Maakten de Amerikanen het vorige week ‘uit’ met Europa, deze week ging de relatiebreuk een volgende fase in. Europeanen beseften dat ze aan een giftige ex vastzitten, die zich zelfs tot hun vijand kan ontpoppen. Via een ontmoeting met de Russen over ‘vrede’ in Oekraïne rehabiliteerden de VS dinsdag immers eerst het voor Europa vijandige Poetin-regime. Waarna een dag later in Mar-a-Lago ook nog diens propaganda werd gepapegaaid.
De trans-Atlantische relatie bleek te zijn ingeruild voor een Russisch-Amerikaanse alliantie die Europa op een geopolitiek zijspoor rangeert.
Na er direct na Trumps verkiezingszege aanvankelijk nog het beste van gehoopt te hebben, schrok Europa deze week wakker en realiseerde zich dat de bevrijder van weleer een schurkenstaat kan worden. Het continent weet zich in deze nieuwe wereld geen raad. Europa is gewend aan verdragen en internationaal recht, niet aan militaire kracht en brute machtspolitiek. Haar hele veiligheidsstructuur rust op een twintigste-eeuws bondgenootschap, niet op een wereld die – heel negentiende-eeuws – verdeeld wordt in imperiale invloedssferen.
Het besef dat de Amerikanen de bad guys kunnen zijn, daalde deze week scherp in. De Franse president Macron sprak van „een elektroshock” voor het continent. Hij belegde een parallel noodberaad over Oekraïne, maar Rusland en de VS deden rechtstreeks zaken. Reden voor de baas van Duitslands grootste wapenfabrikant Rheinmetall het Parijse overleg spottend weg te zetten als „de kindertafel”.
Draai naar Azië
De verhouding met de VS verslechtert voor Europa nu schrikbarend snel. Maar dat de onderlinge band eens een nieuwe fase in moest gaan, mag niet als een verrassing komen – al negeerden Europeanen de afgelopen jaren de nodige hints. Al deze hele eeuw proberen opeenvolgende Amerikaanse regeringen duidelijk te maken dat de opkomst van China hen dwingt tot een ‘draai naar Azië’. De liefde is over, laten we vrienden blijven, zeiden de Amerikanen telkenmale.
De Europeanen beseffen dat ze aan een giftige ex vastzitten
Europa liet zich echter niet zomaar in de friend zone duwen. Van cowboy Bush jr. werd weliswaar gegruwd, maar van de VS van Obama kon het weer houden – in zijn eerste jaren dan. Trump-I zaten de Europeanen uit, waarna met atlanticus Biden alles weer even bij het oude leek.
Met Trumps terugkeer gaan alsnog de alarmbellen af. ‘The Donald’ blijkt deze tweede termijn een eigen ‘Donroe’-doctrine ontwikkeld te hebben voor Amerikaanse hegemonie op het westelijk halfrond. Dáár kan worden gezocht naar gebiedsuitbreiding, van het Panamakanaal tot 51ste staat Canada. Van de andere kant van de planeet trekt hij juist de handen af. En op die helft ligt toevallig Europa – Groenland uitgezonderd dan. Oekraïne is hoogstens relevant omdat het makkelijk afgeperst kan worden om zijn zeldzame aardmetalen op te geven.
De strategische rechtvaardiging bij dit alles blijft voor trumpisten de rivaliteit met communistisch China. Die vormt nu ook hun belangrijkste beweegreden om toenadering te zoeken tot Rusland. Doordat het Westen de Russen isoleerde na 2022, zijn ze te ver in de richting van China gedreven, is het idee. „Het is niet in Poetins belang het kleine broertje te blijven in een coalitie met China”, stelde vicepresident JD Vance in de marge van de Veiligheidsconferentie in München tegen The Wall Street Journal.
In deze rauwe machtsvisie moet Rusland in het anti-Chinese kamp getrokken worden, waarbij het opgeven van de veiligheid van Europa blijkbaar geoorloofde nevenschade is.
Generatiekloof
Niet alles is echter geopolitiek bij Trump. Persoonlijk voelt hij meer een klik met een autocraat als Poetin dan met een op consensus gerichte vergadermachine als Europa. Tegelijkertijd ervaart de Amerikaanse bevolking nog wel in meerderheid een speciale band met het continent. In het langlopende opinieonderzoek Transatlantic Trends van het German Marshall Fund zei in 2023 nog ongeveer twee derde van de Amerikanen de Europeanen te willen steunen in hun militaire verdediging.
Sinds Trumps doorbraak in 2016 is de politieke steun daarvoor in Washington echter steeds minder vanzelfsprekend. Terwijl ze onder Democraten hoog blijft, neemt ze juist onder de traditioneel Atlantisch ingestelde Republikeinen af. En uit enquêtes blijkt dat Trumps partij daarmee electoraal de toekomst heeft: de grootste sympathie voor Europa zit bij de oudste generaties. Onder jongere Amerikanen daalt ze snel.
Deze kentering bleek deze week ook uit de omfloerste reacties na Trumps uithaal naar de Oekraïense president Zelensky, die een ‘dictator’ zou zijn die de oorlog tegen zijn land zelf zou zijn begonnen. De geschokte Republikeinse senatoren – veelal zestigers, zeventigers en tachtigers die zich de laatste drie jaar hard maakten voor steun aan Kyiv – durfden alleen afstand te nemen van Trumps woorden; niet van de man die ze uitsprak.
Trump heeft een scherp oog voor de zwaktes van zijn tegenstander
Zelfs als historische banden of liberale waarden niet meer tellen, zouden de VS de EU altijd nog kunnen waarderen als een aantrekkelijke afzetmarkt van 450 miljoen relatief welvarende inwoners. Maar in Trumps transactionele visie op de wereldpolitiek doet ook dit er niet toe. „Zij hebben ons harder nodig dan wij hen”, zei hij vorige maand al bij zijn gedreig met importheffingen.
Trump heeft een scherp oog voor de zwaktes van zijn tegenstander. De groei van de Europese economie blijft jaar na jaar achter bij de Amerikaanse, ziet hij. Defensie, wapens, inlichtingen, energie, clouddiensten en ruimtevaart: op al deze terreinen zijn Europeanen de vragende partij. Al zouden ze de banden wíllen verbreken, dan nog kunnen ze dat simpelweg niet.
In weerwil van die totale afhankelijkheidspositie ziet Trump wel dat Europa zijn America First-beleid tracht af te remmen. Bezwaren tegen een slechte ‘deal’ rond Oekraïne ziet hij als beletsel van zijn voornemen om „in één dag” vrede te stichten. De EU wendt zijn grote consumentenmarkt aan om de Amerikaanse techsector regels op te leggen, terwijl Trump-II juist wil dereguleren om de wedloop met China niet te verliezen.
Ideologisch front
Dit zijn tegenstrijdige economische en geopolitieke belangen die allang bekend waren. Wat Europa het meest schokte, was dat Trump de afgelopen tien dagen ook een ideologisch front opende. In zijn MAGA-wereld bleek de nodige wrok te leven jegens Europa, Oekraïne en Zelensky.
Die voert deels terug op de affaire rond Ruslands rol bij de verkiezingen van 2016, die de eerste helft van Trumps eerste termijn (2017-2021) verpestte. In trumpistische kringen is altijd de hoax blijven rondzingen dat niet Moskou, maar Kyiv zich in die race mengde. Zelensky gaf jaren later bovendien niet toe aan Trumps druk om belastend materiaal te vinden over Bidens probleemzoon Hunter, die in Oekraïne zaken deed. Terwijl dit belletje van Trump naar Zelensky wel de aanleiding werd voor de eerste afzettingsprocedure tegen Trump.
Trump neemt nu wraak door Europa te beschieten vanuit dezelfde ‘anti-woke’ loopgraven als die zijn partij in eigen land graag graaft. Europese politici lijden aan een gebrek aan democratische gezindheid en beknotten de vrijheid van meningsuiting, stelde JD Vance in München. Zijn visie: samen met de media en andere ‘elite-instituties’ zou in Europa op immigratie, Oekraïne en energie beleid worden doorgedrukt dat totaal niet strookt met de ‘wil’ van hun volkeren. Wie dit in twijfel trekt wordt met ‘sovjet-achtige’ verwijten van des- en misinformatie het zwijgen opgelegd.
Gedegradeerd
„Amerikanen hebben geen permanente vrienden of vijanden, alleen belangen”, stelde de opper-Realpoliticus Henry Kissinger ruim een halve eeuw geleden tijdens de Koude Oorlog. Ondertussen werd in Amerikaanse beleidsnota’s altijd wel degelijk onderscheid gemaakt tussen westerse bondgenoten Europa, Japan en Canada enerzijds en de ‘Rest of the World’ anderzijds.
America First-beleid degradeert nu elk land tot ‘rest van de wereld’ – ook Europa. Ook Europese regeringen moeten nu accepteren dat Washington zich openlijk in hun verkiezingsraces denkt te kunnen mengen. Zoals Vance en daarvoor techmiljardair Elon Musk al deden door te pleiten voor politieke samenwerking met de uiterst-rechtse AfD in Duitsland.
Vances geruchtmakende toespraak in München oogstte op de conferentie daarom het nodige leedvermaak onder deelnemers uit het Mondiale Zuiden. Zij toonden zich vooral verrast dat de Europeanen zo verrast waren. Ze kennen de VS al veel langer als bullebak – een pestkop van wie Europa op het internationale schoolplein bovendien vaak de meeloper was.
Nu werd de Europeanen zelf een keer de les gelezen over democratie en vrijheid. En dat door een vicepresident die pochte dat hij – was hij toen al vicepresident geweest – op de dag van de Capitoolbestorming wél de democratische uitkomst van de verkiezingen van 2020 had verworpen ten gunste van verliezer Trump.
In München was zulke hypocrisie voor niet-Europeanen niets nieuws. „Er is een tijd geweest dat het Westen democratie als iets typisch westers zag en antidemocratische krachten in het Mondiale Zuiden aanjoeg”, stelde bijvoorbeeld de Indiase buitenlandminister Jaishankar. „En dat doet het nog steeds, eigenlijk. Er zijn zo veel voorbeelden te noemen waarbij waarden die thuis gepreekt werden, in het buitenland niet in de praktijk gebracht werden.”
Toch markeerde Vances toespraak wel degelijk een historische breuk. De afgelopen driekwart eeuw steunden Moskou en Washington in buitenlandse verkiezingen steevast rivaliserende partijen of kandidaten. In de Duitse race naar de Bondsdagverkiezingen daarentegen, wedden ze nu op hetzelfde paard. Waarmee hun anti-Europese alliantie, die deze week vorm kreeg, aanstaande zondag meteen al aan een electorale krachtproef wordt onderworpen.
