‘Helft landen heeft nog geen plannen om afspraken natuurbehoud na te komen’

Het is een zorgelijke trend: journalisten, (klimaat)activisten, mensenrechtenverdedigers en klokkenluiders die publiekelijk misstanden aankaarten en daarvoor gigantische juridische claims aan hun broek krijgen, erop gericht om de persoon of organisatie monddood te maken.

Het worden ‘SLAPPs’ genoemd: strategic lawsuit against public participation, een fenomeen dat uit de Verenigde Staten is komen overwaaien, maar inmiddels ook in Europa stevig voet aan de grond heeft. Volgens recent onderzoek van de Europese coalitie tegen SLAPPs (CASE), een groep van ruim honderd maatschappelijke belangenorganisaties, werden in 2023 166 SLAPP-zaken aangespannen in Europa. Het brengt het totaal getelde aantal SLAPPs in Europa sinds 2010 op 1.049, waarvan twaalf in Nederland.

Nu staat het elke partij vrij haar gelijk te halen in de rechtszaal – een belangrijk grondrecht. Tegelijk ontvouwt zich hier een praktijk die niet per se tot doel heeft om gelijk te krijgen, maar vooral om de tegenpartij dusdanig te intimideren, dat de aangeklaagde onder deze juridische druk afziet van zijn of haar verdere activiteiten. (Freelance) journalisten zijn het vaakst doelwit, gevolgd door activisten en wetenschappers. Het gevolg kan (zelf)censuur zijn, blijkt uit onderzoek.

Op dit moment speelt er een grote zaak in de Verenigde Staten. In de staat North Dakota begon op maandag 24 februari een rechtszaak van het Amerikaanse energiebedrijf Energy Transfer tegen Greenpeace. De eiser beschuldigt Greenpeace van smaad en het orkestreren van crimineel gedrag bij de ‘Standing Rock-protesten’ in 2016 en 2017. Die protesten draaiden om de aanleg van een oliepijpleiding door gebied dat wordt geclaimd door de inheemse Sioux-stam.

Tienduizenden mensen namen deel aan het protest, Greenpeace was een van de tientallen ngo’s die een open brief ondertekenden – dat neemt Energy Transfer de milieuorganisatie kwalijk. Greenpeace wordt nu aangeklaagd met een hoge schadeclaim van zeker 300 miljoen dollar. Tegen NRC zei een Greenpeace-jurist dat hij zich grote zorgen maakt, vanwege de enorm hoge kosten voor de verdediging.

Het is daarom heel goed dat de Europese Commissie vorig jaar een richtlijn aannam om doelwitten van SLAPPs beter te beschermen. Daarin staat onder meer dat gedaagden de rechter kunnen vragen om een zaak vroegtijdig af te wijzen, zodat ze worden beschermd tegen het onnodig maken van hoge kosten. Alleen al de verdediging tegen een SLAPP kost vaak zo veel geld, dat het doelwit zich mogelijk direct schikt naar de eiser – een vorm van intimidatie. Ook moet een gedaagde volgens de richtlijn de volledige proceskosten kunnen terugkrijgen van de eisende partij, als is vastgesteld dat het om een SLAPP gaat.

De vraag is of deze belangrijke elementen ook goed in de Nederlandse wet komen. Belangenbehartiger Free Press Unlimited, die zich inzet voor persvrijheid wereldwijd, signaleert dat Nederland terughoudend is op deze punten. Vanuit het idee dat het in Nederland zo’n vaart niet zal lopen. Maar wat niet is, kan nog komen – de voortekenen zijn niet gunstig, zie de toename van het aantal SLAPPs.

Het is daarom van belang dat ook het Nederlandse kabinet goed luistert naar de waarschuwing voor de gevaren die SLAPPs met zich meebrengen, zoals (zelf)censuur. Niets minder dan de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting staan hier op het spel.

Delen

Mail de redactie