnen kopen. Die waren ook goed genoeg, maar mede om de band met de VS te versterken is gekozen voor de F-35.

„We willen nu misschien onafhankelijker worden, maar je kunt ook zeggen dat de hechte relaties een voordeel hebben: die overleven Trump wel. Duitsland heeft vorig jaar F-35’s besteld. De eerste worden misschien, wat zal het zijn, in 2027 geleverd. Dat is nog steeds in Trump-tijd. Maar daarna worden ze lang gebruikt en in het hele proces van onderhoud en modernisering zit je aan elkaar vast. Zo’n vliegtuig is twintig tot dertig jaar in gebruik, als het al niet meer is.”

EuropaMeer onderlinge samenwerking en produceren voor eigen landen

Over de Europese defensie-industrie wordt wel gezegd dat die de afgelopen dertig jaar wat verwaarloosd is. Wezeman: „Dat woord zou ik niet gebruiken. De ontwapening aan het eind van de Koude Oorlog had een hele goede reden, maar je kunt je afvragen of er op tijd gerealiseerd is dat Rusland weer een bedreiging was en dat Rusland er werkelijk zoiets extreems zou doen als Oekraïne aanvallen.” Er staat nog zeker een serieuze industrietak overeind, vindt Wezeman: terwijl de VS sterk is in de lucht, blinkt de Europese industrie uit met maritieme wapens en grondmaterieel. „Op het gebied van pantservoertuigen ligt Europa zeker vooraan; algemeen wordt erkend dat de Duitse Leopard-tank van het allerhoogste niveau is.”

Frankrijk werd in 2020-2024 de op één na grootste wapenleverancier ter wereld. Het leverde wapens aan 65 staten. De Franse export naar andere Europese staten is tussen de twee onderzochte perioden bijna verdrievoudigd (plus 187 procent). Dit was voornamelijk te danken aan de levering van gevechtsvliegtuigen aan Griekenland en Kroatië, en wapenleveringen aan Oekraïne. Toch ontving India verreweg het grootste deel van de Franse export (28 procent) – bijna twee keer het aandeel dat naar alle Europese ontvangers tezamen ging (15 procent).

Duitsland behield zijn vijfde plek, met fabrikant Rheinmetal als boegbeeld. Italië deed het de laatste vijf jaar erg goed en zag zijn aandeel in de wereldhandel toenemen van 2,0 tot 4,8 procent. Vooral fabrikant Leonardo timmert aan de weg met gevechtsvliegtuigen, helicopters, radarsystemen en pantservoertuigen. Het maakte donderdag bekend samen het Turkse Baykar ook drones te gaan produceren.

Net als Frankrijk exporteert Italië veel naar niet-Europese landen, voornamelijk in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. „De Italiaanse wapenindustrie is het gelukt, met steun van de regering, om meer te exporteren, van schepen, gevechtsvliegtuigen, pantservoertuigen tot geavanceerde radarsystemen.’’

Pieter Wezeman

Investeert het Westen wel voldoende in wat mogelijk de echte dreiging is: de hybride oorlogsvoering?

Pieter Wezeman
defensiespecialist bij het SIPRI

Nederland zag zijn marktaandeel wereldwijd iets dalen (van 1,9 naar 1,2 procent). Dat komt vooral doordat er hier steeds minder grote wapens worden geproduceerd of daaraan wordt bijgedragen. Wezeman merkt hierbij op dat de SIPRI-cijfers niet helemaal het juiste beeld geven omdat die zich richten op de grotere wapens.

Volgens Wezeman kan de Europese defensie-industrie de komende jaren een grotere rol spelen om de veiligheid van Europa te versterken. „De technologie is er, de infrastructuur is er en de capaciteit kan worden opgeschaald. Maar tot nu toe zijn de onderlinge leveranties van wapens eigenlijk best beperkt.”

Dat de Europese Commissie nu een plan op tafel heeft gelegd om de komende jaren 800 miljard euro vrij te maken voor de Europese veiligheid, zal zeker invloed hebben op de Europese wapenindustrie. „Maar ik vind het moeilijk te bepalen of de wil er echt is om te veranderen, om meer samen te werken en meer voor de Europese markt te produceren. Om dan bijvoorbeeld ook minder aan een land als Egypte te leveren, met het risico dat de Russen daar weer een sterkere positie krijgt.”

Oorlog in OekraïneHonderd keer meer wapens voor Kyiv

Dat Oekraïne de grootste wapenimporteur is geworden, is de minst verrassende conclusie van het SIPRI-onderzoek. Het land van president Zelensky voerde de afgelopen vijf jaar honderd keer zo veel wapens in dan in de vijf jaar voor 2020, vooral op kosten van Europese landen en de VS. „Dat geeft wel aan hoe onderbewapend Oekraïne eigenlijk was”, zegt Wezeman. Oekraïne had volgens hem nog wel een redelijk grote wapenindustrie, maar die was vooral gebaseerd op oude technologie die terugging tot de Sovjet-tijd. In de oorlogstijd zijn er veel kleinere nieuwe bedrijven opgekomen die vooral drones maken. Ook de IT-sector is sterk. Wezeman verwacht dat Oekraïne, als er vrede komt, deze verder zal ontwikkelen.

De oorlog tegen Oekraïne heeft de Rusissche wapenexport verder versneld doen dalen omdat er meer wapens nodig zijn op het slagveld, omdat handelssancties het voor Rusland moeilijker maken zijn wapens te produceren en te verkopen en omdat de VS bondgenoten onder druk zetten om geen Russische wapens te kopen, aldus Pieter Wezeman. „Twee van Ruslands belangrijkste wapenhandelsrelaties waren al verzwakt vóór 2022, waarbij India steeds meer andere leveranciers zocht en China meer wapens zelf produceerde.”

ToekomstGrote investeringen, maar ook in hybride dreiging?

De internationale wapenhandel zal de komende jaren floreren – dat durft Wezeman wel te voorspellen. Europa zal proberen onafhankelijker te worden van de VS maar dat is gezien de technologische voorsprong van het land en de langlopende contracten niet zo eenvoudig. Ook de prijzen zullen stijgen door de enorme vraag, zeker door de honderden miljarden die Europese landen nu willen investeren. „Maar de vraag is natuurlijk: is het wel zo noodzakelijk om snel op te schalen? Wat is de dreiging? En als Rusland de dreiging vormt, hoe wordt dat dan precies ingeschat? Je kunt stellen dat de Russische krijgsmacht in Oekraïne absoluut niet heeft gefunctioneerd zoals Moskou voor ogen had. Europa kan nu te snel handelen en met zware wapens aan de verkeerde dreiging het hoofd bieden.”

Hij ziet ook het risico dat de militaire sector de vraag naar wapens te veel gaat sturen. „Ik ben misschien een beetje een leunstoelgeneraal, maar ik vraag me sterk af of we in het Westen wel voldoende doen aan wat mogelijk de echte dreiging vormt: de hybride oorlogsvoering, de beïnvloedingsoperaties door Rusland, de pogingen die worden gedaan om het democratische systeem van binnenuit te ondermijnen. Ligt daar niet veel meer de noodzaak om volop in te investeren?”




Related Posts

Oorlogsschade, geldtekorten en aanhoudende sancties. De wederopbouw van Syrië is een gigantische klus

Na de val van het regime van Bashar al-Assad durven Syriërs weer te dromen van een nieuwe start en de wederopbouw van hun land. Maar makkelijk wordt dat niet. Grote delen van het land liggen in puin. Meer dan 90 procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Miljoenen mensen zitten zonder werk of zijn gevlucht naar het buitenland.

Als de huidige economische groei aanhoudt – de afgelopen vijf jaar gemiddeld 1,3 procent – bereikt Syrië pas in 2080 weer het bruto binnenlands product van vóór de oorlog. Dat liet de ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties UNDP vorige maand weten. Pogingen van het nieuwe regime om de Syrische economie aan te zwengelen, brengen tegelijk weer eigen problemen met zich mee.

Terwijl de wereld nog speculeert over wie de nieuwe Syrische leider Ahmed al-Sharaa nu precies is – democraat, autocraat of toch jihadist – ontpopt de voormalige rebellenleider zich tot pleitbezorger van de vrije markt. „Het socialistische systeem kent veel nadelen”, zei Al-Sharaa onlangs in een interview met de Syrische televisie. Zijn regering begint in ieder geval met de privatisering van de vele staatsbedrijven uit het tijdperk-Assad. Het doel is buitenlandse investeringen aan te trekken. Die boodschap bracht ook de Syrische minister van Buitenlandse Zaken Asaad Hassan al-Shabani begin dit jaar op het World Economic Forum in Davos.

Strafmaatregelen

De liberalisering van de nationale economie gaat intussen niet zonder pijn. Duizenden ambtenaren zijn ontslagen, en brood is tien keer zo duur nu de staat het niet meer subsidieert. Wel zijn ingevoerde producten goedkoper geworden doordat de hoge importheffingen uit het Assad-tijdperk veelal geschrapt zijn. Daar staat tegenover dat lokale producenten die met zulke spullen moeten concurreren het moeilijker hebben gekregen.

Ook is het niet zo dat producten toegankelijker zijn geworden voor Syriërs. De prijs van importgoederen mag zijn gedaald, er is een nijpend tekort aan contant geld. Daarom mogen consumenten dagelijks niet meer dan 200.000 Syrische pond (circa 14 euro) in cash opnemen. Vooral in de dure ramadanmaand is dat lastig.

Enig soelaas kwam vorige maand uit Rusland in de vorm van een vliegtuiglading vers gedrukt geld. Weliswaar huisvest het land de gevluchte Assad, van wie het een goede bondgenoot was, maar Syrische ponden worden nog steeds in Rusland geproduceerd. En daarvan is ook het nieuwe Syrische regime afhankelijk. Analisten waarschuwen dat Rusland zich mogelijk ook voor de nieuwe machthebbers als bondgenoot kan opwerpen, nu het Westen blijft treuzelen met verlichting van de sancties die de Syrische economie nog steeds gijzelen.

Analisten waarschuwen dat Rusland zich als bondgenoot kan opwerpen

Ofschoon de Europese Unie vorige week begon met versoepeling van sancties tegen Syrische banken, energie- en transportbedrijven, is het Westen nog argwanend tegenover de nieuwe machthebbers. De sancties van de VS zijn nog nagenoeg intact. En van die Amerikaanse maatregelen, ooit bedoeld om het Assad-regime op de knieën te krijgen, heeft Syrië het meest last. Op grond van de zogeheten Caesar Act riskeert iedereen die zaken doet met Syrië strafmaatregelen. Zo kunnen bedrijven hun toegang tot de Amerikaanse markt verliezen – voor de meeste ondernemingen een stuk belangrijker dan de Syrische. En dus blijven buitenlandse investeerders weg, het nieuwe privatiseringsbeleid in Syrië ten spijt.

Drugseconomie

Vóór de oorlog kende Syrië een relatief diverse economie, die leunde op landbouw, industrie, olieproductie en toerisme. Vanaf 2011 raakte die ontwricht door oorlog en sancties. De familie Assad en de rest van de Syrische elite zochten daarop hun toevlucht tot productie en export van de synthetische drug captagon. Miljarden pillen uit tientallen Syrische drugslabs overspoelden de regio. Volgens de Amerikaanse denktank The New lines Institute leverde dat de toenmalige machthebbers jaarlijks 2,4 miljard dollar op. Daarmee was het volgens de Wereldbank „de meest waardevolle sector binnen de Syrische economie”.

Het nieuwe regime is inmiddels druk bezig de drugsfabrieken en smokkelnetwerken op te rollen. Maar terugkeer naar het vooroorlogse economische model gaat niet zomaar, al zouden de sancties snel verdwijnen en buitenlandse investeerders over de brug komen. Dertien jaar burgeroorlog heeft Syrië ook moeilijk bestuurbaar gemaakt. Verscheidene delen van het land waren in handen van verschillende strijdgroepen, met elk hun eigen economisch model, regels en ambtenaren. Het is aan de nieuwe regering om er een geheel van te smeden.

Daarvoor zal ze bovenal tot een akkoord moeten komen met de Koerdische strijdgroepen die het voor het zeggen hebben in het noordoosten. In dat gebied, dat meer dan een kwart van Syrië beslaat, bevinden zich vruchtbare landbouwgrond en het merendeel van de nationale olievelden. Onderhandelingen met de Koerden over samenvoeging van deze gebieden bij de rest van het land verlopen moeizaam.

Dat is een probleem voor Damascus. Het regime kan de olie goed gebruiken, zegt Mohamad Ahmad, econoom bij adviesbureau Karam Shaar Advisory. Tijdens de oorlog viel de productie ervan terug tot een tiende van wat het was. Assad moest daardoor olie laten leveren uit Iran.

Sommige media presenteren olie onterecht als een geneesmiddel tegen Syrië’s economische problemen, stelt Ahmad. Als Syrië zijn olie-infrastructuur herstelt, kan het weer zelfvoorzienend worden, aldus de econoom. Maar een grote olie-exporteur zal het land niet snel meer worden: „daar is de realiteit niet naar”.


Kabinet ziet ondanks aanbevelingen ‘geen aanleiding’ om lobbyregister in te voeren

Het kabinet ziet op dit moment „geen aanleiding” om een lobbyregister in te voeren. Dat laat Judith Uitermark, minister van Binnenlandse Zaken (NSC), vrijdag na de ministerraad weten in een Kamerbrief. Onderzoekers van de Universiteit Leiden hadden zo’n register in december, in een door het ministerie aangevraagd onderzoek, wel aangeraden.

In het register zou worden vastgelegd welke bedrijven en organisaties invloed uitoefenen op publieke besluitvorming, maar Uitermark wil bestaande instrumenten beter benutten. Bijvoorbeeld het beter openbaar maken van de agenda’s van bewindspersonen. „Op dit moment acht het kabinet het niet proportioneel om daarbovenop een vorm van een transparantieregister te ontwikkelen.”

Ook wil Uitermark niet vooruitlopen op EU-onderhandelingen over een richtlijn voor een „transparantieregister voor organisaties die voor derde landen belangen behartigen”. Die richtlijn gaat over het tegengaan van buitenlandse beïnvloeding, maar volgens de minister „kan niet worden uitgesloten dat de richtlijn uiteindelijk een breder doel krijgt”.

Een aanbeveling om de agenda’s van topambtenaren openbaar te maken, ziet Uitermark ook niet zitten, onder meer vanwege hun „objectieve houding” en omdat zij een andere rechtspositie hebben dan bewindspersonen. Openbaarmaking van de agenda’s van Kamerleden ligt volgens het kabinet wel voor de hand. Daarover wil Uitermark met de Kamer in gesprek.

‘Onbegrijpelijk en onverdedigbaar’

Het is opvallend dat uitgerekend een NSC-minister met dit nieuws komt. Het was NSC-leider Pieter Omtzigt die in 2022 samen met Volt in een initiatiefnota opriep tot een lobbyregister. Woensdag 12 maart debatteert de Tweede Kamer in een commissiedebat over het rapport waarin tot een lobbyregister wordt aanbevolen.

Volgens Transparency International Nederland zet de minister „vol in op maatregelen waarvan de praktijk al heeft aangetoond dat ze niet werken”. De organisatie noemt de keuze van het kabinet zondag „onbegrijpelijk en onverdedigbaar” en hoopt dat de Tweede Kamer de minister toch nog op andere gedachten kan brengen.


Tv-recensie | Zorgen om bezorgde talkshowpresentatoren die experts vragen hoeveel zorgen we ons moeten maken

Zorgen, ja; we maakten ons zorgen. Maar zorgen zijn zo algemeen. Konden we die zorgen niet wat concreter krijgen? Moesten het ‘72 uur zonder stroom door een cyberaanval’-zorgen zijn? Of regelrechte ‘straks staan ze voor de deur’-zorgen? Of konden we het toch laten bij ‘heel vervelend voor de Oost-Europese buren’-zorgen?

Op tv worden op gezette tijden door vier talkshows tegelijk pogingen gedaan om een antwoord op die vragen te krijgen. Vrijdagavond voelde Sven Kockelmann daar bijvoorbeeld weer een dringende behoefte toe, „aan het eind van een week waar, als je even het nieuws niet in de gaten hield, de wereld weer een kwartslag was gedraaid, tot-ie volledig op z’n kop stond” (twee kwartslagen dus). De redactie van Café Kockelmann (WNL) had niemand minder dan premier Dick Schoof bereid gevonden om die zorgen bij te sturen. Dat leverde een merkwaardig item op waarin Kockelmann zich mentaal al leek te hebben voorbereid om dekking te zoeken onder zijn tafel, terwijl Schoof bleef oproepen om „een beetje cool and collected te blijven, om het dan maar in het Engels te zeggen”.

Het blijkt nog best moeilijk: je burgers alert genoeg maken om een noodpakket aan te schaffen, maar ze niet zo veel angst aanjagen dat ze uit voorzorg alvast een cursus Russisch downloaden op Duolingo. In dat licht heb ik er de laatste weken zelf een nieuwe zorg bij ontwikkeld. Ik maak me zorgen om bezorgde talkshowpresentatoren die om de dag aan een andere expert vragen hoeveel zorgen we ons moeten maken over dreigingen van buiten, en daarna in diezelfde uitzending dingen zeggen als: „Geert Wilders is milder geworden” (wederom een Kockelmann-quote van afgelopen vrijdag).

Ook Tijs van den Brink, die toch al een permanent bezorgde uitdrukking op zijn gezicht heeft staan, deed zijn uiterste best om een verlossend antwoord uit zijn gasten te krijgen. Opdat er verschillende gradaties van ernst konden worden doorgenomen waren bij Dit is Tijs (EO) drie gasten uitgenodigd die de Russische dreiging ieder net even anders inschatten: generaals buiten dienst Mart de Kruif en Arie Vermeij en Oost-Europa-specialist van Instituut Clingendael Julia Soldatiuk. Zij kregen vragen voorgelegd als: „Is Poetin onderweg naar ons?”, „Hoe ver wil hij gaan, denkt u?” en „Maar moeten wij híér bang zijn voor Poetin?”

Iets optimistischer

Geen van drieën zagen ze gauw voor zich dat het Russische leger door de Nederlandse straten zou marcheren. De Kruif vreesde in eerste instantie voor de toekomst van de Baltische staten en Soldatiuk benadrukte dat sabotage-acties en desinformatiecampagnes ook hier een ontwrichtende werking kunnen hebben. Vermeij was iets optimistischer – als het op Poetin aankwam, dan. Banger moesten we volgens hem zijn voor Xi Jinping. Zeg dat nou niet, dacht je als kijker; wees nou voorzichtig met Tijs. Die arme Van den Brink bleef aanvankelijk kalm onder deze nieuwe aanleiding tot paniek, maar toen Vermeij voor de derde keer over China begon leek er toch iets te knappen bij de presentator. „Hoezo dan”, vroeg hij. En toen, onvermijdelijk: „Zijn díé erop uit om ons te bezetten?”

Nee, dat bedoelde Vermeij niet. Maar krijg dat onze bezorgde talkshowhosts maar eens aan het verstand. Voor hen zoek ik wel steeds vaker dekking. Liefst doe ik dat in het clubhuis van Carrie op Vrijdag (MAX). Daar gaat het over hulphonden, carnaval, cultureel erfgoed – over van alles door elkaar, maar zelden over de vraag wie Nederland zal komen bezetten. Deze vrijdag bracht Erik van Muiswinkel in het clubhuis een ode aan het pontje bij de Eem en waren er leden op bezoek van de Nederlandse Flippervereniging, de grootste flippervereniging ter wereld. Eén potje spelen was volgens hen genoeg om die wereld weer even aan te kunnen. „Na deze uitzending ga ik volle bak flipperen”, zei Carrie ten Napel. Over haar maak ik me geen zorgen.