Dat is even schrikken. Na het nieuws van vanochtend, dat de Nederlander Hein Schumacher onverwacht stopt als topman van Unilever, deden beleggers het aandeel van het levensmiddelenconcern van de hand. Het aandeel verloor zo’n 3 procent, hoewel het daarna weer wat opkrabbelde.
Naar de redenen van het vertrek blijft het gissen. Op 13 februari nog presenteerde het bedrijf jaarcijfers. Toen waren er geen aanwijzingen voor een leiderschapswissel. Wel werd bekend dat de ijsjesdivisie, bekend van merken als Ola en Ben & Jerry’s, via een beursgang verzelfstandigt. Die divisie krijgt een hoofdkantoor in Nederland.
De jaarcijfers waren niet onverdeeld positief. De omzet steeg weliswaar met 1,9 procent naar bijna 61 miljard euro, maar de verkoop van producten bleef met een stijging van 4,2 procent achter bij de verwachtingen, schreef collega Jorg Leijten hierover. De nettowinst lag met 6,4 miljard euro ruim 10 procent lager dan in 2023. Oorzaak van de achterblijvende verkopen is volgens topman Hein Schumacher te vinden in de teruglopende uitgaven door consumenten.
In het persbericht over Schumachers vertrek wordt de Nederlander door president-commissaris Ian Meakins bedankt voor het „herijken” van de strategie en voor de „focus” en „discipline” die hij heeft gebracht. Wel zegt Meakins dat het concern „nog veel verder moet gaan” in het leveren van „topresultaten”. Schumachers opvolger wordt huidig financieel bestuurder Fernando Fernandez.
Hellmann’s, een merk van Unilever, in de schappen in New York Foto Reuters/Andrew Kelly
„Uit onszelf zoeken wij niet snel de publiciteit. Nu voelen we het als onze plicht om ons gezamenlijk uit te spreken.” Dinsdagochtend sloegen de president van de rechtbank Amsterdam, de hoofdofficier van justitie en de deken van de Amsterdamse orde van advocaten alarm via een opiniestuk in De Telegraaf. ‘De rechtsstaat kalft af’, luidt de kop boven het gezamenlijke artikel van de ‘togadriehoek’ waarin Bart van Meegen, René de Beukelaer en Jacqueline Schaap hun zorgen uiten over het verstoorde evenwicht tussen de rechtsprekende, wetgevende en uitvoerende macht. Signalen te over van problemen met de rechtsstaat: van gebrekkige financiering, kritiek van politici op rechterlijke uitspraken en burgers die op sociale media tekeergaan. „Wij moeten die afkalving met zijn allen tegengaan”, licht rechtbankpresident Bart van Meegen toe in gesprek met NRC.
Hoe komt u tot de opmerkelijke stap van een gezamenlijk opiniestuk?
„Gesprekken met collega’s uit Oost-Europese landen hebben ons geleerd dat de afkalving van de rechtsstaat in kleine stapjes gaat. Ze hebben ons ook doen beseffen dat we ons daarover moeten uitspreken en niet lijdzaam moeten afwachten tot het te laat is. In Nederland is al enige tijd sprake van een sluipend proces van het inperken van de rechtsstaat.”
Waar ziet u die inperking van de rechtsstaat dan precies?
„Op heel veel terreinen, zoals de langjarige slechte financiering van sociale rechtshulp en de verhoging van griffiekosten waardoor het duurder is geworden om naar de rechter te gaan. Daardoor komt de toegang tot het recht in het geding voor mensen die het niet kunnen betalen. Het aantal advocaten in de sociaal advocatuur daalt al jaren wat een gevaar is voor de rechtsbescherming van de burger aan de onderkant van de samenleving. Er dient echt snel structurele financiering te komen om ervoor te zorgen dat het aantrekkelijker wordt om een advocatenpraktijk in de sociaal advocatuur te kunnen voeren.
„Maar we zien het bijvoorbeeld ook bij de politieke discussies over de invoering van minimumstraffen. Die perken de ruimte voor de rechter in. Dat speelt onder meer rond verkrachting waar de roep is om in elke zaak een forse straf op te leggen. Het beeld is misschien dat mannen met een bivakmuts uit de bosjes springen, maar dat is bijna nooit het geval. Dit soort zedendelicten vindt vaak in het uitgaansleven plaats of als een relatie wel of niet aan is. Het is dan heel belangrijk dat de rechter ruimte heeft om goed feitenonderzoek te doen en rekening te houden met de persoon van de verdachte.”
Gesprekken met collega’s uit Oost-Europese landen hebben ons geleerd dat de afkalving van de rechtsstaat in kleine stapjes gaat
Die ruimte heeft de rechter toch? Minimumstraffen voor zedenmisdrijven zijn vooralsnog slechts een idee.
„In dit geval wel, maar de ruimte voor de rechter wordt op meer manieren ingeperkt. Deze maand heeft het OM nog tot uitdrukking gebracht dat het alle strafzaken voor feiten waarop maximaal zes jaar celstraf staat, zelf buiten de rechter om met een strafbeschikking af gaat doen. Dat is een onwenselijke ontwikkeling, want daardoor worden een heleboel strafzaken afgehouden van een onafhankelijke rechter die op een transparante, toetsbare wijze een strafproces doorloopt.”
Jullie schrijven dat kritiek van politici het vertrouwen in onpartijdige en onafhankelijke rechters ondergraaft. Waar doelen jullie dan op?
„Rechters voeren overheidsmacht uit en daarom is het belangrijk dat ze controleerbaar zijn. Vandaar ook dat de rechter zijn vonnis motiveert. Inhoudelijke discussie over dat vonnis hoort erbij, fair enough. Waar het over de schreef gaat, is als het vervolgens over de persoon van de rechter gaat en die rechter wordt weggezet, bijvoorbeeld als wereldvreemd.”
Lees ook
Fundamentele koerswijziging OM: dieven en oplichters zo min mogelijk voor de strafrechter
Van Meegen verwijst naar de drie kortgedinguitspraken van donderdagavond waarin een van zijn rechters een streep zette door het inreisverbod dat minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) oplegde aan drie ‘haatpredikers’ die bij de Ramadan Expo in Utrecht zouden komen spreken. Die verboden waren volgens de rechter niet-deugdelijk gemotiveerd. De uitspraken leren dat uit de ‘quick scan’ van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, waarop Faber zich mede baseerde, nota bene bleek dat de mannen „niet voldoe[n] aan de criteria voor een extremistische spreker”. Na de uitspraak werden de naam en foto’s van de rechter en zijn bij een mensenrechtenorganisatie werkende partner veelvuldig op X gedeeld. De rechtbank Amsterdam nam daar fel afstand van en deed aangifte.
Waarom bent u hier zo bezorgd over?
„Na die uitspraak werd onder meer door politici het beeld in stand gehouden dat sprake was van extremistische sprekers, terwijl de rechter het besluit van de minister heeft getoetst en juist constateert dat de minister en NCTV dat niet hebben vastgesteld. Politici blijven echter dit frame herhalen waarmee een ongezonde dynamiek ontstaat en het oordeel van de rechter wordt teruggebracht tot ‘ook maar een mening’.”
Waar het over de schreef gaat, is als de rechter wordt weggezet als bijvoorbeeld wereldvreemd
Een van die politici is JA21-senator Nanninga die op X de volledig naam van de rechter noemde en in de discussie die ontspon zei: „ik ben niet degene die drie promotors van pedofilie, slavernij, racisme en jodenhaat binnenlaat he moppie?” Spreekt u zo iemand als Nanninga daarop aan?
„Ik heb geen contact met politici over het algemeen, ook niet met Annabel Nanninga. Ons opiniestuk is een oproep naar allemaal. Het gaat over eerlijkheid en rechtvaardigheid. Als we die waarden belangrijk vinden moeten we respectvol met elkaar omgaan om ze tot wasdom te laten komen.”
U heeft hierover zowel een verklaring uitgebracht áls aangifte gedaan van doxing, dat sinds vorig jaar strafbaar is. Is die aangifte wel kansrijk aangezien bij doxing doorgaans adresgegevens en telefoonnummers worden verspreid, wat hier niet gebeurde?
„Door het naar buiten te brengen hebben we een grens willen stellen. Wij vinden dat het niet acceptabel dat een rechter en zijn gezin op sociale media bedreigd worden omdat hij zijn werk doet. Door zo in de persoonlijke levenssfeer van de rechter te komen wordt een grens overschreden. Wij denken wel degelijk dat sprake is van een strafbaar feit, want anders hadden we geen aangifte gedaan. Of dat zo is zal, als het tot vervolging komt, niet door de rechtbank Amsterdam maar een andere rechtbank beoordeeld worden.”
Lees ook
Politiek kan te veel invloed op rechterlijke macht uitoefenen, zeggen wetenschappers: ‘Een kwaadwillende minister heeft alle knoppen om aan te draaien’
De Verenigde Staten en Oekraïne zijn dichtbij een deal over de Oekraïense grondstoffen. De gesprekken zijn „constructief” en aanbeland in de laatste fase, schreef de Oekraïense minister van Euro-Atlantische integratie, Olha Stefanisjyna, maandag. „We hopen dat zowel de leiders van de VS als van Oekraïne het zo snel mogelijk in Washington komen ondertekenen.” De overeenkomst zou „inzet voor decennia van samenwerking” tonen.
Over de details wordt nog onderhandeld. Uit wat tot nu toe is geopenbaard blijkt dat wordt gesproken over het oprichten van een investeringsfonds in volledig Amerikaans bezit, met inkomsten uit het ontginnen van Oekraïense grondstoffen, het winnen van zeldzame metalen en inkomsten van staatsbedrijven zoals havenrechten en energieleveranciers.
De regering van Trump heeft haar oog laten vallen op de Oekraïense bodemschatten, en ziet het delen in de opbrengst daarvan als potentiële compensatie voor steun aan Oekraïne. De Oekraïense bodem bevat naast veel steenkool ook gas, olie, mangaan, titanium, grafiet, lithium en uranium. Veel van die voorraden zijn nog onontgonnen en een groot deel van het kolengebied is bezet door Rusland.
Jaren terugbetalen
Volgens The New York Times aast Washington aanvankelijk op de helft van de opbrengst: 50 procent van de Oekraïense staatsinkomsten. Deze heffing zou blijven gelden tot het bedrag van 500 miljard dollar is bereikt. Ter vergelijking: afgelopen jaar verdiende Oekraïne 1,1 miljard dollar aan natuurlijke hulpbronnen.
Daarnaast zouden de VS erop aandringen dat ieder bedrag dat de VS aan steun verlenen, dubbel terug wordt betaald aan het fonds.
„Ik ga niets tekenen dat tien generaties Europeanen moeten terugbetalen”, zei president Volodymyr Zelensky zondag tijdens de persconferentie ter gelegenheid van drie jaar Russische invasie. Twee weken geleden werd het eerste Amerikaanse voorstel afgewezen door de Oekraïense regering. Oekraïne zoekt een manier om de oorlog duurzaam te beëindigen en hekelde het gebrek aan veiligheidsgaranties in het initiatief.
Het voorstel laat zien dat de relatie tussen VS en Oekraïne van een ideologisch bondgenootschap is veranderd in een handelsovereenkomst. De Amerikaanse regering stelt dat niets zozeer toont dat het land serieus bezig is met de toekomst van Oekraïne als het vormen van flinke zakelijke belangen. „Het is een win-win situatie”, verdedigde de Amerikaanse minister van Financiën Scott Bessent het voorstel tegenover Fox News. „Ik geloof dat we het Oekraïense economische groeitraject kunnen versnellen met onze kennis, en met kapitaal van onze bedrijven.”
Lees ook
Na Poetin laat nu ook Trump zijn oog vallen op de zeldzame metalen en andere ondergrondse rijkdommen van Oekraïne
Gift van Biden
Het grootste twistpunt afgelopen week leek te zijn of het fonds genoegdoening moet bieden voor Amerikaanse steun die al gegeven is, of voor toekomstige steun. Washington stuurde aan op het eerste, en noemde daarbij het ongefundeerde bedrag van 500 miljard dollar dat het terug zou moeten krijgen.
„Ik weet dat we 100 [miljard dollar kregen], dat is een feit”, zei Zelensky tijdens zijn persconferentie zondag. „Maar eerlijk gezegd zal ik die 100 miljard geen schuld noemen. We moeten giften niet als schuld zien. Of je het leuk vindt of niet, ik heb het zo afgesproken met [de vorige president] Biden en met het Amerikaanse Congres – waar het door beide partijen gesteund werd – en ik ben hen zeer dankbaar.”
Zelensky wil wel zaken doen over nog te verlenen steun. Ook zou zijn regering hebben voorgesteld het fonds aan te vullen met inkomsten uit bevroren Russische tegoeden, stelde hij zondag.
Geen Europese mineralendeal
Maandag leek het er even op dat de Europese Unie met een eigen ‘mineralendeal’ zou komen als tegenvoorstel voor de Amerikaanse offerte die op tafel ligt. „21 van de 30 voor Europa cruciale metalen zouden door Oekraïne kunnen worden geleverd”, stelde de Europese commissaris voor Industriële Strategie, Stéphane Séjourné tegenover persbureau AFP. In een sneer naar de VS vervolgde hij: „Het voordeel van een Europees voorstel is dat we nooit een deal zullen eisen die niet voor beide partijen gunstig is.”
De woordvoerder van de Europese Commissie corrigeerde de indruk dat er een deal komt dinsdag: „Er is geen voorstel”. Wel bestaat er sinds 2021 een EU-partnerschap op het gebied van essentiële grondstoffen. De EU-woordvoerder: „Dit gaat over samenwerking met Oekraïne en niet over enige vorm van concurrentie met de VS.”
Zoek bij Google op afbeeldingen van een ‘beautiful girl’, en de eerste vrouwen die je te zien krijgt zijn door AI gegenereerd. Scroll door Facebook en je komt vroeg of laat bevreemdende beelden tegen van dieren bestaand uit croissants of een vrouw die een twaalfling heeft gekregen. En op TikTok kun je huiveren bij AI-filmpjes waarin ‘misvormde’ mensen worden tentoongesteld.
In het Engels staat dit fenomeen bekend als AI slop, vrij vertaald: AI-pulp. Waar kunst en media die op een verantwoorde en transparante manier met AI gemaakt zijn waardevol kunnen zijn, is AI-pulp in principe onwenselijk. Het misleidt, irriteert of wekt weerzin op.
En kan bovendien schadelijk zijn, zegt Siri Beerends, AI-onderzoeker bij de Universiteit van Twente en het technologie-kritische collectief Setup. Zo zijn de AI-vrouwen die je aantreft op Google puntgaaf afgestemd op klassieke schoonheidsidealen: lichte huid, slank, grote ogen. AI-tools als Midjourney en ChatGPT zijn getraind met (westerse) trainingsdata en maken daar sociaal wenselijke „eenheidsworst” van, zegt Beerends. „De gepolijste esthetiek die generatieve AI typeert, vormt je blik op de werkelijkheid. Vergelijk het met hoe jongeren die veel porno hebben gezien, niet meer weten hoe normale geslachtsdelen eruitzien.”
Vervorming
Vervorming van de werkelijkheid is een rode draad bij AI-pulp. Zo ging een foto van een kleurrijk, glanzend pauwenkuiken viraal, terwijl die in het echt heel gewoontjes grijsbruin zijn. Een fictief restaurant dat door AI gegenereerde gerechten post – een schoen van croissantdeeg, iemand? – verzamelde 113.000 Instagram-volgers. Nog surrealistischer zijn de uit garnalen bestaande Jezus-figuren die vorig jaar viraal gingen op Facebook. Pagina’s die met AI-pulp de aandacht trekken verdienen geld door bezoekers door te sturen naar clickbaitsites vol advertenties, of naar schimmige webshops waarin de afbeeldingen van de aangeboden producten met AI gegenereerd zijn, en het dus maar de vraag is of je iets ontvangt en hoe dat er dan uitziet.
Behalve om er aan te verdienen, wordt AI-pulp ook gebruikt om de gebruiker te beïnvloeden, zegt Felienne Hermans, hoogleraar Vakdidactiek van de informatica aan de Vrije Universiteit. Denk aan door AI gegenereerde, stereotyperende beelden van asielzoekers. „Bij ieder verhaal dat we willen vertellen, kunnen we nu een plaatje maken dat dit verhaal ondersteunt. Als je het ziet in plaats van alleen leest wordt iets gelijk ‘echter’.” Dat maakt internetgebruik vermoeiend, zegt Hermans. „Het feit dat je overal aan moet twijfelen is een grote last.”
Anders dan spam
Is het niet van alle tijden dat het internet geplaagd wordt door ongewenste of lage-kwaliteit inhoud, van met photoshop getructe foto’s tot kitscherige homepages vol glitters knipperende gifjes? „Het nieuwe van AI is de schaal en het gemak waarmee je het kan maken. Niet iedereen kan photoshoppen en áls je het kan, kun je geen duizenden beelden op een dag maken”, zegt Hermans. Daarentegen kan iedereen uit de voeten met eenvoudige en gratis te gebruiken programma’s als ChatGPT.
„Vroeger was er natuurlijk ook veel internetrommel”, vult Beerends aan. „Denk aan mensen die heel lange, saaie blogs schreven over wat ze wat ze beleefden.” Maar het was wel door mensen gemaakt, en liet iets van menselijke diversiteit zien, iets van ons. Het was van lage kwaliteit, maar met generatieve AI krijgt alles dezelfde sóórt lage kwaliteit.”
Pulp met aantrekkingskracht
Wat voor de een pulp is, hangt bij de ander boven de bank. Op de Marktplaats-achtige website Etsy verkoopt iemand posters met door AI-gegenereerde dieren op pocketformaat: van een olifantje dat in een handpalm past tot een axolotl die een parasolletje vasthoudt. Unheimisch in al zijn onrealistische schattigheid – toch werden er al zo’n tweeduizend posters verkocht.
AI-gegenereerde beelden
Beeld: Faithful op Facebook
En AI-vrouwen mogen dan fata morgana’s zijn, voor sommige gebruikers lijkt dat juist de aantrekkingskracht. Op ledenplatforms als OnlyFans onthullen AI-naaktmodellen voor een paar euro per maand hun door de computer gegenereerde lijven met rondingen waar zelfs pornosterren niet aan kunnen tippen.
Zo bezien houdt generatieve AI ons als mensen een spiegel voor, zegt Beerends. „Hoe AI-beelden eruitzien reflecteert onze dominante cultuur, waarin we het fijn vinden om de imperfecties te retoucheren.”
Big Tech
Op sociale media als Facebook en Instagram krijgt AI-pulp ruim baan. Ceo Mark Zuckerberg streeft met zijn platformen naar een „hele nieuwe categorie van content, die door AI is gegenereerd of samengevat”. Zuckerberg is groot fan van AI en likete onlangs een van broden gemaakt paard op een Facebookpagina die in AI-pulp is gespecialiseerd. Techwebsite 404media ontdekte dat deze pagina met ruim een miljoen volgers ook beelden van gemutileerde kinderen verspreidde. Uit wetenschappelijk onderzoek bleek dat Facebooks algoritmes dit soort pagina’s actief ‘aanraden’ aan gebruikers. Op TikTok gaan AI-beelden rond van misvormde mensen die als attractie worden tentoongesteld. De filmpjes krijgen duizenden likes – al is de vraag in hoeverre die van door AI gegenereerde profielen afkomstig zijn.
Het verbaast hoogleraar Hermans niet dat AI-pulp gedijt op sociale media. „Facebook wil geen goed product maken – Facebook wil iets maken waar jij verslaafd aan raakt. Hun enige parameter is hoeveel tijd je er doorbrengt.” Of AI-pulp nou gestileerd en schattig is of juist afstotelijk: zolang het de gebruiker gebiologeerd aan zijn scherm kluistert, kunnen techplatforms diegene meer advertenties tonen. AI-pulp moet dan ook begrepen worden door een economische lens, zegt Hermans. „Het is deel van de aandachtseconomie. Als je tien weblogs door ChatGPT laat schrijven, krijg je meer clicks dan wanneer je drie maanden aan een diepgravend artikel werkt.”
Lees ook
Protest tegen eerste grote Christie’s-veiling van AI-kunst
Kentering
Siri Beerends denkt dat de ergernis over AI-pulp een kentering kan veroorzaken in het denken over AI. „Ik zag laatst een reclamebureau adverteren met: wij gebruiken geen AI. En iemand die boven zijn LinkedIn-bijdrage schreef: ‘Ik heb deze tekst zelf geschreven.’ Er is een bepaalde irritatie.”
Die irritatie kan toenemen als de output van AI-modellen slechter wordt. Deze modellen worden getraind met openbare data. Als daar steeds meer pulp tussen zit, wordt de kwaliteit van de output ook weer lager: een vicieuze cirkel.
Hoe wij over technologie denken, verandert voortdurend, zegt Beerends. „Voorheen was je een gekkie als je niet op sociale media zat. Nu gaat het over sociale media in termen van polarisatie, verslaving, dat het ‘toxisch’ is. Ik ben benieuwd of we over generatieve AI ook steeds negatiever gaan denken.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128544020-b32c87.jpg|https://images.nrc.nl/iDQmIAbwApU10diIalFBY7sB6K8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128544020-b32c87.jpg|https://images.nrc.nl/XTk6qwE3J49nlZKBVmxThL2zyr0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128544020-b32c87.jpg)
