Het is al jaren een punt van discussie: stijgen de lonen in Nederland voldoende mee met de hoge levenskosten? Vakbonden zeggen van niet, de lonen stegen lang veel minder hard dan de inflatie. Maar werkgevers waarschuwen. Straks verliest Nederland zijn concurrentiepositie. Bovendien: stijgen de prijzen niet juist omdát de lonen stijgen?
Tijd om de cijfers en de economische wetten er weer bij te halen. Zouden de lonen nog wat omhoog kunnen? Wat zijn de risico’s en wat zijn de potentiële voordelen? Hoe duur is ons werk in vergelijking met andere landen? En hoe kan het dat de grote personeelstekorten de lonen niet automatisch doen stijgen? Is de Nederlandse economie, die deels leunt op laagbetaalde arbeid en industrieën, niet toe aan een grote verandering?
ChatGPT heeft hij zelf vandaag privé nog even gebruikt om iets uit te testen, vertelt Jasper Kars. Geen probleem, maar in zijn dagelijks werk als ambtenaar ligt dat wat minder voor de hand. Het gebruik ervan wordt afgeraden omdat de overheid geen contract heeft met dat bedrijf. „Ik hou me daar ook aan.” Het Chinese DeepSeek, dat is pas écht taboe. Na een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens werd ambtenaren het gebruik van de „spionagegevoelige” Chinese app verboden.
Het laat zien hoe actueel en urgent het terrein is waarop Kars over enkele jaren hoopt te promoveren, de democratische kansen en bedreigingen van digitalisering en kunstmatige intelligentie (AI). Hij deed twee masters, politicologie aan de Universiteit van Amsterdam en daarna data science in Tilburg, en vond zo de combinatie van politiek, samenleving en techniek die hem zou blijven inspireren.
„Na mijn studie ben ik als rijkstrainee begonnen bij Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Dat is een programma voor net afgestudeerden om te proeven aan verschillende opdrachten.” Hij ging aan de slag met het algoritmebeleid van de overheid, volop ter discussie door het slepende toeslagenschandaal. Het was een schot in de roos. „Ik kreeg er energie van. Door de maatschappelijke relevantie van het werk, maar ook doordat de ontwikkelingen zo snel gingen. Dit is een onderwerp waar nog zóveel mee te doen is.”
Inmiddels is hij bijna vier jaar in dienst van het ministerie als senior beleidsmedewerker voor databeleid en kunstmatige intelligentie. Wat houdt dat in? „Het afgelopen jaar ben ik met veel verschillende dingen bezig geweest, vooral ook met verkennend werk en inrichten. Op grond van het coalitieakkoord van Rutte IV [aangetreden in januari 2022] moest er een algoritmetoezichthouder worden aangesteld onder de Autoriteit Persoonsgegevens, dat project heb ik getrokken. Verder heb ik gewerkt aan een beleidsvisie op generatieve AI, rond de opkomst van onder andere ChatGPT, en was ik bezig te onderzoeken welke gevolgen de Europese AI Act zal hebben voor de Nederlandse overheid.”
Nieuwsgierigheid
Het besluit om te promoveren volgde toen min of meer vanzelf. „Voor een deel gewoon uit nieuwsgierigheid, er gebeurt zoveel op dit terrein. Mijn werk als ambtenaar is heel dynamisch, maar je bent natuurlijk veel aan het vergaderen en je moet vaak snel schakelen. Dat vind ik allemaal positief, maar toch wil je soms ook wat meer afstand kunnen nemen om te reflecteren. Daar had ik behoefte aan. Waar zijn we mee bezig, welke kant gaat dat op en hoe kun je dat in een analytisch kader plaatsen?” Binnenlandse Zaken financiert nu, sinds eind 2023, zijn onderzoek als buitenpromovendus, een dag per week aan de School of Governance van de Universiteit Utrecht.
Voor zijn proefschrift onderzoekt hij AI in vier categorieën, die van polity (instituties), policy (beleid), politics (politiek) en polis (de gemeenschap). Het gaat hem om de wisselwerking. „Systeem-technologie als AI beïnvloedt de democratie, maar op hun beurt hebben democratische processen net zo goed invloed op het gebruik en de betekenis van technologie.” Een paper van zijn hand, De opkomst van AI in het Huis van Thorbecke – een van vier die hij van plan is te publiceren – verscheen in november op de site iBestuur.nl.
Gevaren en kansen rubriceert hij voor elk van de vier p’s als enerzijds ‘Pandora’, naar de Griekse mythe over een doos vol rampen, en anderzijds ‘Jefferson’ – naar de utopische idealen van de Amerikaanse president Thomas Jefferson. Die indeling moet bestuurders, beleidsadviseurs en juristen een beter kader bieden om de voor- en nadelen van AI af te wegen. Ook kreeg hij van dertig internationale AI-experts antwoorden op een vragenlijst; een tipje van de sluier kan hij nog niet oplichten, hun respons wordt nog verwerkt.
Kars hoopt dat zijn onderzoek de overheid helpt zelfstandiger op te treden. „Heel veel werk op het gebied van digitalisering is overgenomen door externe consultants, dat geldt voor overheden in de Angelsaksische wereld maar ook in Nederland. Dat brengt het risico met zich mee dat je afhankelijk wordt. Dat betreft niet alleen de landelijke overheid, maar net zo goed of nog meer lokale overheden als gemeenten. Ik hoop dat mijn onderzoek bijdraagt aan het verbeteren van de kennispositie van de overheid, op allerlei niveaus.”
Digitale achterstand
Ook parlement en rechterlijke macht moeten digitale achterstand nodig inlopen om die afhankelijkheid te voorkomen. „Waar moet je op letten, wanneer kan het misgaan en hoe kun je dat voorkomen? Op het gebied van AI is een beperkt aantal aanbieders, en de meeste komen niet uit Europa. Ook dat maakt meer reflectie urgent. Private partijen hoeven geen of zeer weinig democratische verantwoording af te leggen. Je ziet nu met Trump hoe kwetsbaar dat is.”
Dat schept ook nieuwe dilemma’s voor overheden en beleidsmakers. Van een uit de kluiten gewassen digitale controlestaat is nog lang geen sprake, zegt hij. Integendeel: zorgen om privacy zetten vaak de toon. „Privacy is natuurlijk een belangrijk grondrecht. Maar er zijn meer publieke waarden in het spel, efficiëntie is er ook één. Die afweging moet je blijven maken. Overheden worstelen nu met de balans.” Dat geldt ook voor de Europese Unie. „Europa is koploper als het gaat om ‘waarde-gedreven digitalisering’, er is allerlei Europese wet- en regelgeving over digitalisering, met de beste intenties. Maar als je wilt meedoen in de geopolitieke race, en ik krijg de indruk dat Europa dat wil, zul je soms toch concessies moeten doen. Dan heb je een analytisch kader hard nodig.”
Sywert van Lienden is de grote afwezige in de documentairereeks Het Mondkapjesgoud maar hij heeft een waardige vervanger in zijn compagnon Camille van Gestel. Van Lienden is de man you love to hate. Niet alleen omdat hij zich tijdens de coronacrisis voordeed als weldoener die 40 miljoen gratis mondkapjes uitdeelde, en stiekem negen miljoen euro in zijn zak stak. Maar ook omdat hij sowieso overkomt als een naar, arrogant mannetje.
Compagnon Camille van Gestel daarentegen heeft een sympathieke rond hoofd, komt eerlijk en kwetsbaar over, blijft vriendelijk antwoorden op de kritische vragen, schiet vol op zijn tijd. Hij is een uitstekende verkoper van het verhaal van de beklaagden. En deels slaagt hij daar ook in. De documentaire is milder voor het mondkapjestrio dan de rechter.
Voor hun handel hadden de pandemieprofiteurs een stichting én een bedrijf opgericht. De stichting was het goede doel dat ze steeds naar voren schoven. Dat zorgde voor welwillendheid, gratis geld en gratis vrijwilligers. Daarachter zat het bedrijf waar stiekem de miljoenenwinst werd binnengehaald. Hiermee benadeelden zij hun eigen stichting en vrijwilligers, zo heeft de rechter bepaald die begin deze maand sommeerde dat Van Lienden en partners hun miljoenen aan de stichting moeten afstaan. Wat het trio niet deed, volgens betrokkenen, was de staat oplichten. In de documentaire zegt een topambtenaar dat hij wist dat hij een deal sloot met een bedrijf, een bv met winstoogmerk. Een andere topambtenaar zegt dat er helemaal geen schandaal is: de staat heeft mondkapjes gekocht van een bedrijf dat keurig leverde. Dat geeft te denken over de kansen van de strafzaak die nog loopt.
Het verhaal van het schimmige handeltje is op zich al heerlijk, maar interessanter is wat er achter lag, wat er bij de overheid gebeurde. Het verantwoordelijke consortium LCH was tegen de ongebruikelijke deal. Ze hadden al genoeg mondkapjes en ze zagen Van Lienden als een onbetrouwbare concurrent. Maar de deal moest en zou doorgaan. Daarin speelde Haagse politiek een rol: Van Lienden maakte gebruik van zijn CDA-netwerk en hij vuurde via Twitter de oppositie aan die in de Tweede Kamer om meer mondkapjes schreeuwde.
Ironische voice-over
De zeer geslaagde, onthullende documentaire van Dirk Mostert legt het ingewikkelde verhaal helder uit. Voor het raamwerk zorgt de ironische voice-over van acteur Jacob Derwig die er een cursus van maakt: hoe word ik miljonair tijdens een crisis. Mostert gaat wel erg ver mee met het verhaal van Camille van Gestel dat zij liever zaken deden via de stichting maar dat de staat alleen zaken wilde doen met een bedrijf. Uit de rechtszaak bleek dat ze bewust hun stichting als façade voor het bedrijf schoven.
Dirk Mostert beschikt naast veel getuigenissen van directbetrokkenen over een goudmijn aan vertrouwelijke correspondentie. Appjes, mails en opgenomen gesprekken zorgen voor de jeu. „Gillend rijk” was al een evergreen. Appjes als „10k verdiend, ouwe. Haha, paar uurtjes werk”, zijn ook niet te versmaden.
Jammer dat Mostert niet genoeg vertrouwde op die schat aan materiaal, en er nagespeelde scènes aan heeft toegevoegd. Daarmee ondergraaft hij de authenticiteit van zijn materiaal, die juist zo belangrijk is in zo’n lopende zaak. Dieptepunt is een „reconstructie” van een telefoongesprek tussen Van Lienden en NSC-leider Pieter Omtzigt. Met AI bootst hij hun stemmen na. Zoiets belangrijks fingeren is meer iets voor een dramaserie, of voor een kwaadwillende politicus.
Speciaal voor alle Van Lienden-haters heeft Mostert een extra, vijfde aflevering aan zijn reeks toegevoegd. Volgende week komt de meesteroplichter alsnog zelf voor de camera, om ongetwijfeld welbespraakt en bijna overtuigend zijn zaak te bepleiten. De openbare aanklager zal geboeid meekijken.
Andrew en Tristan Tate hebben Roemenië donderdagochtend verlaten. Dat heeft de Roemeense openbaar aanklager bekendgemaakt. De broers zijn per privévliegtuig onderweg naar de Verenigde Staten, schrijven internationale persbureaus.
De gebroeders Tate, die zowel de Britse als Amerikaanse nationaliteit hebben en in Roemenië woonden, zijn omstreden. De onder jonge mannen zeer populaire influencers worden er in Roemenië verdacht van mensenhandel, ontucht en witwaspraktijken. Ook in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten lopen strafzaken tegen de broers.
Ze werden in 2022 opgepakt en kregen in afwachting van hun proces huisarrest. In januari verliep dat en konden Andrew en Tristan Tate binnen het land vrij bewegen. Omdat hun paspoorten waren afgepakt konden ze niet naar het buitenland.
De berichten over de broers komen op een saillant moment. Volgens Roemeense media zou hun volgende verhoor eind maart in de hoofdstad Boekarest plaatsvinden. Eerder deze maand schreef Financial Times dat de Verenigde Staten druk heeft gezet op de Roemeense autoriteiten om de broers hun paspoorten terug te geven, waardoor zij weer zouden kunnen reizen.
Lees ook
Mijn puberzoon is fan van de vrouwenhatende influencer Andrew Tate: wat nu?
