Sinds het staakt-het-vuren in Gaza richt een groot deel van de wereld zich op de directe gevolgen van de vernietiging in de strook. De discussie gaat vooral over de vraag welke instanties hulp zullen verlenen, hoe een begin met de wederopbouw kan worden gemaakt, welke internationale actoren een rol kunnen spelen en wat de voorwaarden voor het fragiele staakt-het-vuren moeten zijn.
Dat zijn allemaal belangrijke kwesties. Maar één ding ontbreekt: de Palestijnen zelf en hun politieke agenda. Ook zullen de volgende vragen moeten worden gesteld: wat zal er na het einde van deze oorlog met de Palestijnse nationale beweging gebeuren? Wie zal namens de Palestijnen spreken en onderhandelen over de voorwaarden voor mogelijke overeenkomsten met Israël? Zijn de eerdere onderhandelingskaders nog wel relevant?
Natuurlijk zijn de Palestijnen opgelucht dat het staakt-het-vuren eindelijk is afgekondigd, na vijftien maanden van onvoorstelbare verwoesting die door veel experts als genocide wordt omschreven. De oorlog heeft de Nakba, de etnische zuivering van 1948 waarbij ongeveer 750.000 Palestijnen uit hun huizen werden verdreven, in omvang overtroffen.
Over de voorwaarden voor het staakt-het-vuren bestaan ernstige zorgen. De overeenkomst kan in feite een ‘wurgcontract’ zijn, stelde een expert, bedoeld om een pauze in de gevechten in te lassen en tegelijkertijd de feitelijke situatie ter plaatse te veranderen. Dat Israël op precies hetzelfde moment een militaire repressie-operatie op de Westelijke Jordaanoever heeft uitgevoerd, Operatie Iron Wall, is bijzonder alarmerend. En een tweede regering-Trump, die geheel achter volledige Israëlische overheersing van de Westelijke Jordaanoever staat, bevestigt de Palestijnse angsten alleen maar. Het akkoord spreekt zich niet uit over de kwestie van Palestijns bestuur. De voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken had geopperd dat de Palestijnse Autoriteit, gesteund door internationale partners, toezicht zou kunnen houden op het gebied, maar daarover moet nog worden onderhandeld.
Overwinning
Desondanks zien veel Palestijnen de huidige situatie tot op zekere hoogte als een overwinning. De bevolking van Gaza is massaal ontheemd maar niet verdreven. Na hier met klem om te hebben gevraagd is hun toestemming verleend om terug te keren naar wat er over is van hun huizen in het noorden van de strook. Bovendien zijn de identiteit en het nationalisme van de Palestijnen nog springlevend en is de wereldwijde steun voor en erkenning van de Palestijnse rechten het afgelopen oorlogsjaar alleen maar toegenomen. Dat zijn allemaal opmerkelijke ontwikkelingen.
Dit brengt ons bij de grootste crisis waardoor de interne Palestijnse politiek nu wordt getroffen: een leiderschap dat in vele ogen afwezig of onwettig is. Er is het politieke bureau van Hamas, waarvan het waarnemend hoofd onderhandelt in Qatar, en de door Fatah gerunde Palestijnse Autoriteit (PA) in Ramallah. Geen van beide heeft tot dusver het heft in handen genomen of duidelijk gemaakt hoe ze de aanspraken op een nationale Palestijnse staat in de toekomst willen realiseren. Dat er twee actoren zijn die beweren het volk te vertegenwoordigen is tekenend voor de politieke stagnatie waarmee de Palestijnen worden geconfronteerd.
Legitimiteit verloren
Sinds het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw mag de door Fatah gerunde PA, met steun van de VS en in samenwerking met Israël, delen van de Westelijke Jordaanoever besturen. Deze instantie heeft voortdurend aangedrongen op internationale legitimiteit, maar geweigerd verkiezingen te houden of duidelijk verantwoording aan de Palestijnen af te leggen. Fatah heeft alternatieve leiderschapskandidaten en tegenstanders van de zittende president Mahmoud Abbas buitenspel gezet. Belangrijk is dat de PA de Palestijnen niet heeft kunnen beschermen tegen het toegenomen geweld van Israëlische kolonisten en militairen. Extra schokkend is het dat de PA Israël heeft geholpen bij de veiligheidscoördinatie en geweldpleging tijdens de oorlog in Gaza. Maar zolang ze haar rol als veiligheidscoördinator voor Israël bleef vervullen, maalde niemand in de internationale gemeenschap erom dat de PA voor haar eigen volk haar legitimiteit allang had verloren.
Hamas daarentegen kreeg de touwtjes in Gaza in handen nadat het in 2006 de Palestijnse parlementsverkiezingen had gewonnen en greep de macht in de Gazastrook toen die verkiezingsresultaten niet door de VS en hun bondgenoten werden erkend. Sindsdien heeft niemand in de internationale gemeenschap iets willen doen aan het feit dat de Palestijnse gebieden afzonderlijk worden bestuurd, of dat de mensen in Gaza een zware blokkade hebben moeten doorstaan sinds Hamas de controle over de strook overnam. Tot 7 oktober 2023 vertrouwden de beleidsmakers erop dat het ‘gewelddadige evenwicht’ tussen Hamas en Israël wel zou standhouden en dat deze status quo van gedeeld bestuur, niet-aansprakelijk leiderschap en een gebrek aan politieke oplossingen voor het Israëlisch-Palestijnse conflict houdbaar zou blijven.
De grootste crisis waardoor de interne Palestijnse politiek nu wordt getroffen is een leiderschap dat in vele ogen afwezig of onwettig is
De afgelopen vijftien maanden is gebleken dat deze status quo nooit houdbaar is geweest. We weten dat het Palestijnse volk aandringt op zelfbestuur en zelf zijn zaken wil regelen. Misschien zijn de twee belangrijkste Palestijnse facties zich van dit algemene gevoel bewust en hebben ze daarom besloten een technisch comité op te richten dat zich na het staakt-het-vuren met de dienstverlening in de Gazastrook zal bezighouden. Of dit comité in het akkoord zal worden opgenomen is overigens nog maar de vraag.
Lees ook
Bestand Israël en Hamas in precair stadium, onderhandelingen over tweede fase zijn onzeker
Dus wat nu? Een meerderheid van de Palestijnen is tegen het idee dat de PA als enige Gaza zal besturen. De PA wordt verantwoordelijk gehouden voor de verslechtering van de levensomstandigheden en de nationale zaak. PA-instellingen leveren een aantal basisdiensten, maar het is in het Palestijnse discours inmiddels gebruikelijk om Abbas en de PA ervan te beschuldigen dat ze de Palestijnse zaak verraden.
Meer steun voor Hamas
Het is belangrijk om te erkennen dat Hamas sinds het begin van de oorlog enige legitimiteit onder de Palestijnen heeft verworven, ook al blijft de internationale verontwaardiging groot en spreken de VS en hun bondgenoten van een terroristische organisatie. Uit opiniepeilingen blijkt dat de organisatie meer steun geniet dan vóór de aanslagen van 7 oktober, waarschijnlijk omdat oorlog er nu eenmaal toe leidt dat mensen zich onder één vlag scharen. In september 2023 vond 27 procent van de ondervraagde Palestijnen dat Hamas het meest in aanmerking kwam om het Palestijnse volk te vertegenwoordigen en te leiden, tegen 43 procent in september 2024. De laatste peiling wijst ook uit dat een derde van de Palestijnen vindt dat geen van beide partijen voor het leiderschap in aanmerking komt. Ook geeft de meerderheid van de Palestijnen er de voorkeur aan dat beide partijen na de oorlog een eenheidsregering vormen. Het idee om terug te keren naar een gedeeld bestuur, waarbij de ene organisatie Gaza in handen heeft en de andere de Westelijke Jordaanoever, is onbestaanbaar voor de velen voor wie de eenheid van Palestina op de eerste plaats komt.
Ten slotte is het belangrijk op te merken dat maar weinig Palestijnen instemmen met interventie van buitenaf. Dit staat haaks op de plannen van bijvoorbeeld de Verenigde Arabische Emiraten, volgens welke Arabische troepen in samenwerking met Israël Gaza zouden ‘veiligstellen’ na een staakt-het-vuren.
Gemakkelijke antwoorden bestaan hier niet. Duidelijk is in elk geval dat de Palestijnen hun buik vol hebben van de status quo en dat elke poging om de huidige leiderschaps- en bestuursstructuren alleen maar in een nieuw jasje te steken in hun ogen geen genade zal vinden.
Verontrustend
Het is verbazingwekkend dat na meer dan een jaar oorlog één simpel feit niet duidelijk is geworden: een oplossing voor dit conflict is onmogelijk zonder het Palestijnse volk. En wie denkt dat de Palestijnen niet zullen reageren op de existentiële bedreigingen voor hun leven en identiteit als gevolg van bombardementen, repressie, aanvallen van kolonisten en wat al niet meer, maakt zichzelf iets wijs. Als politieke en beleidsmatige oplossingen uitblijven, zal de gewapende actie onvermijdelijk toenemen. Dat hebben we ook gezien op de Westelijke Jordaanoever en minister Blinken verklaarde begin januari al dat Hamas bijna net zoveel nieuwe militanten had gerekruteerd als het had verloren. Het zou voor iedereen bijzonder verontrustend moeten zijn dat de omstandigheden die aan deze oorlog voorafgingen alleen maar zijn verslechterd.
Oplossingen zijn alleen houdbaar als de Palestijnse samenleving erachter staat. Dat betekent dat de Palestijnen zelf hun leiderschap moeten kunnen kiezen, zodat degenen die namens hen onderhandelen in hun ogen legitiem zijn. Het betekent ook dat de Palestijnen de ruimte moeten krijgen om intern te onderhandelen, zonder represailles en moorden, zodat de keus ruimer is dan alleen Fatah of Hamas. En het betekent ten slotte dat de internationale gemeenschap gedurfde en creatieve oplossingen serieus moet nemen, in plaats van de Palestijnse agenda te negeren. Alleen dan zal de huidige crisis van lijden en verwoesting in Gaza worden opgelost, en alleen dan zal er langdurige vrede komen.
Dit artikel verscheen eerder in The Guardian en werd geselecteerd en vertaald in samenwerking met 360 Magazine.
