Neef Stein studeert in Berlijn. Zijn studiegenoot uit India maakt plannen om een vriend te ontmoeten die op een vrachtschip werkt. Binnenkort heeft hij een tussenstop in Zeeland. „That is in The Netherlands, right?” Neef Stein knikt en biedt aan zijn studiegenoot te helpen met het plannen van de treinreis naar Vlissingen. Twee weken later belt de studiegenoot in paniek vanuit de trein: „I only see: train goes, train goes. But where is it going?” Stein denkt even na en schiet dan in de lach. „Goes my friend, the next station is Goes!”
Simone Becker
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
Net als in veel andere Europese landen, wint radicaal-rechts steeds meer terrein. Bij de Duitse verkiezingen afgelopen weekend verdubbelde Alternative für Deutschland zijn zetelaantal en werd de tweede partij, maar blijft uitgesloten van coalitieonderhandelingen.
In deze aflevering van Haagse Zaken bespreken we het cordon sanitaire rond radicaal- en extreemrechts. Hoe gaan gevestigde partijen hiermee om: negeren, bestrijden of samenwerken? En wat betekent het doorbreken van dit cordon voor de andere partijen in Nederland?
Paul White/AP
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
Zonder openbaarheid van een mogelijke schaterlach in het Kremlin kwam de meest opzienbarende reactie op de publieke vernedering van Volodymyr Zelensky uit de Amerikaanse Senaat. Nadat president Donald Trump de Oekraïense president vrijdag afblafte en de grondstoffendeal waarvoor Zelensky naar Washington was gekomen onderuit haalde, was senator Lindsey Graham een van de eersten die zich liet interviewen. De Republikein Graham heeft Oekraïne sinds de Russische invasie van 2022 altijd in woord en daad gesteund: door Vladimir Poetin een oorlogsmisdadiger te noemen, Oekraïne meermaals te bezoeken en telkens voor miljarden aan Amerikaanse steun te stemmen.
De bijeenkomst tussen de regeringsleiders was „een complete, totale ramp”, zei de senator uit South Carolina vrijdag. „Wat ik in de Oval Office zag, was respectloos en ik weet niet of we ooit nog zaken kunnen doen met Zelensky. (…) Hij moet of opstappen of hij moet veranderen.” Graham was „nog nooit zo trots” geweest op Trump.
Terwijl Europese leiders en Democraten verbijsterd en verontwaardigd toekeken hoe Trump en zijn vicepresident JD Vance Zelensky hekelden en het Witte Huis uitstuurden, klapten of zwegen prominente Republikeinen. Inclusief de internationale haviken die Trumps isolationisme en toenadering tot Poetin verafschuwen. Huisvoorzitter Mike Johnson schreef op sociale media dat „dankzij president Trump de dagen dat Amerika misbruikt en oneerbiedig behandeld wordt voorbij zijn”. Op CNN beschuldigde minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, eerder fel criticus van Poetin, Zelensky ervan dat hij „ons de les begon te lezen over hoe diplomatie niet gaat werken”.
Schaars tegengeluid
Senator Roger Wicker, voorzitter van de Oekraïne caucus, een smaldeel van Congresleden van beide partijen die het land extra steunen, verwijderde een bericht op X dat hij ’s ochtends had geplaatst over een bijeenkomst met Zelensky. „Een enorme stap voorwaarts in het veiligstellen van wederzijdse welvaart en vrede voor Amerikanen en Oekraïners” luidde de post die werd gewist.
Schaars tegengeluid kwam van Afgevaardigde Don Bacon. „Een slechte dag voor het Amerikaanse buitenlandse beleid. Oekraïne wil onafhankelijkheid, vrije markten en de rechtsstaat. Het wil deel uitmaken van het Westen. Rusland haat ons en onze westerse waarden. We moeten duidelijk zijn dat we staan voor vrijheid.”
Een slechte dag voor het Amerikaanse buitenlandse beleid
Het is onduidelijk of de door Vance geïnstigeerde escalatie met Zelensky gepland was. Een opzetje, een val zelfs? Maar als gevolg ervan dreigt de Trump-regering niet alleen alle hulp aan Oekraïne onmiddellijk stop te zetten, maar Zelensky ook nog verder uit te sluiten van onderhandelingen over een staakt-het-vuren. Vorige maand besloot Trump voorlopig exclusief met Rusland te praten over een mogelijk bestand. Hij noemde Zelensky onlangs „een dictator”. De – nu gestrande – overeenkomst over Oekraïense bodemschatten was bedoeld om Trump een snelle deal te gunnen en voor Zelensky een plek aan tafel te bemachtigen.
‘Hand overspeeld’
Voordat Trump voor het weekend naar Florida vertrok, zei hij tegen journalisten in Washington dat Zelensky „zijn hand heeft overspeeld”. Hij zei Zelensky terug te verwelkomen „wanneer hij bereid is om te stoppen met vechten en vrede te sluiten”. Maar bij monde van Graham opperen Republikeinen wat de Russische dictator Vladimir Poetin al langer wil: Zelensky zou moeten aftreden. Anders lijkt voorlopig geen gesprek mogelijk over een bestand – laat staan steun of veiligheidsgaranties – met enige inbreng van Oekraïne.
Europese leiders schaarden zich na de confrontatie juist massaal achter Zelensky en Oekraïne. Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen verklaarde: „Wees sterk, wees dapper, wees onbevreesd. Je bent nooit alleen, beste president Zelensky.” Buitenlandchef Kaja Kallas zei dat vrijdag „duidelijk werd dat de vrije wereld een nieuwe leider nodig heeft”.
Lees ook
Knallende ruzie tussen Trump en Zelensky bij bezoek aan Witte Huis
Premier Dick Schoof tweette: „Nederland steunt Oekraïne onverminderd. Juist nu.” De aanstaande Duitse kanselier Friedrich Merz schreef: „We steunen Oekraïne in goede en moeilijke tijden. We mogen agressor en slachtoffer in deze vreselijke oorlog nooit met elkaar verwarren.” De Britse premier Keir Starmer „blijft Oekraïne onwrikbaar steunen en doet er alles aan om een pad te vinden naar een blijvende vrede op basis van soevereiniteit en veiligheid voor Oekraïne”, aldus een verklaring. De Franse president Emmanuel Macron, de Poolse premier Donald Tusk en vele anderen gaven vergelijkbare verklaringen af. Ze overlegden vrijdag met elkaar en met Zelensky over het schouwspel dat zich had voltrokken.
Al vond de Hongaarse premier Viktor Orbán dat „Donald Trump dapper stond voor vrede, ook al was het voor velen moeilijk te verteren”. De Russische ex-president Dmitri Medvedev, de voormalig president van Rusland prees op Telegram Trumps „afstraffing” van Zelensky. PVV-leider Geert Wilders tweette, in het Engels, kritiek op beide partijen: „Fascinerende tv, maar waarschijnlijk niet de beste manier om een oorlog te beëindigen, heren.”
Dankbaarheid
De Oekraïense president probeerde achteraf iets aan schadebeperking te doen. Hij tweette meteen de dankbaarheid en nederigheid die Trump en Vance in het Witte Huis van hem eisten: „Bedankt Amerika, dank voor je steun, dank voor dit bezoek. Bedankt @POTUS [president of the United States], het Congres en het Amerikaanse volk. Oekraïne heeft een rechtvaardige en duurzame vrede nodig en daar werken wij hard aan.” Maar in een interview met Fox News toonde hij wel berouw voor hoe de ontmoeting was verlopen, maar bood er niet zijn aan Trump excuses voor aan.
Alleen zijn populariteit in Oekraïne zou moeten bepalen of Zelensky aanblijft als president. Tot nu toe wordt hij ruim gesteund door de bevolking en is er geen voor de hand liggend alternatief. Maar de vraag is of hij nog met Trump en de zijnen in gesprek kan nu de nieuwe Amerikaanse regering openlijk van kant is gewisseld in de door Rusland begonnen oorlog in Oekraïne.
Trump die zijn eieren in Poetins mandje legt; Trump die zijn land in de VN laat meestemmen met Wit-Rusland en Noord-Korea; Trump die Oekraïne een cynische grondstoffendeal opdringt; Trump die verklaart dat de Europese Unie in zijn ogen op aarde is gezet „om de VS te naaien” en gestraft moet worden met handelstarieven. De oogst van een weekje internationale politiek stemt somber, vooral ook als je bedenkt dat Trump er nog maar vijf weken zit. Kwade trouw van deze omvang leek iets uit geschiedenisboeken of films. Of het leek anderen aan te gaan. Afghanen, Palestijnen, Syriërs: zij weten hoe het voelt als het Westen de ogen sluit of wegloopt. Nu staat de westerse wereld zelf te kijken van het schijnbare gemak waarmee de vertrouwde wereldorde aan het wankelen wordt gebracht.
Temidden van Trumps vernietigingsdrang zijn er gelukkig ook signalen dat de EU zich kan herpakken. Duitsland werd maandag wakker met een heldere verkiezingsuitslag en een gedoodverfde nieuwe bondskanselier die – eindelijk – leiderschap belooft in de EU. Friedrich Merz is ook bereid om Oekraïne zwaardere wapens te geven dan de zittende bondskanselier Scholz en hij wil met Frankrijk en het VK praten over een Europese atoomparaplu, waaronder ook niet-kernmacht Duitsland zou kunnen schuilen. Tot zijn eigen grote spijt stelde Merz vast dat „onafhankelijk van de VS” worden een topprioriteit is geworden, terwijl Duitsland de vorige schok – het verraad van Rusland – nog niet eens heeft verwerkt.
Maandag toog EU-baas Ursula von der Leyen met een zware delegatie, inclusief tal van regeringsleiders, naar Kyiv, om te markeren dat de door Rusland ontketende oorlog nu al drie jaar duurt, maar vooral ook om solidariteit te betuigen aan Oekraïne en de door Trump geschoffeerde president Zelensky. De volgende dag liet de Franse president Emmanuel Macron in het Witte Huis zien dat ook van Trump niet alles zomaar hoeft te worden gepikt, door hem live te ‘factchecken’.
Woensdag praatte Macron zijn Europese collega-leiders, zoals het bondgenoten betaamt, uitgebreid bij. Intussen trekt het VK, hoewel het geen EU-lid is, weer meer dan ooit op met de EU. Eerder deze week kondigde de Britse premier Keir Starmer de „grootste structurele stijging in defensie-uitgaven sinds het einde van de Koude Oorlog” aan. Donderdag ging hij in het kielzog van Macron naar het Witte Huis om Europa en de NAVO een stem te geven.
Of het allemaal beklijft, zal moeten blijken. Nadat Trump Macron had ontvangen, kondigde hij alsnog een handelsoorlog tegen de EU aan. Merz mag dan de goede Europeaan willen spelen, met zijn gretige uitnodiging aan Netanyahu om Duitsland te bezoeken, in weerwil van een arrestatiebevel tegen de Israëlische premier, schaadt hij de internationale rechtsorde. Von der Leyen is heel actief, maar wordt door Trump vooralsnog totaal genegeerd als serieuze gesprekspartner. Starmer mag dan meer samenwerking zoeken, na de Brexit zal hij ook niet als al te klef willen worden gezien.
Desondanks is het hoopgevend dat zich tussen de belangrijkste Europese landen, van Warschau tot Londen, nieuwe saamhorigheid en consensus begint af te tekenen. Zondag ontvangt Starmer de Europese leiders in Londen. Volgende week donderdag is er in Brussel een EU-top, met Zelensky. Dat Europese leiders zo nauw willen optrekken als het om defensie en veiligheid gaat, pal voor Oekraïne staan en niet meegaan in Trumps meest absurde retoriek kan alleen maar worden toegejuicht. Natuurlijk, niet alle EU-landen zitten op één lijn. Hongarije en Italië zien Trump als ideologische geestverwant, vooral als het om migratie en ‘eigen land eerst’ gaat. Maar Giorgia Meloni geldt ook als felle verdediger van Oekraïne en de NAVO. Maandag was de Italiaanse premier er ook bij in Kyiv.
In Trumps nieuwe wereldorde draait de internationale politiek om grote machtsblokken. Wie niet in zo’n blok zit, staat op het menu, ondervindt Oekraïne nu. Het is een harde breuk met het multilateralisme dat ooit is ontstaan om de kleinere landen, inclusief Nederland, te beschermen tegen de grotere. De terugkeer van ouderwets imperialisme maakt de noodzaak van een zelfredzame EU groter dan ooit. Voor een beleving van Europa vanuit de leunstoel, met de EU als handig keuzemenu, is de ruimte nu opeens heel klein geworden. Meloni mag dan sympathiseren met Trump, zonder de EU speelt Italië niets klaar tegenover de VS. Het huidige Nederlandse kabinet mag dan fantaseren over een EU waar het wel de lusten van heeft, maar niet de (financiële) lasten – de nieuwe geopolitieke werkelijkheid vraagt om veel meer ambitie en toewijding aan de EU dan er in de afgelopen tijd vanuit Den Haag is getoond. Denken dat Nederland deze storm wel in zijn eentje kan trotseren, zou heel naïef en onverantwoordelijk zijn. Tenzij je het prima vindt om afgeperst te worden.
