‘Als zo’n busje ontploft, is je halve woonwijk weg’

Een paar honderd betonnen blokken – naast elkaar of gestapeld – staan in de winterzon, met daarachter een braakliggend terrein. Ze zijn bedoeld als grafkelders voor moslims. Het terrein is gekocht door de stichting Bijzondere Islamitische Begraafplaatsen in Nederland (Bibin) in samenwerking met de El-Hassani Moskee in Tiel en is over ongeveer drie maanden een van de weinige begraafplaatsen in Nederland met eeuwige grafrust (een vereiste voor islamitisch begraven). De grafrechten op zo’n plek verlopen niet. Crematie is verboden in de islam.

Het wordt de tweede begraafplaats van Bibin. De eerste ligt in Zuidlaren (Drenthe), geopend aan het begin van de coronacrisis in 2020. In die periode konden veel moslims niet begraven worden in het land van herkomst, waardoor meer dergelijke graven nodig waren.

Als ik nu kom te overlijden, word ik begraven in Zuidlaren. Dat is voor mijn familie niet fijn

Daarnaast overheerst bij steeds meer tweede en latere generaties moslims het verlangen om niet ter aarde besteld te worden in het land van de (groot)ouders, zegt voorzitter Hamed Amrino (58) van Bibin terwijl hij uitkijkt over de toekomstige begraafplaats. „Wij zijn ook Nederlanders, waarom zouden we in Marokko, Turkije, Tunesië of andere landen begraven worden?”

Nederland heeft een aantal islamitische begraafplaatsen met eeuwige grafrust, naast Zuidlaren ook in Almere en Arnhem. Op sommige algemene begraafplaatsen kunnen ook moslims worden begraven, zoals in het Limburgse Ulestraten en in het Brabantse Bergen op Zoom, waar de katholieke begraafplaats een plek voor moslims heeft ingericht.

Tiel

Toch is het aantal beperkt en nabestaanden moeten vaak ver reizen om het graf van een dierbare te bezoeken. Amrino zelf woont bijvoorbeeld in Utrecht. „Als ik nu kom te overlijden, word ik in Zuidlaren begraven. Dat is voor mijn familie niet fijn.” Hij wijst naar het kerkhof dat naast de toekomstige islamitische begraafplaats is gelegen. Wie geen moslim is, kan in principe bijna altijd om de hoek worden begraven, zegt hij.

Er is volgens Amrino veel behoefte aan nieuwe plekken. In Zuidlaren is het terrein, met nog tweehonderd vrije plekken, bijna vol. Gemiddeld worden twee mensen per week begraven. In Tiel ging het kopen van een stuk grond verrassend snel, omdat de gemeente toevallig een locatie beschikbaar had. In andere gemeenten gaat het niet altijd zo soepel, weet Amrino uit ervaring. Buurtbewoners verzetten zich soms tegen een begraafplaats, ook gemeenten werken niet altijd mee.

Op dit moment liggen in diverse gemeenten plannen voor islamitische begraafplaatsen. In Rotterdam is grond gevonden, de moslimgemeenschap moet nu geld ophalen. In Roosendaal heeft een initiatiefnemer ook een locatie op het oog. Bibin zelf wil uitbreiden in Zuidlaren en een nieuwe locatie in Utrecht openen, maar is ook betrokken bij plannen in andere gemeenten.

Den Haag

Als alles goed verloopt, dan kunnen Haagse moslims over twee jaar in de eigen stad begraven worden. Het college van burgemeester en wethouders heeft een locatie op het oog, maar de exacte plek is nog niet bekendgemaakt. Voor de Haagse wethouder Nur Icar (Denk) was de realisatie van een islamitische begraafplaats een van de voornaamste redenen om wethouder te worden, vertelt hij. „In Den Haag hebben we 170 nationaliteiten in de stad. Als moslims komen te overlijden, worden ze vaak gerepatrieerd. En dan met name in de Marokkaanse of Turkse gemeenschap. Bij andere bevolkingsgroepen heb je dat niet echt. Ze kunnen niet terug, vanwege bijvoorbeeld een oorlogssituatie.”

Maar ook hij merkte dat er een generatie is die in Nederland begraven wil worden. „Dat is de groep met wie ik opgroeide. Dit onderwerp leeft voor hen heel erg. En in Den Haag bestaan geen opties voor eeuwige grafrust.”

Icar vindt daarnaast zo’n locatie juist in deze tijd belangrijk. „Het debat over integratie en acceptatie wordt nu heel negatief gevoerd. Dus het is extra belangrijk dat we tegen de generatie moslims die hier is geboren en getogen, kunnen zeggen: je mag Hagenaar zijn van wieg tot graf.”

In het eerste kwartaal van 2025 vindt een haalbaarheidsonderzoek plaats. Pas dan kan Icar zeggen of de locatie geschikt is en hoelang het dan duurt voor de begraafplaats in gebruik kan worden genomen. Financiering is ook belangrijk: de gemeente heeft een plek gevonden, maar het geld moet vanuit de moslimgemeenschap komen.

Maqbara

De grootste islamitische begraafplaats van Nederland ligt in Arnhem. Daar is plek voor 16.000 volwassenen en 4.000 baby’s of foetussen. De locatie is geopend in 2023 en er is veel animo, zegt initiatiefnemer Saïd Bouharrou van Maqbara (Arabisch voor ‘begraafplaats’). „Zowel van de eerste generatie als erna. En we begraven veel verschillende nationaliteiten.”

Bouharrou krijgt veel adviesvragen of hulpverzoeken van moskeeën of organisaties die begraafplaatsen in Nederland willen oprichten. „Zoveel, we kunnen ze niet allemaal faciliteren en uitnodigen. Wat we als rode draad zien: het wordt onderschat wat bij zo’n begraafplaats komt kijken.” Zijn dringende advies is dan ook dat mensen van die plannen een „serieuze businesscase” maken. Bijvoorbeeld: de grond wordt vaak duur verkocht door de gemeente. Om begraven nog enigszins betaalbaar te houden, moet de financiering van de begraafplaats goed geregeld worden, zegt Bouharrou. En het onderhoud kost ook geld. „Men denkt: bestemmingsplan wijzigen, we gaan met de pet rond en dan komt het wel goed. Dat is kort door de bocht.”

Men denkt: bestemmingsplan wijzigen, we gaan met de pet rond en dan komt het wel goed. Dat is te kort door de bocht gedacht

Maqbara heeft inmiddels een nieuw stuk grond gekocht voor een nieuwe begraafplaats, ergens in de Randstad. „We begraven in Arnhem best veel mensen uit die regio.” De locatie kan Bouharrou nog niet vertellen, tot het plan concreter is. Hij hoopt binnen anderhalf jaar open te kunnen gaan.

Ook Bouharrou ziet dat jongere generaties veel meer binding hebben met Nederland dan met landen als Turkije of Marokko. De coronapandemie heeft het bewustzijn vergroot. „In die tijd zijn ook mensen van de eerste generatie in Nederland begraven. De familieleden zien dat het prima is.” Volgens Bouharrou praat de jongere generatie tegenwoordig ook veel makkelijker met de oudere generatie over begraven worden in Nederland. „De oudere generatie wordt daar toch wel gevoeliger voor. Hun kinderen vinden het niet fijn dat ze hun ouders maar eens in het jaar, of eens in de twee jaar kunnen bezoeken in een ver land.”

Ook Amrino zegt dat door de coronacrisis een taboe is weggevallen. „Er is sindsdien veel meer het besef gekomen: waar wil ik eigenlijk begraven worden? Daarvoor werd daar niet over gepraat.”

Huiverig

In Tiel komt plek voor vierduizend mensen, inclusief baby’s. Daarnaast komt er een rouwcentrum, in wat nu de moskee is. Het gebedshuis zelf verhuist naar een nieuwe locatie. Over ongeveer drie maanden, denkt Amrino, kan dan de eerste persoon begraven worden. Tot die tijd moet het terrein nog opgehoogd worden. Daarna worden alle grafkelders alvast ingegraven en afgesloten. Voor een begrafenis hoeft Bibin alleen de bovenste laag weg te halen. De betonnen kelders voorkomen verzakkingen. „Door alles nu alvast in de grond te stoppen, hebben we straks veel minder werk.”

De grafkelders komen in verschillende formaten. In de grotere blokken kan een kist, in de wat smallere blokken kunnen mensen die enkel in een kafan, een lijkwade, te ruste worden gelegd.

Gemeenten zijn meestal huiverig om grond vrij te maken voor islamitische begraafplaatsen, merkt Amrino. „Ze verschuilen zich erachter dat Nederland te klein is, dat er weinig grond beschikbaar is. Maar wat ons betreft hoeft er helemaal geen nieuwe grond uitgegeven te worden.” Het aantal crematies in Nederland is de afgelopen jaren toegenomen, ongeveer 67 procent van de overledenen wordt gecremeerd. Volgens Amrino komen daardoor algemene begraafplaatsen leger te staan, omdat grafrechten daarnaast verlopen en niet worden verlengd. Amrino: „Verkoop die begraafplaatsen aan ons, dan hoef je niks nieuws uit te geven.”

Delen

Mail de redactie