‘Wij geven niet op’, luidt de boodschap van het Westen aan Poetin

Poetins oorlog beleeft deze week zijn eerste jaardag. Analisten houden rekening met een Russische escalatie, maar zeker is dat niet. Zeker is wel dat het een week wordt waarin de tussenbalans wordt opgemaakt. Waar staat de wereld, twaalf maanden na 24/2 2022?

President Joe Biden spreekt deze week in Warschau over de oorlog. President Poetin heeft drie toespraken aangekondigd. In de tweede helft van de week kan de hele wereld zich over Poetins oorlog uitspreken bij de Verenigde Naties in New York, eerst in de Algemene Vergadering en dan vrijdag in de Veiligheidsraad. China wil tegen die tijd een vredesplan presenteren, waarvan de inhoud nog onbekend is.

Poetins oorlog, de grootste uitdaging voor Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, stond in het weekend al centraal op de jaarlijkse veiligheidsconferentie in München. In Beieren, waar vertegenwoordigers van Poetins regime niet welkom waren, gaf de anti-Poetin-coalitie een klinkende demonstratie van eensgezindheid. Centrale boodschap: Poetin, we geven niet op.

„Kiev staat nog altijd. Rusland is verzwakt. De Atlantische gemeenschap is sterker dan ooit”, zei de Amerikaanse vice-president Kamala Harris. Ze verweet Rusland voor het eerst formeel misdaden tegen de menselijkheid te begaan, nadat de Verenigde Staten Moskou al eerder hadden beschuldigd van oorlogsmisdaden. „Hun acties zijn een aanslag op onze waarden, op onze menselijkheid.” Ze beloofde dat de VS zouden toezien op de berechting van de misdadigers.

‘Geen risicovrije opties’

„Poetin is niet uit op vrede”, zei NAVO-chef Jens Stoltenberg. Er zit niets anders op dan Oekraïne te blijven steunen, al zijn er, erkende hij, „geen risicovrije opties”.

De Britse premier Rishi Sunak pleitte voor de versnelde levering van wapens. „Nu is het moment om onze militaire steun te verdubbelen.” Sunak onderstreepte ook de rol van zijn eigen land. Het VK had als eerste tanks toegezegd, het zou nu als eerste land raketten met een groter bereik leveren. Hij herhaalde het aanbod Oekraïense piloten te trainen en beloofde Oekraïne te steunen bij de opbouw van een moderne luchtmacht. De westerse leiders waren er zó op gespitst hun steun voor Oekraïne te tonen dat het soms een wedloop leek.

Lees ook: Zware verliezen zaaien twijfel over Russisch offensief

Annalena Baerbock, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, deed een direct appel op de Russische president: „Please change your mind.”

Er is maar één weg naar vrede, zei ze, en dat is dat Poetin een draai maakt van 360 graden. Als Groene-politicus had ze in de oorlog een draai gemaakt van 180 graden: na zich jaren verzet te hebben tegen de levering van wapens aan een land in oorlog, besloot ze dat wapens voor Oekraïne het enige juiste antwoord op de Russische agressie was. Het ís mogelijk om te leren en van mening te veranderen, zei ze.

Het Westen heeft in een jaar tijd heel veel geleerd. Over het belang van een slagvaardige krijgsmacht. Over het risico van eenzijdige afhankelijkheid van anderen, bijvoorbeeld als het gaat om energie. Over het gevaar dat uitgaat van grote autocratische staten, van de ‘super-autocrats’, zoals Europarlementariër Thijs Reuten (PvdA) ze altijd noemt: „We zijn veel minder naïef, veel alerter”, zegt hij aan de telefoon. „We hebben ook geleerd dat het belangrijk is te herhalen waarom Europese samenwerking zeventig jaar geleden begon, dat Oekraïne strijdt voor onze waarden, voor onze vrede en vrijheid.”

De westerse steun aan Oekraïne klonk in München uit veel kelen en was aan drie verschillende toehoorders gericht. Het was een hart onder de riem voor Oekraïne. Het was een signaal aan Moskou. En het liet ook aan de rest van de wereld zien hoe belangrijk deze oorlog voor Europa is en waarom.

Pijnlijke lessen

Het was het afgelopen jaar een van de pijnlijke lessen voor het Westen: hoe schandalig de Russische agressie ook is, veel landen willen in het conflict geen partij kiezen. Een grote meerderheid van de VN-leden wil de agressie weliswaar veroordelen in VN-resoluties, maar veel landen steunen de westerse sancties tegen het regime van Poetin niet en willen de contacten met Moskou niet verbreken.

De Franse president Emmanuel Macron zei dat hij onder de indruk was van hoeveel vertrouwen „wij in de Global South kwijtraken. Ik moet eerlijk en hard zijn voor onszelf. Ze hebben goede gronden om te vinden dat de wereld niet in balans is. In de Covid-tijd deden we veel, maar er we hanteerden een dubbele standaard […] en nu worden ze ook nog getroffen door de gevolgen van de oorlog.”

Vorig voorjaar opende het Westen een diplomatiek offensief om zoveel mogelijk landen die geen partij kiezen, over te halen zich achter de anti-Poetin-coalitie te scharen. Dat debat werd ook in München gevoerd. De premier van Namibië, Saara Kuugongelwa, zei niet te willen kiezen tussen twee staten die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie en zo samen haar land hebben gesteund in de onafhankelijkheidsstrijd. In de VN veroordeelden 141 landen de inval, maar Namibië onthield zich. „We richten ons op het oplossen van het probleem, niet op de schuldvraag.”

Verliezen is ook voor het Westen geen optie meer

De vice-president van Colombia, Francia Márquez, riep het Westen op geen schaarse middelen te offeren voor wapens, maar in plaats daarvan te vechten tegen sociale ongelijkheid en klimaatverandering. Haar pleidooi voor wereldvrede bracht de voorzitter van conferentie, de Duitse diplomaat Christoph Heusgen, ertoe te schetsen dat Duitsland decennia de dialoog heeft gezocht en defensie-uitgaven heeft verlaagd. „Maar dan word je geconfronteerd met een land dat niet meer wil leven volgens de gezamenlijke regels, dat een ander land binnenvalt en dat land het bestaansrecht ontzegt. Het spijt me dat ik het moet zeggen, mevrouw de vice-president, maar vanuit Duits perspectief, met de lessen die wij uit de geschiedenis hebben geleerd: we kunnen niet afzijdig blijven.”

Het Westen volgt de houding van één land in het conflict al maanden met argusogen: wat doet China? President Xi Jinping haalde vlak voor de oorlog de band met Poetin aan, maar maakte later duidelijk dat hij ongelukkig is met de oorlog en waarschuwde tegen het gebruik van nucleaire wapens. De hoogste Chinese ambtenaar voor buitenlands beleid, Wang Yi, herhaalde die waarschuwing in München en vatte de Chinese houding samen met: „We zullen geen olie op het vuur gooien en zullen niet profiteren van de situatie.”

De VS zijn daar niet meer zo zeker van. Minister van Buitenlandse Zaken, Antony Blinken, vertelde Wang Yi tijdens een ontmoeting in de marge van de conferentie dat de VS zich zorgen maken over aanwijzingen dat China op het punt staat wapens te leveren aan Rusland. Welke aanwijzingen dat zijn, is onbekend. Ook is niet duidelijk hoe Wang daarop reageerde. Volgens Chinese staatsmedia heeft Wang Blinken duidelijk gemaakt dat China nooit zal accepteren dat de VS de relatie tussen China en Rusland onder druk zullen zetten. „De VS moeten naar een politieke oplossing voor de crisis zoeken in plaats van olie op het vuur te gooien en te profiteren.”

Het was de eerste topontmoeting tussen China en de VS na het ballonincident. De VS zeiden dat spionageballonen onacceptabel waren, China onderstreepte dat het niet aangaat ballonnen met gevechtsvliegtuigen neer te halen. Maar Blinken, die op de Amerikaanse tv vertelde over zijn gesprek met Wang, zei ook dat het van belang is dat de twee grootmachten met elkaar in gesprek blijven.

Chinees Vredesplan

Wang Yi stelde op de conferentie een Chinees vredesplan voor Oekraïne in het vooruitzicht. Veel wilde hij er niet over kwijt. China zal het principe van territoriale integriteit onderschrijven en erop staan dat de uitgangspunten van het VN-Verdrag gerespecteerd worden. Maar hij zei ook dat legitieme zorgen over veiligheid een plek moeten krijgen – dat klonk als een opening naar Rusland, dat zegt de oorlog te zijn begonnen omdat het zich bedreigd voelt door de NAVO.

Aan de vooravond van de jaardag van Poetins oorlog waren de spanningen tussen China en de VS in München niet te missen, maar de lijnen zijn in elk geval weer open. De Global South blijft de oorlog vooral zien als een Europese aangelegenheid en eist aandacht van het Westen voor zijn eigen problemen.

Lees ook: Hoe Vladimir Poetin langzaam maar zeker een despoot werd

Het Westen zelf toonde zich vereend en zégt bereid te zijn Oekraïne desnoods nog jaren te steunen. „Het uur van onderhandelen is nog niet aangebroken”, zei Macron, al zal het conflict ooit moeten eindigen in een overeenkomst met Rusland. Regime change in Moskou is geen optie, zei hij, verwijzend naar eerdere mislukte pogingen landen een andere leiding op te dringen.

Een jaar na de Russische inval heeft het Westen zich volledig gecommitteerd aan een conflict met Rusland. Het Westen is niet in oorlog, maar het heeft inmiddels zo veel geïnvesteerd in de steun voor Oekraïne, dat verliezen ook voor het Westen geen optie meer is.