Stomverbaasd kijken economen in de hele wereld toe hoe de internationale economische orde waarin ze groot zijn geworden, helemaal op zijn kop wordt gezet door de Amerikaanse president Donald Trump. „Het is een enorme schok voor het systeem om te zien dat de Verenigde Staten, een belangrijke architect en aanjager van de globalisering die we vandaag de dag kennen, plots zeggen: wij willen dit niet meer. En het systeem actief ondermijnen”, zegt Isabelle Mateos y Lago. Sinds september vorig jaar is ze de hoofdeconoom van BNP Paribas, een van de grootste banken in Europa.
Door haar vorige functies heeft ze een enorm netwerk onder economen in de hele wereld. Vijftien jaar werkte de Française bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Ze was daarna negen jaar hoofd beleggingsstrategie bij BlackRock, de grootste vermogensbeheerder ter wereld. „Ik hoor niet alleen van Europese beleidsmakers en zakenmensen, maar ook uit Azië, Canada en Latijns-Amerika veel geluiden van mensen die zeggen: ‘Nee, nee, nee, wij moeten doorgaan met globalisering!’. De wereld zal nieuwe vormen van samenwerking moeten uitvinden. Wat we nu zien is meer een terugtrekken van de VS dan een ineenstorting van globalisering.”
Mateos y Lago stelt dan ook strijdvaardig dat de Europese Unie de economische acties van Donald Trump – de tarievenoorlog die hij wil ontketenen, de nadruk op bilaterale ‘deals’ in plaats van brede internationale handelsverdragen – niet als een bedreiging moet zien en niet in haar schulp moet kruipen. Er ligt volgens haar juist een enorme kans voor Europa. Het beleid van Trump kan een katalysator zijn voor een sterker Europa, maakt ze duidelijk in een videogesprek vanuit haar kantoor in Parijs.
„Een van de sterke punten van de Europese Unie is dat ze altijd stabiel is geweest. Sommige mensen zullen het slaperig noemen. Of te stabiel. Maar wat wil je liever als je de keuze hebt tussen beleidsstabiliteit, rechtsstatelijkheid en duidelijkheid van processen aan de Europese kant en aan de andere kant – zoals nu in de VS – beleid dat erg onvoorspelbaar is of gaandeweg wordt verzonnen? Dat lijkt me duidelijk. Zeker als je als bedrijf belangrijke investeringsbeslissingen moet nemen.”
De inschattingen van een hoofdeconoom van BNP Paribas doen er toe. BNP is een van de weinige Europese banken die sinds de financiële crisis van 2008 mondiaal de concurrentie aangaat met de grootste Amerikaanse banken. En de scenario’s die haar team maken, hebben bijvoorbeeld invloed op de kredietvoorzieningen van de bank: hoeveel geld moet opzijgezet worden voor het geval dat leningen niet worden terugbetaald? De scenario’s hebben ook invloed op het risicomanagement van de bank, en daarmee op hoeveel kapitaal de bank moet aanhouden als veiligheidsbuffer als het leningen verstrekt.
Dankzij Trump eerder ‘Draghi’
Volgens Mateos y Lago is er momenteel bij haar team een zeker gevoel van back to the future, vanwege de ervaringen tijdens de vorige presidentstermijn van Donald Trump vier jaar geleden. Net als toen begint de dag met bijlezen en verwerken van alle tweets en maatregelen die vanuit Washington van de ene op de andere dag worden aangekondigd. „Maar we hebben in die vorige ronde ook wat geleerd: het is nuttig om een stap terug te doen en de ruis uit te filteren: je moet een soort centraal scenario vormen. Het meest waarschijnlijke scenario, en daar op voortbouwen.”
De onzekerheid in de VS is fnuikend voor de economie daar, voorziet Mateos y Lago. „Wanneer gaan de tarieven in? Wat is het effect van de DOGE-maatregelen van de heer Musk? Wat gebeurt er met de overheidsbegroting? Dit komt bovenop al verzurend consumentenvertrouwen, mensen die achterlopen op creditcardbetalingen en het uitstel van investeringsbeslissingen door bedrijven. De groei in de VS zal in onze verwachting dit jaar nog afvlakken.”
Voor Europa voorziet BNP Paribas juist een opleving van de economie, en zelfs sneller dan eerder verwacht. „Juist door het besef dat Europa op eigen benen moet staan, zullen er zaken sneller worden geregeld. Alles wat er in de VS gebeurt, versterkt de noodzaak voor Europa om zijn eigen huiswerk te doen. Maak de eigen economie sterker en concurrerender. Ga meer handel met elkaar drijven.”
De econome verwacht dat de voorstellen uit het vorige zomer verschenen Draghi-rapport nu een veel grotere kans hebben om ingevoerd te worden dan zes maanden geleden. De voormalige president van de Europese Centrale Bank Mario Draghi deed in zijn rapport 170 aanbevelingen om Europa concurrerender te krijgen.
Stok en wortel
Maar Mateos y Lago is niet alleen maar positief over Europa. Op de vraag of het Concurrentiekompas, dat de nieuwe Europese Commissie naar aanleiding van het Draghi Rapport als beleidsagenda presenteerden, genoeg is, zegt ze: „Nou ja genoeg, op dit moment is het niet meer dan woorden op papier. Ja, alles is aanwezig. Voorstellen over het verdiepen van de kapitaalmarkt. Over groei en concurrentievermogen. De agenda is er, maar nu moeten we actie zien.”
Wat voor actie wil de Franse econome dan zien? Dit gesprek vond begin deze week plaats, een dag voor de Europese Commissie kwam met voorstellen voor een Clean Industrial Act om vergroening van de industrie te stimuleren en met een omnibuswet die de vergaande Europese regels rond duurzaamheidsrapportages en investeringen moeten versimpelen. De voorstellen waren ten tijde van het interview al uitgelekt.
Mateos y Lago juicht de aanpassing van de duurzaamheidsregels toe. „Ik denk dat er consensus bestaat dat, hoewel het doel [van de wetgeving] goed is en we deze niet mogen opgeven, de realiteit is dat ze enorme rapportagelasten hebben gecreëerd. Zonder iets vreselijks zinvols te bereiken.”
De afgelopen weken waarschuwden grote multinationals als Unilever, Nestlé en Signify voor een afzwakking van de duurzaamheidsregels. Dat zou volgens hen verduurzaming van de economie vertragen en juist zorgen voor een ongelijk speelveld voor bedrijven die er al veel in geïnvesteerd hebben. „Ze hebben gelijk dat we alert moeten zijn”, zegt Mateos y Lago. „Je moet het kind niet met het badwater weggooien. Maar evengoed moet je jezelf serieus afvragen wat je echt doet voor de planeet als je formulieren invult en rapporten produceert.”
Lees ook
Lang niet alle bedrijven zijn blij met versoepeling groene Europese regels
Volgens haar heb je zowel een stok als een wortel nodig in het groene beleid. Oftewel strenge regels om bedrijven tot verandering te dwingen, naast positieve stimulering via het verstrekken van subsidies. „Tot nu toe was de Europese aanpak overwegend de stok. Terwijl het beleid van de vorige Amerikaanse regering, de Inflation Reduction Act van Joe Biden, meer wortel was. En we hebben gezien hoe goed dat in de VS uitpakte. Subsidies zijn duur, maar ze werken. En steeds die stok? Tsja, als je al een groei- en concurrentieprobleem hebt, is dat niet zo’n geweldig idee.”
De EU heeft nog wel meer huiswerk volgens Mateos y Lago. Zo is volgens haar het feit dat tussen de lidstaten er nog veel te veel verschillen zijn in de nationale regelgeving, een enorme rem op de economie. Er is te veel ruimte om zelf allemaal extra’s toe te voegen aan Europese verordeningen. Een voorbeeld: „Als je een zak ontbijtgranen wil verkopen in de hele EU, moet je vrijwel in elk land een ander etiket op die zak hebben. Dat is van de zotte, het voegt alleen maar heel veel kosten toe.”
Haar punt is niet zozeer dat alles per se moet worden geharmoniseerd, maar dat in ieder geval elkaars regels moeten worden erkend: een zak met een Duits etiket moet ook gewoon in Nederland kunnen worden verkocht – iets wat Nederlandse supermarkten recent ook hebben gepleit.
De econome kijkt ook kritisch naar het feit dat Europa op „eigen houtje” doorgaat met het verder invoeren van strengere bankenregels. Na de kredietcrisis was afgesproken met onder meer de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk dat de zogenoemde Basel-regels, waarin eisen staan over hoeveel kapitaal een bank moet aanhouden, strenger zouden worden. De VS en het VK hebben de verdere invoering daarvan echter recent uitgesteld, in Europa is een deel van de regels al wél ingevoerd.
„Niemand vraagt om die regels helemaal niet meer in te voeren. De vraag is op welk tempo je ze implementeert. Als twee grote, concurrerende jurisdicties besluiten tot uitstel, dan is het echt contraproductief als Europa dat negeert. Want als je gewoon doorgaat met invoering, dan is het onvermijdelijk dat banken uit die landen de kaas van ons brood eten.”
Mateos y Lago wijst erop dat de banken heel belangrijk zijn voor de Europese economie. Anders dan in de VS, waar bedrijven groeifinanciering kunnen ophalen met obligaties op de kapitaalmarkt, leunen bedrijven hier voornamelijk op bankfinanciering. „Ja, er wordt nu gesproken over verbreding van de Europese kapitaalmarkt. Maar zolang dat nog niet op gang is, zijn banken de belangrijkste financier van veel bedrijven.”
Dat sluit niet uit dat Europa de komende jaren wel naar een kapitaalmarktunie zou moeten streven. Maar die stuit volgens de Française op heel veel wantrouwen binnen de EU-lidstaten. „Men ziet vooral de risico’s in het openstellen van de spaarmarkt en de kapitaalmarkt. Terwijl in werkelijkheid gaat het om het geven van kansen aan de eigen burgers om meer gediversifieerd te beleggen. Openstelling geeft bedrijven een breder scala aan financiering.”
Als je daarin in de EU in het midden- en kleinbedrijf wil investeren, dan kan dat volgens haar eigenlijk alleen per land. „Die belegging zou een stuk veiliger zijn als je mandjes zou hebben met mkb-financieringen uit verschillende Europese landen.”
