De afgelopen zes jaar ontving de Georgische president Salome Zoerabisjvili bezoek in het statige Orbeliani-paleis in het centrum van Tbilisi. Maar sinds regeringspartij Georgische Droom haar ruw opzij schoof, afgelopen oktober na betwiste parlementsverkiezingen, resideert ze in een modern kantoorgebouw niet ver daarvandaan. Hier geen pracht en praal, wel veel hippe koffietentjes en diplomatiek gezelschap. In het pand zijn, naast bedrijven en ngo’s, ook de ambassades van Denemarken en Oostenrijk gevestigd.
Eind 2024 verliep Zoerabisjvili’s mandaat. Half december koos het door Georgische Droom gecontroleerde parlement de als loyaal en pro-Russisch bekendstaande oud-voetballer Micheïl Kavelasjvili tot nieuwe president. Maar omdat het parlement, en dus ook de nieuwe president, in Zoerabisjvili’s ogen „illegitiem” gekozen zijn, weigerde ze afstand te doen van haar titel. „Wij vragen u in uw artikel de term ‘president’ of ‘vijfde president’ te gebruiken’, appt haar assistent voor het gesprek, voor de zekerheid.
Volkswoede
Al ruim vier maanden spoort Zoerabisjvili woedende Georgiërs aan de straat op te gaan om nieuwe verkiezingen te eisen. De volkswoede richt zich specifiek op één persoon: de steenrijke oligarch Bidzina Ivanisjvili, wiens partij sinds 2012 het land bestiert. Hij en zijn regering slaan terug met keiharde repressie. Honderden critici werden opgepakt, beboet en in elkaar geslagen. Daarnaast wordt de ene na de andere repressieve wet ingevoerd om critici en media de mond te snoeren. In reactie op Europese resoluties en sancties besloot Georgische Droom het lopende EU-toetredingsproces te staken. Zoerabisjvili is furieus over de gang van zaken. „Wat deze regering doet, heeft niets van doen met het besturen van een land. Het is een onhoudbare situatie.”
Ondertussen is de geopolitieke situatie in de wereld alleen maar explosiever geworden. NRC spreekt Zoerabisjvili op de dag dat de Trump-regering bekend maakt de Amerikaanse militaire hulp aan Oekraïne op te schorten. Op straat in Tbilisi, een stad die Oekraïne al drie jaar lang volop steunt, klinkt ontzetting over de maatregel en de angst dat ook Georgië door Rusland onder de voet zal worden gelopen. Zoerabisjvili reageert kalm op de storm die in Washington is opgestoken. Kalmte die lijkt ingegeven door haar jarenlange diplomatieke ervaring, onder meer als ambassadeur namens Frankrijk en als president van het Zuid-Kaukasische land.
De 72-jarige politica ontvangt zoals het een president betaamt. Op tafel staan een Georgisch en een Europees vlaggetje. In de hoek prijkt een ingelijste uitnodiging voor de inauguratie van Donald Trump, waarin Zoerabisjvili als „rechtmatige president” wordt geroemd om haar moed en standvastigheid in haar strijd tegen een „latente dictator” met steun van „oorlogscrimineel Poetin.” Haar antwoorden zijn gedecideerd, haar blauwe ogen steken fel af tegen haar donkere kapsel en knalrode colbert. Warm en vriendelijk, zeggen mensen die haar kennen, maar zeker niet naïef en ook: streng en weinig happig op kritiek.
De VS steunden Georgië afgelopen jaren steeds, nu maakt president Trump Poetin tot zijn bondgenoot. Hoe kijkt u naar die draai?
„We horen tegenstrijdige berichten. En we moeten ons erop voorbereiden, dat we die iedere dag zullen blijven horen en onze meningen dus telkens bij moeten stellen. We zitten in een tijd van grote onvoorspelbaarheid. Dat betekent dat we niet te snel conclusies moeten trekken over wat er wel of niet kan gebeuren. Laten we uitgaan van de feiten en niet proberen de toekomst te voorspellen.”
U vindt dat we niet op alles wat er uit het Witte Huis komt met paniek moeten reageren?
„Inderdaad. Dagelijks komt er nieuws naar buiten, dat de volgende dag alweer achterhaald blijkt. Dat is hoe deze president besloten heeft te regeren. Ze willen de gevestigde orde verstoren en de wereld overrompelen met hun shocktherapie, in de hoop daar zelf beter van te worden. Maar laten we kijken hoe het uitpakt. We zien ook dat Europa zijn zaakjes op orde begint te brengen en dat is heel goed.”
Ondertussen gaat het snel bergaf met de Georgische democratie. Hoe omschrijft u de staat van het land?
„De Georgische onafhankelijkheid wordt bedreigd. Van buitenaf, omdat Rusland al sinds de oorlog van 2008 onze twee provincies Abchazië en Zuid-Ossetië bezet houdt. Van binnenuit, door de leiders van Georgische Droom, die overduidelijk de Russische belangen dienen en de verkiezingen zonder Russische steun nooit hadden kunnen winnen. Maar ik geloof dat je een land niet alleen kunt besturen met repressie. Zeker niet een klein land als Georgië, waar iedereen elkaar kent. Als dit niet stopt, is straks één op de twee Georgiërs gevangengezet, beboet of ontslagen.”
Moeder van de natie
Regelmatig bezoekt Zoerabisjvili de demonstraties en reist ze door het land om gevangen activisten en journalisten te ondersteunen. Die betrokkenheid gaf haar de reputatie van ‘moeder van de natie’, iemand die een vuist durft te maken tegen Georgische Droom en tegen Rusland. Op haar is de hoop gevestigd om het land terug op het Europese pad te brengen, nadat Georgische Droom eind vorig jaar uit woede over westerse sancties de lopende EU-toetredingsgesprekken staakte.
Maar naast alle lof klinkt ook kritiek. Ironisch genoeg dankt Zoerabisjvili haar verkiezing tot president aan haar aartsvijand Ivanisjvili, die in 2018 zijn volle gewicht en invloed achter haar onafhankelijke kandidatuur schaarde. Daarnaast liet hij tussen de twee kiesrondes schulden van 700.000 Georgiërs kwijtschelden, een maatregel die internationaal verontwaardiging opriep. Maar nu het land opnieuw in gevaar verkeert, lijkt die strijdbijl door de oppositie begraven.
U heeft met Ivanisjvili en zijn partij samengewerkt. Wat drijft hem?
„Ho, ho, dat was géén samenwerking. Georgische Droom besloot míj te steunen, niet andersom! En toen was het nog een partij die zich grondwettelijk committeerde aan de Euro-Atlantische en Europese integratie van ons land. Inmiddels is die koers totaal veranderd. Niemand weet precies waarom Ivanisjvili doet wat hij doet. Hij heeft meer dan de helft van zijn carrière in Rusland doorgebracht en heeft daar zijn geld en bedrijven. Onlangs heeft hij nog verklaard dat hij zijn geld wil beschermen tegen eventuele Amerikaanse sancties.”
Zoerabisjvili doelt op recente wijzigingen in het belastingstelsel, waarmee het makkelijker wordt om offshore bezittingen naar Georgië over te hevelen. Die maatregel leidde tot speculaties dat Ivanisjvili zijn buitenlandse vermogen wilde veilig stellen voor westerse sancties.
Zoerabisjvili: „Ivanisjvili gebruikt zijn positie om voor zichzelf een veilige haven te creëren, beschut tegen westerse sancties. Bovendien ligt er een speciaal besluit van de Georgische centrale bank, dat stelt dat buitenlandse sancties eerst moeten worden goedgekeurd door een Georgische rechtbank. En we weten dat Georgische rechtbanken onder controle staan van de regering.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2025/03/07154007/data129029887-a08036.jpg)
Ivanisjvili’s politieke koers ligt al langer onder vuur, maar de democratie wordt nu wel heel snel afgebroken. Hoe verklaart u dit?
„De situatie begon in 2021 te veranderen, toen Georgische Droom zich terugtrok uit de zogenoemde ‘19 april verklaring’ [in 2019 overeengekomen met toenmalig EU-raadsvoorzitter Charles Michel over Europese integratie van Georgië]. De tendens in Europa was toen: Georgische Droom doet dingen die niet democratisch zijn, maar we zullen ze weer op het juiste pad brengen. Maar na de Russische invasie van Oekraïne verzuurden de relaties snel. De dag na de invasie zei Georgische Droom de Europese sancties tegen Rusland niet steunen.”
U spreekt regelmatig met Europese leiders, onlangs nog op de veiligheidsconferentie in München. Heeft u vandaag al met ze gebeld?
„Nee. Ik weet wanneer ik moet bellen. Ik weet wanneer Georgië prioriteit heeft. Het is niet eenvoudig om Europese leiders te bereiken. Oekraïne heeft nu prioriteit en ik sta niet in de schoenen van de Oekraïense president Zelensky. Maar natuurlijk zijn al mijn reizen en gesprekken erop gericht dat Georgië in Europa niet vergeten wordt.”
Bij de heropening van de Notre Dame in Parijs in december sprak u met Trump en Musk. Wat heeft u tegen hen gezegd?
„Ik heb voor Europeanen en Amerikanen dezelfde boodschap, namelijk dat Georgië op een heel belangrijke, strategische locatie ligt. Stabiliteit is belangrijk voor de toekomst en veiligheid van Europa, maar ook voor de Amerikaanse belangen in de regio. Want wie Georgië controleert, controleert de Kaukasus én de Zwarte Zee. Laten we niet vergeten dat de oorlog in Oekraïne voor Rusland óók draait om controle over de Zwarte Zee. Kijk naar Russische annexatie van de Krim en de bezetting van Abchazië. Dat is deel van de oude Russische imperiale droom.”
Georgiërs gaan al ruim vier maanden de straat op, de regering reageert met keiharde repressie. Is het nog realistisch te denken dat zij de macht vreedzaam zal overdragen?
„Laat mij uw vraag omdraaien. Deze regering voert geen beleid en heeft geen economische visie. Het enige doel is om het vermogen van Ivanisjvili veilig te stellen en zijn banden met Rusland in stand te houden. Dat is één kant. Aan de andere kant zijn er de mensen die protesteren en hun protest niet zullen staken omdat ze geen weg terug zien. Ze verliezen hun werk, hebben schulden en kunnen nergens heen. De bevolking kan zich met deze situatie domweg niet verzoenen.”
Poetin bestuurt Rusland al jaren met repressie. Dreigt Georgië dezelfde kant op te gaan?
„Er zijn twee grote verschillen tussen Rusland en Georgië. Ten eerste heeft Rusland eigen hulpbronnen, die bijna oneindig zijn. Georgië heeft geen eigen hulpbronnen en is afhankelijk van de buitenwereld. Het bestaat van toerisme en buitenlandse investeringen en die worden nu bedreigd door de koers van de regering. Dat is niet houdbaar. Het tweede verschil is dat Georgië een sterke civil society heeft. Georgiërs zijn altijd de straat op gegaan om hun stem te laten horen. Zelfs in de Sovjetjaren, toen nergens in de Sovjet-Unie een demonstratie te bekennen was.”
Georgische Droom kan uw bloed wel drinken. Bij terugkeer uit München werd u met eieren belaagd. Is het nog wel veilig voor u in Georgië?
„Ik doe mijn werk niet met mitsen en maren. In dit land geldt momenteel voor iedereen een veiligheidsprobleem. Daarom kan ik niet banger zijn dan andere burgers in dit land. Ik belichaam de hoop van veel mensen op democratie en we moeten allemaal veerkrachtig zijn. Dus ik moet blijven staan waar ik sta.”
