Vorig jaar werden 153 duizend bedrijven opgeheven, het hoogste aantal sinds het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) die cijfers op deze manier bijhoudt. Dat meldt het bureau dinsdag. Dat betekent dat in 2024 6 procent van de bedrijven ermee ophield.
Gecorrigeerd voor het totale aantal bedrijven, stopten er in 2022 net iets meer: dat jaar lag de zogeheten „opheffingsgraad” op 6,1 procent. Maar het aantal bedrijven neemt al jaren toe, legt CBS-onderzoeker Marjolijn Jaarsma desgevraagd uit. „Daardoor zien we in absolute zin een toename in het aantal gestopte bedrijven.”
Het CBS ziet een bedrijf als „opgeheven” wanneer het zich uitschrijft uit de Kamer van Koophandel (KvK), of als het nog wel ingeschreven is, maar bijvoorbeeld geen omzet meer heeft.
Flexibilisering
Veruit de meeste bedrijven stopten vorig jaar vrijwillig: slechts in 1,3 procent van de 153 duizend gevallen ging het om een faillissement. Dat is een stuk lager dan bijvoorbeeld in 2015. Dat jaar lag het aandeel faillissementen bij de gestopte bedrijven op 3,4 procent.
Ook een record: 9 van de 10 bedrijven die in 2024 stopten, was een eenmanszaak. Dat was in 2015 nog 83 procent, en in 2008 nog maar 75 procent, aldus het CBS. Volgens Jaarsma heeft deze ontwikkeling te maken met de flexibilisering van de arbeidsmarkt: „Je ziet dat er bij de opgerichte bedrijven steeds meer zzp’ers zitten. Dan is het logisch dat er bij de opheffingen ook meer eenmanszaken zijn.”
Dat blijkt ook uit cijfers van het CBS. Niet alleen groeit het aantal eenmanszaken hard, ze maken ook een steeds groter deel van het totaal uit. In 2007 vormden de ruim 600.000 eenmanszaken in Nederland 62 procent van alle bedrijven. Inmiddels zijn er bijna 2 miljoen eenmanszaken, 82 procent van het totaal.
Schijnzelfstandigen
Wel komt daar mogelijk verandering in. Volgens een schatting van ABN Amro werken zo’n 250.000 zzp’ers als schijnzelfstandige: dat wil zeggen dat ze op papier freelancer zijn, maar in de praktijk hetzelfde werk doen als werknemers in dienst.
Zulke constructies waren al verboden, maar vanaf 1 januari 2026 gaat de Belastingdienst er ook daadwerkelijk boetes voor opleggen. In reactie kiezen veel bedrijven ervoor om te stoppen met de inzet van freelancers en meer mensen in dienst te nemen, bleek eerder uit een rondgang van deze krant.
Het CBS kan evenwel niet zeggen of de (dreiging van) handhaving meer zzp’ers doet stoppen met hun eenmanszaak, aldus Jaarsma. „We vragen niet aan ondernemers waarom ze met hun bedrijf zijn gestopt. Vooralsnog zien we geen sterke stijging in het aantal eenmansbedrijven dat ermee ophoudt.”
Lees ook
Werkgevers voeren charmeoffensief om ‘schijnzelfstandige’ te verleiden in dienst te komen
Wanneer je in Colombia aan het graf staat van je moeder en je moet aan Derk Bolt denken, dan is er toch iets grondig misgegaan. Marthainès de Vries, een van de geadopteerde mensen die door Spoorloos aan de verkeerde familie werd gekoppeld, was de afgelopen dagen in Colombia om voor het eerst haar echte biologische familie te ontmoeten. Door de mismatch van Spoorloos kwam ze te laat: haar ouders waren overleden.
En op het kerkhof dacht ze dus aan presentator Derk Bolt en diens beruchte uitspraak uit 2022. Hij zei toen dat Spoorloos geen blaam trof bij de mismatches omdat „foutmarges” er nu eenmaal bij horen. Shit happens. De Vries: „Toen ik bij het graf stond dacht ik: „Dit is dus het gevolg van een foutmarge.” Ze zakte in elkaar: „Je wordt boos, je bent verdrietig en het doet zoveel pijn.”
Ze keerde maandag terug in talkshow Eva (NPO 1) om over de hereniging te vertellen en over het einde van Spoorloos. KRO-NCRV beloofde vrijdag dat het omstreden programma niet meer terugkeert op tv. De Vries zei dat het nooit haar intentie was om het programma te laten ophouden maar dat dit wel onvermijdelijk was. Verder wees ze erop dat het einde van Spoorloos niet veel oplost voor de slachtoffers. Haar herenigingswerker Fiona Teggatz vreest zelfs dat het verdwijnen van Spoorloos nader onderzoek in de weg gaat zitten. Zij wil dat alle 841 matches uit Spoorloos opnieuw tegen het licht worden gehouden.
Derk Bolt heeft zich volledig gedistantieerd van de mismatches. De foutmarge in zijn uitspraken is nog steeds groot. Ik vermoed dat KRO-NCRV daar flink voor zal moeten betalen.
Maandag was ook de derde verjaardag van de oorlog in Oekraïne. Het Achtuurjournaal (NPO 1) had een strijdbare reportage over een groep vrouwen in de stad Boetsja die met oude wapens uit de Tweede Wereldoorlog ’s nachts Russische drones uit de lucht schieten. Ze noemen zich de Heksen van Boetsja.
Jelle Brandt Corstius trekt in zijn nieuwe VPRO-reisserie Van Moskou tot Maidan (zondag, NPO 2) door het land in oorlog. In de eerste aflevering buigt hij zich over het dilemma van alle Oekraïense weerbare mannen: vechten of vluchten. Ze moeten verplicht in militaire dienst, maar sommigen willen liever niet sneuvelen en proberen het land uit te komen of onder te duiken. Een vrouwelijke grenswachter bij de grens met Roemenië probeert ze tegen te houden. Ze vindt vluchten laf: „Als een dolle buurman inbreekt en de vader vlucht door het raam, dan klopt dat niet.” Na drie jaar oorlog heeft het leger iedere man hard nodig dus worden onderduikers actief opgespoord. Ook de Oekraïense collega met wie Brandt Corstius de serie maakt, wordt bij een controle uit zijn auto gehaald en naar het front gestuurd.
Brandt Corstius wil meer over de achtergrond van Oekraïne vertellen, de geschiedenis en de cultuur, maar in de eerste aflevering komt hij daar nog niet aan toe: het gaat alleen maar over de oorlog. Onontkoombaar waarschijnlijk, maar daardoor onderscheidt zijn programma zich te weinig van de vele andere reportages over Oekraïne.
De wakkere Bram Vermeulen is met Frontlinie (zondag, NPO 2) al bezig met de volgende Europese oorlog. Volgens hem staat Kosovo op springen. De piepkleine republiek ontstond uit de Joegoslavische Burgeroorlog (1991-1999), maar buurland Servië, vriend van Rusland, wil het graag terug hebben. Servische terroristen plegen alvast aanslagen. Wat gebeurt er als president Trump de Amerikaanse troepen terugtrekt uit Kosovo? Vermeulen maakt er een voorbeeldige reportage over, die tegelijk nogal verontrustend is – er zijn wel meer regio’s buiten Oekraïne te bedenken waar de draai in de Amerikaanse buitenlandse politiek voor onrust zorgt. Trump bezorgt Bram Vermeulen nog voor jaren werk.
Een paar honderd betonnen blokken – naast elkaar of gestapeld – staan in de winterzon, met daarachter een braakliggend terrein. Ze zijn bedoeld als grafkelders voor moslims. Het terrein is gekocht door de stichting Bijzondere Islamitische Begraafplaatsen in Nederland (Bibin) in samenwerking met de El-Hassani Moskee in Tiel en is over ongeveer drie maanden een van de weinige begraafplaatsen in Nederland met eeuwige grafrust (een vereiste voor islamitisch begraven). De grafrechten op zo’n plek verlopen niet. Crematie is verboden in de islam.
Het wordt de tweede begraafplaats van Bibin. De eerste ligt in Zuidlaren (Drenthe), geopend aan het begin van de coronacrisis in 2020. In die periode konden veel moslims niet begraven worden in het land van herkomst, waardoor meer dergelijke graven nodig waren.
Als ik nu kom te overlijden, word ik begraven in Zuidlaren. Dat is voor mijn familie niet fijn
Daarnaast overheerst bij steeds meer tweede en latere generaties moslims het verlangen om niet ter aarde besteld te worden in het land van de (groot)ouders, zegt voorzitter Hamed Amrino (58) van Bibin terwijl hij uitkijkt over de toekomstige begraafplaats. „Wij zijn ook Nederlanders, waarom zouden we in Marokko, Turkije, Tunesië of andere landen begraven worden?”
Nederland heeft een aantal islamitische begraafplaatsen met eeuwige grafrust, naast Zuidlaren ook in Almere en Arnhem. Op sommige algemene begraafplaatsen kunnen ook moslims worden begraven, zoals in het Limburgse Ulestraten en in het Brabantse Bergen op Zoom, waar de katholieke begraafplaats een plek voor moslims heeft ingericht.
De plek in Tiel waar de nieuwe islamitische begraafplaats komt.Foto Dieuwertje Bravenboer
Tiel
Toch is het aantal beperkt en nabestaanden moeten vaak ver reizen om het graf van een dierbare te bezoeken. Amrino zelf woont bijvoorbeeld in Utrecht. „Als ik nu kom te overlijden, word ik in Zuidlaren begraven. Dat is voor mijn familie niet fijn.” Hij wijst naar het kerkhof dat naast de toekomstige islamitische begraafplaats is gelegen. Wie geen moslim is, kan in principe bijna altijd om de hoek worden begraven, zegt hij.
Er is volgens Amrino veel behoefte aan nieuwe plekken. In Zuidlaren is het terrein, met nog tweehonderd vrije plekken, bijna vol. Gemiddeld worden twee mensen per week begraven. In Tiel ging het kopen van een stuk grond verrassend snel, omdat de gemeente toevallig een locatie beschikbaar had. In andere gemeenten gaat het niet altijd zo soepel, weet Amrino uit ervaring. Buurtbewoners verzetten zich soms tegen een begraafplaats, ook gemeenten werken niet altijd mee.
Op dit moment liggen in diverse gemeenten plannen voor islamitische begraafplaatsen. In Rotterdam is grond gevonden, de moslimgemeenschap moet nu geld ophalen. In Roosendaal heeft een initiatiefnemer ook een locatie op het oog. Bibin zelf wil uitbreiden in Zuidlaren en een nieuwe locatie in Utrecht openen, maar is ook betrokken bij plannen in andere gemeenten.
Den Haag
Als alles goed verloopt, dan kunnen Haagse moslims over twee jaar in de eigen stad begraven worden. Het college van burgemeester en wethouders heeft een locatie op het oog, maar de exacte plek is nog niet bekendgemaakt. Voor de Haagse wethouder Nur Icar (Denk) was de realisatie van een islamitische begraafplaats een van de voornaamste redenen om wethouder te worden, vertelt hij. „In Den Haag hebben we 170 nationaliteiten in de stad. Als moslims komen te overlijden, worden ze vaak gerepatrieerd. En dan met name in de Marokkaanse of Turkse gemeenschap. Bij andere bevolkingsgroepen heb je dat niet echt. Ze kunnen niet terug, vanwege bijvoorbeeld een oorlogssituatie.”
Maar ook hij merkte dat er een generatie is die in Nederland begraven wil worden. „Dat is de groep met wie ik opgroeide. Dit onderwerp leeft voor hen heel erg. En in Den Haag bestaan geen opties voor eeuwige grafrust.”
Icar vindt daarnaast zo’n locatie juist in deze tijd belangrijk. „Het debat over integratie en acceptatie wordt nu heel negatief gevoerd. Dus het is extra belangrijk dat we tegen de generatie moslims die hier is geboren en getogen, kunnen zeggen: je mag Hagenaar zijn van wieg tot graf.”
In het eerste kwartaal van 2025 vindt een haalbaarheidsonderzoek plaats. Pas dan kan Icar zeggen of de locatie geschikt is en hoelang het dan duurt voor de begraafplaats in gebruik kan worden genomen. Financiering is ook belangrijk: de gemeente heeft een plek gevonden, maar het geld moet vanuit de moslimgemeenschap komen.
Hamed Amrino van stichting Bibin loopt over het terrein in Tiel waar de nieuwe islamitische begraafplaats komt.Foto Dieuwertje Bravenboer
Maqbara
De grootste islamitische begraafplaats van Nederland ligt in Arnhem. Daar is plek voor 16.000 volwassenen en 4.000 baby’s of foetussen. De locatie is geopend in 2023 en er is veel animo, zegt initiatiefnemer Saïd Bouharrou van Maqbara (Arabisch voor ‘begraafplaats’). „Zowel van de eerste generatie als erna. En we begraven veel verschillende nationaliteiten.”
Bouharrou krijgt veel adviesvragen of hulpverzoeken van moskeeën of organisaties die begraafplaatsen in Nederland willen oprichten. „Zoveel, we kunnen ze niet allemaal faciliteren en uitnodigen. Wat we als rode draad zien: het wordt onderschat wat bij zo’n begraafplaats komt kijken.” Zijn dringende advies is dan ook dat mensen van die plannen een „serieuze businesscase” maken. Bijvoorbeeld: de grond wordt vaak duur verkocht door de gemeente. Om begraven nog enigszins betaalbaar te houden, moet de financiering van de begraafplaats goed geregeld worden, zegt Bouharrou. En het onderhoud kost ook geld. „Men denkt: bestemmingsplan wijzigen, we gaan met de pet rond en dan komt het wel goed. Dat is kort door de bocht.”
Men denkt: bestemmingsplan wijzigen, we gaan met de pet rond en dan komt het wel goed. Dat is te kort door de bocht gedacht
Maqbara heeft inmiddels een nieuw stuk grond gekocht voor een nieuwe begraafplaats, ergens in de Randstad. „We begraven in Arnhem best veel mensen uit die regio.” De locatie kan Bouharrou nog niet vertellen, tot het plan concreter is. Hij hoopt binnen anderhalf jaar open te kunnen gaan.
Ook Bouharrou ziet dat jongere generaties veel meer binding hebben met Nederland dan met landen als Turkije of Marokko. De coronapandemie heeft het bewustzijn vergroot. „In die tijd zijn ook mensen van de eerste generatie in Nederland begraven. De familieleden zien dat het prima is.” Volgens Bouharrou praat de jongere generatie tegenwoordig ook veel makkelijker met de oudere generatie over begraven worden in Nederland. „De oudere generatie wordt daar toch wel gevoeliger voor. Hun kinderen vinden het niet fijn dat ze hun ouders maar eens in het jaar, of eens in de twee jaar kunnen bezoeken in een ver land.”
Ook Amrino zegt dat door de coronacrisis een taboe is weggevallen. „Er is sindsdien veel meer het besef gekomen: waar wil ik eigenlijk begraven worden? Daarvoor werd daar niet over gepraat.”
Betonnen graftombes staan klaar voor gebruik in Tiel.Foto Dieuwertje Bravenboer
Huiverig
In Tiel komt plek voor vierduizend mensen, inclusief baby’s. Daarnaast komt er een rouwcentrum, in wat nu de moskee is. Het gebedshuis zelf verhuist naar een nieuwe locatie. Over ongeveer drie maanden, denkt Amrino, kan dan de eerste persoon begraven worden. Tot die tijd moet het terrein nog opgehoogd worden. Daarna worden alle grafkelders alvast ingegraven en afgesloten. Voor een begrafenis hoeft Bibin alleen de bovenste laag weg te halen. De betonnen kelders voorkomen verzakkingen. „Door alles nu alvast in de grond te stoppen, hebben we straks veel minder werk.”
De grafkelders komen in verschillende formaten. In de grotere blokken kan een kist, in de wat smallere blokken kunnen mensen die enkel in een kafan, een lijkwade, te ruste worden gelegd.
Gemeenten zijn meestal huiverig om grond vrij te maken voor islamitische begraafplaatsen, merkt Amrino. „Ze verschuilen zich erachter dat Nederland te klein is, dat er weinig grond beschikbaar is. Maar wat ons betreft hoeft er helemaal geen nieuwe grond uitgegeven te worden.” Het aantal crematies in Nederland is de afgelopen jaren toegenomen, ongeveer 67 procent van de overledenen wordt gecremeerd. Volgens Amrino komen daardoor algemene begraafplaatsen leger te staan, omdat grafrechten daarnaast verlopen en niet worden verlengd. Amrino: „Verkoop die begraafplaatsen aan ons, dan hoef je niks nieuws uit te geven.”
In november begonnen westerse luisterposten signalen op te vangen van een groot Russisch communicatienetwerk dat sinds de Koude Oorlog een slapend bestaan leidde. De versleutelde signalen kwamen uit Kaliningrad, hoofdkwartier van de Russische Oostzeevloot. Routineverkeer, vast een opleiding voor junioren bij de verbindingsdienst van de marine, luidde een eerste analyse.
Maar na Kaliningrad is nu het ene na het andere grondstation in het Oostzeegebied actief geworden. Personeel van de verbindingsdienst is aan het trainen, luidt de analyse nog steeds. Maar waarvoor? Dit netwerk geldt als reservenet voor bevelvoering wanneer andere verbindingen niet beschikbaar zijn, schrijft James Droxford, een Brits kenner van de Russische marine, op zijn blog Droxford Maritime. „Zulke netwerken worden geactiveerd vóór operaties met hoge intensiteit, als reactie op een dreiging, of als voorspel op oorlog.”
De verhoogde Russische activiteit in het Oostzeegebied, valt samen met een rapport van de Deense militaire inlichtingendienst, eerder deze maand, dat Rusland „in toenemende mate bereid is militaire macht te gebruiken in een regionale oorlog tegen een of meer Europese NAVO-landen als het de NAVO als militair verzwakt of politiek verdeeld ervaart”. Als de oorlog met Oekraïne stopt of bevriest, kan Rusland „binnen zes maanden een buurland aanvallen”, aldus de Denen.
Aardverschuiving
Eén scenario: een Russische aanval op de zogeheten Suwalki Gap, een stukje Pools en Litouws grondgebied dat de Russische exclave Kaliningrad van Belarus scheidt. Het zou de landverbinding naar de Baltische Staten afsnijden ter voorbereiding van een bredere aanval. Zo’n besluit is nog niet genomen, schreven de Denen, maar „met een verschuivend conventioneel machtsevenwicht” in Russisch voordeel, wordt „een aanval op een of meer NAVO-landen waarschijnlijker”.
Die verschuiving – ‘aardverschuiving’ is een beter woord – dreigt al langer, al keek Europa liever weg. En nu is het zover. De Verenigde Staten onder Donald Trump lijken niet alleen hun handen van Oekraïne af te trekken, maar eisen van Europa, zoals defensieminister Pete Hegseth zei, dat het „de verantwoordelijkheid voor de conventionele veiligheid op het continent op zich neemt”.
Wat zou dat betekenen? Allereerst, zo vrezen met name de nieuwe NAVO-landen, dat de 20.000 man extra gevechtstroepen worden teruggetrokken die de VS sinds 2022 in Polen, de Baltische Staten en Roemenië hebben gestationeerd ter afschrikking van Rusland. En dat de VS ook niet meer meerouleren in de permanente NAVO-troepenmacht in de Baltische Staten. Behalve een eventueel bestand in Oekraïne, zullen Europese landen dan ook zelf de oostflank moeten bewaken.
Retour Eemshaven
Deze week gaf Hegseth een bezuinigingsopdracht van 50 miljard dollar per jaar aan het Pentagon, waarvan de Amerikaanse operaties in Europa nadrukkelijk niet worden uitgezonderd. Dat maakt het nog waarschijnlijker dat de vrachttreinen met tanks en ander materieel binnenkort retour rollen naar de Eemshaven.
Dit is wat je de ‘lichte variant’ kunt noemen. De ‘zwaarste’ komt erop neer, en zo kun je Trump en Hegseth ook lezen, dat de VS van plan zijn hun hele militaire aanwezigheid in Europa – bases, hoofdkwartieren, vliegvelden en een kleine 100.000 militairen – te ontmantelen.
Volgens Giuseppe Spatafora, analist bij het EU-instituut voor Veiligheidsstudies (EUISS) in Parijs, kan het Amerikaanse voornemen „Europa op te geven” nog steeds van alles betekenen. Afbouw kan inderdaad het doel zijn, zodat de VS alle aandacht op China kunnen richten. „Het kan jaren duren, waardoor Europese landen de tijd krijgen zich aan te passen, maar in het geval van een crisis, of als Trump thuis een snel succesje wil halen, kan het heel snel gebeuren”, denkt Spatafora.
„Maar dreigen met weglopen kan ook onderhandelingstactiek zijn om Europa te dwingen meer Amerikaanse wapens te kopen, of om concessies te doen op andere terreinen, zoals handel of tech-standaarden.” Daarmee kan hij Europa mogelijk uiteen spelen, wat kan leiden tot fragmentatie en „bilateralisering” op defensie- en andere gebieden. En het is dus ook een bedreiging voor de Europese Unie. „Maar vermoedelijk wordt het van alles wat”.
Hardware
Europese defensie heeft geen eigen hoofdkwartier, behalve dat van de NAVO, waar de hoogste bevelhebber altijd een Amerikaanse generaal is. Zonder Amerikaanse coördinatie, hardware en verbindingen kan een ‘Europese NAVO’ een los verband worden van 29 nationale legers en legertjes, met grote gaten in het vermogen om gezamenlijk op te treden.
Om te beginnen: zware transportvliegtuigen. Het werkpaard van de Amerikaanse luchtmacht, de C-17 Globemaster III, kan 77 ton vracht aan boord nemen, of één Abramstank. De Britten hebben acht C-17’s en een poule van andere NAVO-landen samen nog eens drie. De VS hebben er ruim 200. Het zwaarste Europese transporttoestel, de Airbus A400M, heeft een laadvermogen van 37 ton. Daarvan zijn er ruim 100.
Hetzelfde patroon is te zien bij tankvliegtuigen, essentieel om gevechtsvliegtuigen in de lucht te kunnen bijtanken op langere sorties. Op het gebied van satellieten voor spionage en verbindingen, verkenningsdrones en het verzamelen van elektronische inlichtingen: idem dito. Voorraden en types precisiemunitie en lange-afstandsraketten in Europa zijn extreem beperkt.
Snoozeknop
Hoe meer van zulke ‘strategic enablers’ Europa heeft, hoe meer militaire taken het zelfstandig kan uitvoeren. Na bij elke wake-up call „jarenlang op de snoozeknop te hebben gedrukt”, zoals een Duitse functionaris tegen nieuwssite Politico zei, heet Europa nu klaarwakker te zijn. En bereid om – bovenop alles wat er al in de pijpleiding zit – veel meer aan defensie uit te geven, nieuwe systemen te ontwikkelen of te kopen.
Maar dat kost honderden miljarden, jaren tijd en vergt enorme cultuurveranderingen binnen politiek en defensie-industrie. Bovendien: Europese strijdkrachten zijn al sinds de Tweede Wereldoorlog zo ingericht dat ze voor materieel, operaties en training juist afhankelijk zijn van de VS. Ook een eventuele Europese veiligheidsmacht in Oekraïne zou niet buiten Amerikaanse steun kunnen. „Ze heten niet voor niets de onmisbare bondgenoot”, zei een Europese minister tegen de Financial Times na de desastreuze bijeenkomst in München. „Wij kunnen zelfstandig geen enkele complexe operatie zonder ze runnen, en zelfs geen eenvoudige taakjes langere tijd volhouden.”
Gezicht vanuit de cockpit van een Amerikaans Hercules-transportvliegtuig, dat in de lucht wordt bijgetankt door een Stratotanker, met als thuisbasis de Britse basis RAF Mildenhall.Foto Joe Giddens / Getty
Escalatieladder
Het is zelfs de vraag of de VS zich helemaal van Europa kúnnen ontkoppelen. Want omgekeerd zijn ze militair ook met Europa vergroeid. Anders dan de VS beschikt geen Europees land over eigen tactische kernwapens tegen slagvelddoelen. Zo ontbreken er op de zogeheten escalatieladder zonder de VS een paar sporten tussen conventionele oorlogvoering en de ultieme escalatie van intercontinentale strategische kernraketten, waarmee Britse en Franse onderzeeboten zijn uitgerust.
Of willen de Amerikanen, als je Hegseth hoorde benadrukken dat Europa de ‘conventionele veiligheid’ voor zijn rekening moet nemen, toch een lokale nucleaire taak houden? Maar dan moeten ook de Amerikanen die op Volkel hun ‘special munitions’ bewaken, blijven.
En neem de Amerikaanse aanwezigheid in het Verenigd Koninkrijk, in George Orwells 1984 cynisch Airstrip One genoemd. De drie grote VS-vliegbases daar zijn behalve voor het Europese NAVO-gebied ook een springplank voor Amerikaanse operaties in het Midden-Oosten en Afrika. Afluisterstation RAF Menwith Hill – tientallen schotelantennes verstopt in reusachtige witte golfballen op een hoogvlakte in North Yorkshire – wordt beheerd door de National Security Agency (NSA) en speelt een sleutelrol in het wereldwijd onderscheppen van communicatie en het ondersteunen van operaties. Dat beëindigen in tijden van spanning met China lijkt ook niet erg in Amerikaans belang.
De NSA en de Britse evenknie GCHQ zijn binnen het zogeheten Five Eyes-inlichtingenverband al decennia innig verknoopt. Al zijn in het VK geluiden te horen dat het misschien wat minder innig moet, omdat je niet zeker weet waar gevoelige informatie terechtkomt in een bondgenootschap waar in veel nieuwe topposities begrip voor Rusland bestaat.
En Amerika kan wel zeggen dat Europa zijn eigen boontjes verder moet doppen, maar een voor beiden cruciaal gevechtsvliegtuig als de F-35 zit vastgeklonken in een Amerikaans-Europees netwerk van fabricage, logistiek, onderhoud, training en dataverbindingen in gevechtsomstandigheden. Die navelstrengen lijken nauwelijks door te knippen.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308508-d58fac.jpg|https://images.nrc.nl/MtayFG1YFXyUGwrq9dZSaG326po=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308508-d58fac.jpg|https://images.nrc.nl/PbihJjEIeryn6DwoBYpdGA6eYaU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308508-d58fac.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308511-0e6270.jpg|https://images.nrc.nl/iFVscusuQe8VvBE1ck_CyZkMD_w=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308511-0e6270.jpg|https://images.nrc.nl/dGoEA6zpNqm5sCXcBSOBKnkIvf0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308511-0e6270.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308526-5a9b6b.jpg|https://images.nrc.nl/S87kQlEBaWqh05pnoLaO4mVz7FE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308526-5a9b6b.jpg|https://images.nrc.nl/Z-S83S9nfjFN4peIh4vSAWJe2LE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data128308526-5a9b6b.jpg)
