Amsterdamse ‘togadriehoek’ maakt zich zorgen: ‘Rechterlijke uitspraken afgedaan als mening’

Hoofdofficier van justitie René de Beukelaer, president van de rechtbank van Amsterdam Bart van Meegen en deken van de orde van advocaten Jacqueline Schaap maken zich zorgen over de „afkalving van de rechtsstaat”, dat schrijven ze dinsdag in een opiniestuk in De Telegraaf.

Het gebeurt niet vaak dat deze beroepsgroep naar de media stapt. De vermoedelijke aanleiding voor hun oproep is de aangifte na online bedreiging van een Amsterdamse rechter. „Wij zoeken niet snel publiciteit”, schrijven de drie juristen in De Telegraaf, maar „togadragers worden bedreigd en rechterlijke uitspraken worden afgedaan als ook maar een mening”.

„Allemaal signalen dat het niet goed gaat met de rechtsstaat”, aldus het drietal. In het opiniestuk spreken ze burgers en politici aan op gedrag dat de rechtstaat zou ondermijnen.

Volgens de ’togadriehoek’ van Amsterdam is de balans tussen de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht verstoord geraakt. Hierdoor zouden officieren van justitie, rechters en advocaten minder goed hun werk kunnen doen. Die balans is juist nodig voor een goed werkende rechtsstaat, „om ervoor te zorgen dat niemand de absolute macht krijgt en zijn zin kan doordrijven”.

Lees ook

Amsterdamse rechtbank doet aangifte na verspreiden gegevens en foto van rechter op sociale media – NRC

„Wij willen als togadragers de afkalving een halt toeroepen en de rechtsstaat weer sterk maken. Samen, maar ook in samenspraak met de burgers van onze stad”, schrijf het drietal. Met name jongeren zouden via een nog op te richten ‘jongerenraad’ meer betrokken moeten worden bij het functioneren van de rechtstaat. Ook willen de drie juristen in gesprek met jongeren om te onderzoeken waar zij „behoefte aan hebben als het om recht en rechtvaardigheid, zekerheid en vrijheid gaat”. 

Delen

Mail de redactie

Een landelijk vuurwerkverbod is dringend nodig om het aantal aanslagen en explosies bij woningen en bedrijven substantieel naar beneden te krijgen. De beschikbaarheid van illegaal vuurwerk zoals Cobra’s is via online Telegramgroepen zo gemeengoed geworden dat de politie er nauwelijks grip op kan krijgen. Doordat het vuurwerk ook buiten het crimineel milieu zeer makkelijk is te verkrijgen, is het aantal explosies afgelopen jaren enorm gestegen.

Dat blijkt uit gesprekken met drie Nederlandse politiechefs en een inventarisatie van NRC binnen Telegram-groepen, waarbinnen zwaar en illegaal vuurwerk wordt aangeboden. Volgens de politiechefs is het bij het uitblijven van een vuurwerkverbod wachten op een grote ramp in Nederland, omdat opbergplekken – zoals slaapkamers en zolders – van Cobra’s kunnen ontploffen.

Het aantal aanslagen met explosieven neemt snel toe. In 2021 werden 212 explosies gebruikt, afgelopen jaar was dat meer dan verzesvoudigd tot een (voorlopig) hoogtepunt van 1.413 aanslagen, waarvan ruim 1.000 bij woningen. Meerdere slachtoffers en daders raakten ernstig gewond. In het Haagse Tarwekamp vielen in december zes doden na een explosie in een portiekflat, hoogstwaarschijnlijk door één of meerdere Cobra’s.

Er werd een taskforce opgericht, onder leiding van de Rotterdamse burgemeester Carola Schouten, waarin wordt aangestuurd op een gezamenlijke aanpak van het probleem, met onder meer verzekeraars en woningcorporaties. Minister David van Weel (Justitie en Veiligheid, VVD) liet daarop weten dat een landelijk vuurwerkverbod het probleem niet zou oplossen.

Tijdens een Kamerdebat afgelopen woensdag over het vuurwerkverbod bleek dat er nog geen meerderheid is voor het verbod. De VVD kan wel voor een meerderheid zorgen, maar twijfelt. De liberale partij is tegen te veel overheidsbemoeienis, maar vindt het aantal slachtoffers ook onacceptabel. Over een aantal weken wordt het debat hervat.

Lees ook

En weer een portiek opgeblazen met een cobra. Waarom is het zo moeilijk daar iets tegen te doen?

Handel

Op Telegram wordt zeer actief gehandeld in illegaal vuurwerk. NRC keek in januari mee in vijftien Telegram-groepen waar illegale Cobra’s, mortieren en shells (mortierbommen) worden gezocht en verkocht. Uit een analyse van bijna achtduizend berichten uit de twee grootste en actiefste groepen, blijkt dat door heel Nederland wordt gehandeld. Van Tubbergen, Enschede en Slagharen tot Den Haag, Goes en Amsterdam. In Rotterdam wordt verreweg het meest verhandeld.

Met Telegram kunnen versleutelde berichten worden verstuurd. De app, die wereldwijd zo’n 950 miljoen gebruikers heeft, ligt onder vuur. Ze zou (georganiseerde) misdaad te veel ruimte laten. Op de app wordt niet alleen gehandeld in explosieven, maar ook in wapens, drugs en medicijnen en ook delen sommige gebruikers kinderporno. De oprichter van Telegram, de Russische Pavel Doerov, werd afgelopen september in Frankrijk gearresteerd op verdenking van medeplichtigheid aan het faciliteren van georganiseerde criminaliteit.

In de groepen waar NRC meelas, heerst voortdurend angst voor agenten die komen spieken, over het motief voor de aankoop wordt nooit gesproken. Pas achter de schermen, in privéchats, wordt een deal daadwerkelijk gesloten. De groepen waarin wordt gehandeld in illegaal vuurwerk – soms met duizenden leden – leiden een fluïde bestaan. Ineens kan een groep, zonder waarschuwing, verdwijnen – waarna dan weer nieuwe varianten ontstaan. Vaak is een groep alleen toegankelijk via een uitnodigingslink, die in een ander kanaal wordt gedeeld en daarna snel weer wordt verwijderd.

Wel of niet vooraf betalen, verzendmethodes – pakketbezorging via PostNL en DHL worden het meest aangeraden – en pingelen; dagelijks worden tientallen berichten heen en weer gestuurd. „Cobra 6 gezocht Amsterdam en omstreken, 5 pakken” – in één pak zitten meestal drie à vier Cobra’s. „C6 C8 lawinepijl gezocht omgeving Alkmaar.” „Gezocht Cobra’s dumbum [knalvuurwerk] 5g Shells 3 inch en 100grmers [100 gram flitspoeder] gezocht omgeving Drenthe.”

Wie verkoopt, moet volgens de regels – elk Telegramkanaal heeft één of meerdere admins, beheerders – ‘bewijs’ leveren: een foto of video van de explosieven, boven op een papiertje met daarop de datum en de gebruikersnaam van de verkoper.

Lees ook

Het favoriete explosief van de onderwereld is de Cobra, en die is ‘even krachtig als een handgranaat’

Aanslagen

Een Cobra is relatief goedkoop. De politiechefs met wie NRC sprak, noemen 10 euro voor drie Cobra’s gebruikelijk. Dat blijkt ook uit de prijzenlijsten die online worden gedeeld: de meeste verkopers vragen voor een pakje van drie Cobra’s zo’n 10 tot 20 euro. .

In de Telegram-groepen waarin NRC meekeek, wordt ook geadviseerd: over de beste soorten vuurwerk, over goede prijzen én over hoe uit het vizier van justitie te blijven. Een gebruiker deelt een nieuwsbericht van NH Nieuws, over een 28-jarige man die twee jaar de gevangenis in moet vanwege het tot ontploffing brengen van een explosief bij een woning in Amsterdam. „Op de restanten van het explosief worden de dna-sporen gevonden”, citeert de Telegram-gebruiker. „Ja, dus handschoentjes aan tijdens de handel”, reageert een ander. „Voortaan ook Cobra met doekje schoonmaken”, zegt iemand anders.

In de Telegram-groepen worden ook aanslagen met explosies besteld. Uit een zogeheten ‘fenomeenanalyse’ van de politie blijkt dat de daders opereren in een hiërarchie van opdrachtgevers, tussenpersonen en uitvoerders. Contact tussen die drie partijen verloopt vaak via Telegram. Uitvoerders en opdrachtgevers kennen elkaar daardoor vaak niet. Een explosie laten uitvoeren, kost tussen de 400 en 1.000 euro, vertellen de politiechefs.

---

Hoe werkt een explosievendeal op Telegram?

Ook in de groepen waar NRC meekeek sijpelen signalen door van vraag en aanbod bij het regelen van zo’n ‘aanslag’. Als een gebruiker eind januari vraagt wie „zwaarre knalles voor mooi prijzen” verkoopt, vanaf „500 grammers”, stromen de reacties binnen. „Man wilt iemand ze gevel met de grond gelijk maken”, reageert een gebruiker. „Meer dan dat”, reageert een ander: „Hij gaat naar Oekraïne.”

Met die vijfhonderd gram doelt de Telegram-gebruiker op de hoeveelheid flitspoeder. Ter illustratie: een standaard Cobra 6 bevat 28 gram poeder, de zeldzame Cobra 20 bevat 200 gram. De drukgolf van een Cobra 6 kan tot ernstige brandwonden en permanente gehoorschade leiden en dubbel- of driedubbelglas doorboren, blijkt uit onderzoek van het Nederlands Forensisch Instituut.

Een persoon stelt in een andere Telegram-groep: „Ik wil ergens mee afrekenen. Iemand die hulp kan bieden?” Een andere gebruiker, die in dezelfde groep al meerdere keren Cobra’s aanbood, reageert met een duimpje omhoog. Het account van de gebruiker die om hulp vroeg is inmiddels verwijderd.

Criminelen

De politie maakt zich grote zorgen over de laagdrempeligheid waarmee in Nederland Cobra’s online gekocht kunnen worden en het gemak waarmee, via een app als Telegram, een aanslag is te bestellen. Een op de drie explosies is bovendien niet te linken aan een crimineel conflict, blijkt uit politiecijfers.

NRC sprak met Jos van der Stap, programmamanager High Impact Crime bij de landelijke politie, de Rotterdamse politiechef Tolga Koklu en Hamit Karakus, politiechef van de eenheid Noord-Holland.

Doordat de vraag naar Cobra’s zo omvangrijk is geworden, ontfermen volgens Van der Stap „criminele samenwerkingsverbanden” zich over de import van het explosieve vuurwerk. In Nederland komt het via tussenhandelaren uit bij kleine verkopers, die via Telegram hun waar aanbieden, of een volledige explosie verzorgen. Er is volgens hem „een markt” ontstaan die faciliteert dat ook ruzies buiten het criminele milieu met explosieven worden uitgevochten. „Denk aan ruzies over geld, werk of relaties.”

---

Op deze locaties werd afgelopen januari illegaal vuurwerk gevraagd én aangeboden via de twee grootste Telegramgroepen

Koklu ziet „de meest banale motieven” voorbijkomen. „Iemand heeft een vriendin ingepikt, iemand heeft een openstaande schuld, of iemand heeft een paar schoenen niet teruggegeven.”

De chefs vertellen dat de aanslagen met explosieven veel capaciteit kosten, wat altijd weer ten koste gaat van andere onderzoeken. In Rotterdam moesten als gevolg van een onderzoek naar explosieven in één straat drie andere onderzoeken worden stilgelegd, vertelt Koklu. „Verdachten praten nauwelijks. We moeten ontzettend veel rechercheurs inzetten om de link tussen opdrachtgevers, tussenpersonen en uitvoerders te kunnen leggen en bewijzen.”

Privacy

Ook de telefoons van verdachten moeten worden onderzocht. Een belemmering is volgens Koklu het Landeck-arrest, waardoor de politie na een uitspraak van het Europees Hof zich aan striktere voorwaarden moet houden als ze gegevensdragers onderzoekt. „Sindsdien kunnen we niet zomaar meer in telefoons kijken: we moeten eerst, vanwege de privacy van de gebruiker, vooraf duidelijker aangeven waar we willen zoeken.”

Het ingewikkelde, zegt Koklu, is dat het onderzoek daardoor langer duurt en dat uit de telefoons minder bewijs is te halen. „We zijn ons hierop aan het inrichten, maar ook dat kost extra capaciteit. Soms voelt het alsof we met onze handen op de rug deze strijd voeren.” Karakus: „We merken dat we te weinig bij de grote opdrachtgevers uitkomen.”

Via Telegram, constateren de chefs, hebben opdrachtgevers de keuze uit een schier onuitputtelijke bron van uitvoerders en Cobra’s. Van der Stap, Karakus en Koklu vinden ook dat Telegram te weinig helpt om dat probleem aan te pakken. „De samenwerking met Telegram moet beter”, zegt Van der Stap. En Telegram moet zelf veel meer deze criminele activiteiten tegengaan. „Dat doet Telegram nauwelijks. Natuurlijk kost dat geld, maar wij vinden dat Telegram verantwoordelijkheid moet nemen.” Bovendien is de politie gebonden aan regels, stelt de Koklu. „Wij kunnen niet met een sleepnet over het internet gaan op zoek naar illegaal vuurwerk.”

We merken dat we te weinig bij de grote opdrachtgevers uitkomen

Uitvoerders worden online geronseld en dat is nauwelijks tegen te gaan, ziet Karakus. „Ik zou graag zien dat we makkelijk ook in besloten Telegram-groepen kunnen komen. Dat helpt bij het opsporen.”

Ramp

Maar vooral wijzen de drie chefs op de Nederlandse vuurwerkcultuur. „Die moet worden doorbroken”, zegt Van der Stap. „Als niemand meer mag afsteken, kan de politie zich beter focussen op het tegengaan van illegaal vuurwerk.” Volgens de politiechef is dan „alles wat knalt verboden” en zullen „goedwillende burgers uiteindelijk met vuurwerk stoppen. Op die manier zal ook de vraag naar Cobra’s afnemen en zullen ze niet meer zo massaal online verkocht worden.”

Van der Stap noemt het „onacceptabel” dat Cobra’s zo eenvoudig online kunnen worden besteld. Repressief optreden zonder vuurwerkverbod is ineffectief, stelt hij. „Wij kunnen een maatschappelijk fenomeen niet enkel met opsporing tegengaan. Zoiets doorbreek je met driekwart preventie en de rest via opsporing. Dus zonder verbod is de politie gewoon 75 procent minder effectief.” Hij verwacht ook dat de „levensgevaarlijke” stromen illegaal vuurwerk door een verbod op termijn zullen afnemen.

Volgens Koklu is de hoeveelheid explosieven die nu het land binnenkomt zo groot dat Nederland elke dag aan een ramp ontsnapt. „De Cobra’s komen het land in via busjes. Als zo’n voertuig ontploft, is een halve woonwijk weg.” Koklu stelt dat de explosieven liggen opgeslagen in woningen, onder bedden en bij mensen in de schuur. „Als er daar één Cobra afgaat, gaan ze allemaal af. Daar is geen vonk voor nodig: statische elektriciteit is genoeg. De hele samenleving loopt momenteel een gigantisch risico op een ramp.”

Delen

Mail de redactie