Gaan Arabische landen erin slagen Trumps etnische-zuiveringsplan voor Gaza af te wenden? Dinsdag houdt de Arabische Liga in de Egyptische hoofdstad Caïro een nood-top over Gaza. Met een gezamenlijk plan voor de wederopbouw van Gaza hopen zij een alternatief te formuleren waarbij de Palestijnen op hun land kunnen blijven.
In reactie op de uitspraken van de Amerikaanse president Donald Trump vorige maand – dat hij Gaza wil ombouwen tot „Rivièra van het Midden-Oosten” na verdrijving van de Palestijnse bevolking naar Arabische landen – hebben de leiders van onder andere Egypte, Jordanië en Saoedi-Arabië gezegd achter de vestiging van een Palestijnse staat te blijven staan.
Trump dreigde ook Amerikaanse financiële steun voor Egypte en Jordanië – die zij ontvangen in ruil voor vredesverdragen met Israël – in te trekken als zij geen Palestijnen uit Gaza opnemen. Het resulteerde in een ongemakkelijk bezoek van de Jordaanse koning Abdullah aan het Witte Huis. Ook de Egyptische president Abdel Fattah al-Sisi zal het benauwd hebben gekregen. Sterker, volgens politiek analist Maged Mandour, auteur van het recent verschenen boek Egypt under El-Sisi. A Nation on the Edge, vormen Trumps uitspraken de „ernstigste bedreiging voor het Egyptische regime sinds Sisi in 2013 aan de macht kwam”.
De top in Caïro past in een historisch patroon
Maar de top in Caïro is ook een kans voor Egypte om „politieke legitimiteit te verkrijgen door zichzelf te presenteren als de voorvechter van Egyptische soevereiniteit en Palestijnse rechten”, vertelt Mandour telefonisch vanuit Zürich. „Het regime wil niet gezien worden als medeplichtig aan de onderdrukking van de Palestijnen. Er is een zeer sterk pro-Palestijns sentiment in Egypte, ook al is dat gevarieerd.” Op een persconferentie afgelopen weekend zei Badr Abdelatty, de Egyptische minister van Buitenlandse Zaken, dan ook opnieuw dat een Palestijnse staat de enige oplossing is voor de Palestijnse zaak.
Hoewel Egypte en andere Arabische landen zich officieel opwerpen als verdedigers van de nationale rechten van de Palestijnen, hebben zij in de praktijk niet veel kunnen betekenen voor Gaza, behalve afkeurende woorden over Israëls oorlogsvoering en die kenmerken heeft van genocide, en het sturen van hulpgoederen. Wat dat betreft past de top in Caïro in een historisch patroon, waarbij de Arabische betrokkenheid bij de Palestijnse zaak vooral gestuurd wordt door binnenlandse en geopolitieke overwegingen, over de hoofden van Palestijnen.
De uitkomsten van de top zullen hoe dan ook voorlopig bij plannen blijven. Nu het bestand tussen Israël en Hamas opnieuw dreigt te imploderen vanwege Israëls weigering over te gaan tot fase twee – waarin het zich volledig zou moeten terugtrekken uit Gaza – is ook de naoorlogse planning van de wederopbouw van Gaza uit fase drie nog uit het zicht.
Plan voor wederopbouw
Hoewel de details nog onbekend zijn, staat vast dat het Arabische initiatief bestaat uit een plan voor de wederopbouw van Gaza. De onafhankelijke Egyptische nieuwswebsite Mada Masr schreef deze week, op basis van gesprekken met onder meer Egyptische functionarissen, dat Egyptische en Turkse bouwbedrijven een met name door de Golfstaten gefinancierde wederopbouw zouden moeten uitvoeren, terwijl de Palestijnse bevolking naar ‘veilige zones’ wordt gedelegeerd.
Het plan zou daarnaast behelzen dat Hamas niet langer Gaza bestuurt en, net als andere militante Palestijnse groepen in Gaza, de wapens overdraagt aan een Arabisch toezichtscomité. Zowel Saoedi-Arabië, de VAE als Egypte zien islamistische groeperingen als de Moslimbroederschap en Hamas als een bedreiging. In plaats daarvan zou er een bestuur komen van prominente Palestijnse families en voormalige leden van de Palestijnse Autoriteit, aldus Mada Masr, die onder meer de distributie van hulp en toekenning van reisvergunningen zou moeten overzien.
Hoe de wederopbouw volgens het Arabische plan precies zou worden gefinancierd, is niet bekend. Een onderzoeksgroep van de EU, de VN en de Wereldbank schatte onlangs dat voor de wederopbouw van Gaza bijna 51 miljard euro nodig zal zijn. Vanuit Egypte zal er geen geld komen, wel uit de Golfstaten. Egypte verkeert in een zware economische crisis en heeft diepe staatsschulden. Het land leunt niet alleen op Amerikaanse militaire steun (zo’n 1,3 miljard dollar per jaar), maar is ook afhankelijk van leningen van het IMF.
Ook de Golfstaten houden het regime van Sisi overeind. Zo investeerden de Verenigde Arabische Emiraten vorig jaar ruim 33 miljard euro in bouwprojecten aan de Egyptische noordkust. Het is nog maar de vraag of zij bijspringen als Trump daadwerkelijk besluit de financiële steun voor Egypte te blokkeren.
Voordelen voor Egypte
Volgens Mandour is het plan voor de wederopbouw van Gaza voor Egypte dan ook een manier „om snel geld te verdienen”. Het regime zal daarvan profiteren, omdat waarschijnlijk is dat (bouw)bedrijven in handen van het leger – dat een groot deel van de Egyptische economie in handen heeft – daarvoor worden ingezet. Het afgelopen jaar verdiende het Egyptische ‘reisbureau’ Hala, dat nauwe banden met de regering heeft, al miljoenen aan de vlucht van Palestijnen uit Gaza naar Egypte.
Een andere reden tot zorg voor Egypte is Israëls blijvende militaire aanwezigheid in de Philadelphi-corridor aan de grens van Gaza met Egypte, zoals Israël vorige week aankondigde. Maar volgens Mandour is de controle over de corridor van secundair belang vergeleken met de vrees voor Trumps voorstellen.
Die zorgen over Amerikaanse steun voor etnische zuivering door Israël zijn overigens niet nieuw. In oktober 2023, kort na het begin van Israëls aanvallen op Gaza, probeerde de toenmalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken Arabische landen, waaronder Egypte, ervan te overtuigen om Palestijnse vluchtelingen op te nemen. President Sisi heeft sindsdien steeds gezegd niet bij te willen dragen aan de verdrijving van Palestijnen en een herhaling van de Nakba uit 1948.
Volgens Mandour is het onwaarschijnlijk dat Trump nu wel succes heeft: de Egyptische regering zal nog eerder verdere economische instabiliteit riskeren, dan een bevolking die zich tegen hen keert vanwege medeplichtigheid aan etnische zuivering. „De belangrijkste obsessie van het regime in Egypte is het behoud van de macht. Het hele repressieve staatsapparaat is zo gestructureerd om het regime veilig te stellen tegenover het eigen volk.”
