Zonder openbaarheid van een mogelijke schaterlach in het Kremlin kwam de meest opzienbarende reactie op de publieke vernedering van Volodymyr Zelensky uit de Amerikaanse Senaat. Nadat president Donald Trump de Oekraïense president vrijdag afblafte en de grondstoffendeal waarvoor Zelensky naar Washington was gekomen onderuit haalde, was senator Lindsey Graham een van de eersten die zich liet interviewen. De Republikein Graham heeft Oekraïne sinds de Russische invasie van 2022 altijd in woord en daad gesteund: door Vladimir Poetin een oorlogsmisdadiger te noemen, Oekraïne meermaals te bezoeken en telkens voor miljarden aan Amerikaanse steun te stemmen.
De bijeenkomst tussen de regeringsleiders was „een complete, totale ramp”, zei de senator uit South Carolina vrijdag. „Wat ik in de Oval Office zag, was respectloos en ik weet niet of we ooit nog zaken kunnen doen met Zelensky. (…) Hij moet of opstappen of hij moet veranderen.” Graham was „nog nooit zo trots” geweest op Trump.
Terwijl Europese leiders en Democraten verbijsterd en verontwaardigd toekeken hoe Trump en zijn vicepresident JD Vance Zelensky hekelden en het Witte Huis uitstuurden, klapten of zwegen prominente Republikeinen. Inclusief de internationale haviken die Trumps isolationisme en toenadering tot Poetin verafschuwen. Huisvoorzitter Mike Johnson schreef op sociale media dat „dankzij president Trump de dagen dat Amerika misbruikt en oneerbiedig behandeld wordt voorbij zijn”. Op CNN beschuldigde minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, eerder fel criticus van Poetin, Zelensky ervan dat hij „ons de les begon te lezen over hoe diplomatie niet gaat werken”.
Schaars tegengeluid
Senator Roger Wicker, voorzitter van de Oekraïne caucus, een smaldeel van Congresleden van beide partijen die het land extra steunen, verwijderde een bericht op X dat hij ’s ochtends had geplaatst over een bijeenkomst met Zelensky. „Een enorme stap voorwaarts in het veiligstellen van wederzijdse welvaart en vrede voor Amerikanen en Oekraïners” luidde de post die werd gewist.
Schaars tegengeluid kwam van Afgevaardigde Don Bacon. „Een slechte dag voor het Amerikaanse buitenlandse beleid. Oekraïne wil onafhankelijkheid, vrije markten en de rechtsstaat. Het wil deel uitmaken van het Westen. Rusland haat ons en onze westerse waarden. We moeten duidelijk zijn dat we staan voor vrijheid.”
Een slechte dag voor het Amerikaanse buitenlandse beleid
Het is onduidelijk of de door Vance geïnstigeerde escalatie met Zelensky gepland was. Een opzetje, een val zelfs? Maar als gevolg ervan dreigt de Trump-regering niet alleen alle hulp aan Oekraïne onmiddellijk stop te zetten, maar Zelensky ook nog verder uit te sluiten van onderhandelingen over een staakt-het-vuren. Vorige maand besloot Trump voorlopig exclusief met Rusland te praten over een mogelijk bestand. Hij noemde Zelensky onlangs „een dictator”. De – nu gestrande – overeenkomst over Oekraïense bodemschatten was bedoeld om Trump een snelle deal te gunnen en voor Zelensky een plek aan tafel te bemachtigen.
‘Hand overspeeld’
Voordat Trump voor het weekend naar Florida vertrok, zei hij tegen journalisten in Washington dat Zelensky „zijn hand heeft overspeeld”. Hij zei Zelensky terug te verwelkomen „wanneer hij bereid is om te stoppen met vechten en vrede te sluiten”. Maar bij monde van Graham opperen Republikeinen wat de Russische dictator Vladimir Poetin al langer wil: Zelensky zou moeten aftreden. Anders lijkt voorlopig geen gesprek mogelijk over een bestand – laat staan steun of veiligheidsgaranties – met enige inbreng van Oekraïne.
Europese leiders schaarden zich na de confrontatie juist massaal achter Zelensky en Oekraïne. Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen verklaarde: „Wees sterk, wees dapper, wees onbevreesd. Je bent nooit alleen, beste president Zelensky.” Buitenlandchef Kaja Kallas zei dat vrijdag „duidelijk werd dat de vrije wereld een nieuwe leider nodig heeft”.
Lees ook
Knallende ruzie tussen Trump en Zelensky bij bezoek aan Witte Huis
Premier Dick Schoof tweette: „Nederland steunt Oekraïne onverminderd. Juist nu.” De aanstaande Duitse kanselier Friedrich Merz schreef: „We steunen Oekraïne in goede en moeilijke tijden. We mogen agressor en slachtoffer in deze vreselijke oorlog nooit met elkaar verwarren.” De Britse premier Keir Starmer „blijft Oekraïne onwrikbaar steunen en doet er alles aan om een pad te vinden naar een blijvende vrede op basis van soevereiniteit en veiligheid voor Oekraïne”, aldus een verklaring. De Franse president Emmanuel Macron, de Poolse premier Donald Tusk en vele anderen gaven vergelijkbare verklaringen af. Ze overlegden vrijdag met elkaar en met Zelensky over het schouwspel dat zich had voltrokken.
Al vond de Hongaarse premier Viktor Orbán dat „Donald Trump dapper stond voor vrede, ook al was het voor velen moeilijk te verteren”. De Russische ex-president Dmitri Medvedev, de voormalig president van Rusland prees op Telegram Trumps „afstraffing” van Zelensky. PVV-leider Geert Wilders tweette, in het Engels, kritiek op beide partijen: „Fascinerende tv, maar waarschijnlijk niet de beste manier om een oorlog te beëindigen, heren.”
Dankbaarheid
De Oekraïense president probeerde achteraf iets aan schadebeperking te doen. Hij tweette meteen de dankbaarheid en nederigheid die Trump en Vance in het Witte Huis van hem eisten: „Bedankt Amerika, dank voor je steun, dank voor dit bezoek. Bedankt @POTUS [president of the United States], het Congres en het Amerikaanse volk. Oekraïne heeft een rechtvaardige en duurzame vrede nodig en daar werken wij hard aan.” Maar in een interview met Fox News toonde hij wel berouw voor hoe de ontmoeting was verlopen, maar bood er niet zijn aan Trump excuses voor aan.
Alleen zijn populariteit in Oekraïne zou moeten bepalen of Zelensky aanblijft als president. Tot nu toe wordt hij ruim gesteund door de bevolking en is er geen voor de hand liggend alternatief. Maar de vraag is of hij nog met Trump en de zijnen in gesprek kan nu de nieuwe Amerikaanse regering openlijk van kant is gewisseld in de door Rusland begonnen oorlog in Oekraïne.
