De strijd om Hostomel: deze Oekraïners vingen de eerste klap op toen de Russen kwamen

Katerina’s man belt in de ochtend van 24 februari, de dag van de Russische invasie, om 05:23 uur. Hij is als militair gelegerd bij Roebizjne, in Oost-Oekraïne. Katerina is thuis, in Hostomel, ruim dertig kilometer ten noordwesten van de hoofdstad Kiev. Ze maakt deel uit van de Oekraïense Nationale Garde die in vredestijd de orde bewaakt en bij oorlog onderdeel is van het leger.

Wat hoor je, vraagt hij. Niks, antwoordt ze. Hij heeft haar net wakker gebeld. Kijk uit het raam, zegt hij vervolgens. Katerina kijkt uit het raam. De lantaarns branden. Er gebeurt helemaal niks.

Opeens hoort ze haar echtgenoot rennen. Waarom rent hij, denkt ze. Op de achtergrond bij hem hoort Katerina iets ontploffen. Is het daar al begonnen? Zijn de Russen binnengevallen? Haar echtgenoot zegt: „Pak je tas in met warme kleren en wacht op orders.”

Op internet ziet Katerina dat Charkov wordt gebombardeerd. Ze krijgt een telefoontje van haar eenheid: zorg dat je binnen een uur gevechtsklaar bent. Het is 06:00 uur. Katerina trekt haar uniform aan, rent naar de basis, waar ze niet ver vandaan woont. Twintig minuten na het telefoontje komt ze daar aan.

In Hostomel heeft de Nationale Garde een basis naast het vliegveld Antonov, de thuishaven van ’s werelds grootste vrachtvliegtuig, de Antonov An-225, ook wel Mrija genoemd, ‘droom’ in het Oekraïens. In de eerste uren van de Russische invasie speelt de strategisch gelegen luchthaven een cruciale rol in de slag om Kiev. Voor de Russen is het de poort naar een snelle overwinning. Maar de tweehonderd tot driehonderd aanwezige soldaten van de Nationale Garde gooien de Russische aanvalsplannen overhoop.

Op de basis krijgt Katerina, die uit veiligheidsoverwegingen niet met haar achternaam in NRC wil, van haar commandant te horen dat ze kinderen in Hostomel moet helpen evacueren. Ze is nog op het terrein van de basis als, om 06:30 uur, de eerste explosie klinkt. Ze ziet de raket vliegen. „Het klonk als gefluit. Ik heb nog nooit in mijn leven zoiets gehoord. Ik viel onder een berk waar ik me schuilhield. Ik lag daar en begreep niet wat er gebeurde.”

Ze verstijft, ze schreeuwt. „Het is angst. Ik wist niet hoe ik moest reageren. Het is een gevoel dat ik nooit eerder had gehad. Je hebt geen idee wat je staat te wachten.”

Daarna begint de chaos, vertelt ze op een caféterras in Hostomel. Het gefluit van raketten, explosies. Ze telt 34 Russische helikopters die rondjes vliegen om het vliegveld. „Dat is moeilijker mikken voor de verdediging. Ze bestookten alles met raketten.” Ze weet weg te komen, bereikt haar huis en wacht in een schuilkelder met ouderen en kinderen de strijd af.

Het Kremlin heeft de luchthaven op het oog als bruggenhoofd voor de aanval op Kiev. CIA-directeur William Burns heeft tijdens een bezoek aan Kiev op 12 januari voor dit scenario gewaarschuwd. Op het Antonov-vliegveld kunnen de Russen hun materieel en troepen laten landen voor de beoogde inname van Kiev. Als de Russische krijgsmacht de regeringsgebouwen in de hoofdstad kan veroveren, stort de verdediging van Oekraïne ineen. Zo heeft het Kremlin het bedacht.

Dat is buiten de Nationale Garde gerekend. De mensen die vechten op het vliegveld vormen een snelle reactie-eenheid. Van brandweerman tot stafmedewerker, ieder lid heeft gevechtstrainingen gehad. Ze hebben machinegeweren, zoals kalasjnikovs, gepantserde voertuigen en twee houwitsers als artillerie. „Iedereen verwachtte dat we er klaar voor waren om het tegen de Russen op te nemen”, zegt ‘Trigger’, zijn bijnaam en nom de guerre, van de eenheid. Hij wil zijn echte naam uit veiligheidsredenen niet in de krant hebben.

De Oekraïense krijgsmacht is afwezig, de legerleiding heeft de manschappen van het vliegveld verplaatst naar het oosten. Kiev verwacht dáár een massale aanval. De Russen komen inderdaad van het oosten, maar ze komen ook van het zuiden en noorden. Russische raketten raken steden overal in Oekraïne.

Als Trigger (23) om 07:30 uur aankomt op de basis van de Nationale Garde hoort hij de explosies van inkomende raketten. Twee uur later beginnen voor hem de vuurgevechten, herinnert hij zich in een koffiebar.

De Russische soldaten denken het Antonov vliegveld snel in te nemen, maar het terrein is in het voordeel van de Oekraïners. Er staan gebouwen waar ze zich kunnen verschuilen, terwijl de Russen vanuit open terrein aankomen. „Ze konden geen dekking vinden. Ik heb ongeveer vijftien tot twintig Russen uitgeschakeld die ochtend. Ze waren dood of zwaar gewond, ze schoten in ieder geval niet meer terug.”

Ik heb ongeveer vijftien tot twintig Russen uitgeschakeld die ochtend. Ze waren dood of zwaar gewond, ze schoten in ieder geval niet meer terug

Trigger

Angst kent hij niet. De gevechtsadrenaline giert door zijn lichaam. „Het stelt je in staat je te concentreren op dat wat je moet doen. Ik was klaar om te vechten. Dit was mijn lot, mijn rol.”

De werknemers van het vliegveld beleven de strijd heel anders. Vice-luchtverkeersleider Vadym Jakoenin (34) is die ochtend van 24 februari naar zijn werk gegaan. Zijn kantoor is in het hoofdgebouw. „We hoorden wel vaker geruchten, nepnieuws, over een inval van de Russen. Dus we wisten niet wat we moesten geloven. En als de opdracht van je baas is om te werken, dan doe je dat.”

Als de gevechten op het vliegveld in volle hevigheid losbarsten, kan hij niet weg. Het schieten gaat maar door, helikopters vuren en gebouwen vliegen in brand. Jakoenin verstopt zich met tachtig anderen in een schuilkelder onder de kantine.

Bovengronds ziet Oleh Psalom (59) de paniek in de ogen van zijn collega’s. In vredestijd rijdt hij als chauffeur piloten rond op het vliegveld. „Behalve in films had niemand dit ooit gezien. In hun paniek hadden mensen geen idee wat ze moesten doen. Ik heb naar ze geschreeuwd, gevloekt dat ze weg moesten rennen”, zegt hij in een voormalige apotheek in Hostomel waar bewoners zich in de winter kunnen opwarmen. „Je moet schreeuwen om in zo’n situatie tot mensen door te dringen.”

Op het vliegveld vecht de Nationale Garde door. Het vertrouwen bij de leden van de eenheid krijgt na 11:00 uur een impuls, blikt eerste luitenant ‘Starsky’ (37, ook zijn echte naam is bij de redactie bekend) terug terwijl hij langs kapotgeschoten flatgebouwen naast het vliegveld wandelt. Door de laaghangende bewolking die februari-ochtend vliegen de Russische gevechtshelikopters zo’n twintig meter boven zijn hoofd.

„Onze brandweerlieden schoten op een van die helikopters met hun kalasjnikovs. Eerst vond ik dat een stom idee, omdat helikopters door de Russen werden voorgesteld als vliegende tanks die niet konden worden vernietigd. Maar uiteindelijk vloog de helikopter in brand en stortte neer. Ik wil niet zeggen dat we stonden te juichen, maar dit gaf iedereen het idee dat we het Russische leger aankunnen.”

De actie toont de Oekraïense vastberadenheid. „We verdedigden ons land”, zegt Trigger over de onverzettelijkheid die ochtend. „We zagen de dood als iets heiligs: sterven voor je vaderland.”

Maar: de munitie raakt op. Na ongeveer drie uur vechten trekt de reactie-eenheid zich tussen 12:00 en 13:00 uur terug en geeft het vliegveld prijs. De Oekraïense krijgsmacht neemt het daarna over. Het was nooit het plan dat de Nationale Garde tot de laatste soldaat het vliegveld zou verdedigen. „Maar de eerste uren moet je de Russen tegenhouden, om te voorkomen dat ze de luchthaven volledig ongeschonden in handen krijgen. Was dat wel gebeurd, dan had je direct gevechten gehad in bewoonde gebieden als Irpin en Boetsja en stonden de Russen bijna meteen in Kiev.”

In die eerste gevechtsuren, zegt Trigger, kreeg de verdediging van Kiev de tijd om zich voor te bereiden. „Wij waren de eersten die de klap opvingen, zodat de rest kon wennen aan het idee dat de oorlog was begonnen.”

 

Niemand van de Nationale Garde komt om tijdens de gevechten, zegt hij. „Het is makkelijker om te verdedigen dan aan te vallen.”

Vertragen blijkt een deel van het Oekraïense verdedigingsplan. Het andere deel draait om de luchthaven zelf. We wisten, zegt Starsky, dat Rusland het vliegveld wilde gebruiken als springplank naar Kiev. „Het plan was om de luchthaven onklaar te maken.”

Dus wordt de landingsbaan vernietigd. De Nationale Garde schiet met de twee houwitsers op de landingsbaan, legt Starsky uit. Daarna komt op verzoek de 72e Gemechaniseerde Brigade, die in de buurt is, assisteren. Die beschiet met raketten de baan. „Toen we Hostomel die dag verlieten, zagen we Oekraïense bommenwerpers de landingsbaan bombarderen.” De Russen krijgen het vliegveld weliswaar in handen, maar ze kunnen er geen gebruik van maken.

Toen we Hostomel die dag verlieten, zagen we Oekraïense bommenwerpers de landingsbaan bombarderen

Starsky

Het gemis aan een luchthaven bij Kiev laat zich voelen bij de Russen, zag Starsky. „Nu moesten ze vanuit Wit-Rusland komen en ontstonden er lange colonnes van militaire voertuigen. Die waren makkelijk aan te vallen door ons. Daarom raakten ze het initiatief kwijt.” Trigger: „Hun logistiek werd vernietigd. Ze konden geen brandstof, voedsel of munitie aanvoeren.”

De Russen hebben zich misrekend, denken Starsky en Trigger. Moskou ging er niet vanuit dat de Oekraïense krijgsmacht terug zou vechten. Het Kremlin verwachtte zelfs een bevolking die de Russische soldaten met open armen zou ontvangen.

„De Russen dachten dat ze zouden worden begroet met brood en zout [de Oekraïense traditie om gasten te verwelkomen]”, vertelt generaal-majoor Sergii Borysjoek (60), burgemeester van Hostomel, vanachter zijn bureau. „Maar we hebben ze nooit aardig gevonden. Rusland is een imperium. En wie houdt er van een imperium? Niemand.”

Januari 2023. Elf maanden na de strijd loopt vice-luchtverkeersleider Vadym Jakoenin in het zwartgeblakerde hoofdgebouw over een tapijt van lege hulzen naar zijn voormalige werkkamer. In de gang ruikt het nog lichtjes naar brand. Op en rond zijn bureau liggen onder een stoflaag documenten, mappen, een kalender en een pakje crackers van het Russische leger.

Het Antonov-vliegveld ligt er opgeruimd bij. Op de wegen en bij de hangars is alle oorlogstroep weg. Op een hoop liggen verroeste Russische militaire voertuigen. De letter V, naast de Z het symbool van de Russische invasie in Oekraïne, staat op een stuk metaal. De Antonov An-225 ligt in stukken; kapotgeschoten tijdens de gevechten. Het cockpitdeel zit vol kogelgaten.

Jakoenin vertelt hoe het die 24 februari verder ging. Hij verblijft in de schuilkelder onder de kantine, vertelt hij, met tachtig anderen. Als het tussen de explosies door rustiger is, rond 15:00 uur, komt de groep naar buiten om het vliegveld te verlaten. Russische soldaten wijzen hen naar de uitgang.

Eenmaal daar aangekomen, hoort Jakoenin dat een gewonde collega is achtergebleven. Met zijn baas mag hij terugkeren in een auto. Maar hun terugkeer is niet goed doorgegeven, waardoor ze worden beschoten en moeten uitstappen. Uiteindelijk kunnen de twee verder en halen ze hun collega op. „Hij bloedde hevig bij zijn buik door schoten of granaatscherven. We hebben hem overgedragen aan collega’s die hem naar het ziekenhuis brachten. Hij heeft het overleefd.”

Jakoenin hoopt zijn werk op te kunnen pakken als het verwoeste vliegveld ooit weer draait.

Trigger werkt in Kiev als stafofficier op het kantoor van de Nationale Garde. Oleh Psalom is de contactpersoon van de voormalige apotheek in Hostomel, een verwarmingspunt waar bewoners zich kunnen opwarmen aan de houtkachel. Starsky heeft een eigen YouTube-kanaal met filmpjes over de Oekraïense krijgsmacht. Burgemeester Sergii Borysjoek houdt zich bezig met de wederopbouw van Hostomel en hoopt dat het Antonov-vliegveld wordt herbouwd.

Katerina besluit, na vier uur in de schuilkelder te hebben gezeten, nog tijdens de gevechten op en rond het vliegveld in een auto weg te rijden naar het veiligere West-Oekraïne, samen met andere volwassenen en kinderen. Een dagenlange rit door oorlogsgeweld, waarbij ze doodsangsten uitstaat.

Maar elf maanden later werkt ze weer op de basis in Hostomel. Haar man vecht nog altijd in Oost-Oekraïne, zoals in Soledar en Bachmoet. „Hij vecht waar het nodig is.”

De namen van Katerina, Trigger en Starsky zijn bij de redactie bekend.

Foto’s Kostyantyn Chernichkin