Op verzoek van Nigeria geeft Nederland 119 geroofde ‘Benin-bronzen’ terug. Dat heeft NSC-minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) bekendgemaakt. Hij noemt het besluit een bijdrage aan „het herstel van een historisch onrecht dat nog altijd gevoeld wordt”. Van deze 119 objecten stammen er 113 uit de Rijkscollectie; de gemeente Rotterdam restitueert zes Benin-werken.
De 119 werken lopen uiteen van bronzen hoofden van koningen, plaquettes met scènes uit de geschiedenis van Benin en fijn gegraveerde werken van ivoor en hout. De objecten waren bedoeld om voorouders te eren en werden gebruikt tijdens ceremonies. De werken vormen een documentatie van eeuwen aan artistieke vooruitgang.
Minister Bruins ondertekent de teruggave woensdag. „Erfgoed is essentieel voor het vertellen en beleven van de geschiedenis van een land en gemeenschap”, verklaart hij. „De Benin-bronzen zijn daarom onmisbaar voor Nigeria”.
Een verrassing is de restitutie niet. In 2021 bleek al uit herkomstonderzoek van het Wereldmuseum dat de Rijkscollectie 114 Benin-objecten bezat die kunnen worden herleid tot een gewelddadige Britse koloniale plundering in 1897, verspreid over vier musea van het Wereldmuseum. Dat is na extra onderzoek bijgesteld naar 113. De rijkscollectie bevat ook Benin-werken die zeer waarschijnlijk geen verband hebben met de roof van 1897. De Commissie Koloniale Collecties, die de minister advies geeft in dit soort zaken, adviseerde naast die 113 nog zeven werken terug te geven, waarvan zes uit de collectie van Rotterdam.
Het totaal van te restitueren werken zou dus uitkomen op 120, ware het niet dat één van de objecten ook bij een ander verzoek betrokken is, namelijk een claim in het kader van het Restitutiebeleid Tweede Wereldoorlog. Of die rechtmatig is, wordt nog onderzocht. Voor een dergelijke overlap van restitutieverzoeken is geen beleid vastgesteld, laat een woordvoerder van OCW weten.
Het is de vijfde keer dat Nederland op advies van de Commissie Koloniale Collecties werken teruggeeft.
Roof
De werken zijn geroofd door de Britten uit koninkrijk Benin (een gebied dat nu samenvalt met de deelstaat Edo in het hedendaagse Nigeria) bij een strafexpeditie. Soldaten namen in Benin City duizenden heiligdommen, reliëfs en gebeeldhouwde ivoren voorwerpen mee. Het paleis van de Oba, de koning, in de stad die eeuwenlang het bloeiende centrum was van het koninkrijk, werd verwoest. De gestolen objecten werden verdeeld tussen militairen en het Britse rijk. Talloze objecten zijn in de jaren daarna geveild in zowel Londen als Nigeria.
Plundering was niet ongebruikelijk in de context van koloniale oorlogsvoering, schrijven onderzoekers van het Wereldmuseum. De opbrengst werd ingezet om militaire acties te financieren. Zo raakten de stukken verspreid over de wereld, vooral Europa en de VS.
Uit het herkomstonderzoek van het Wereldmuseum was al gebleken dat de kopers van de werken destijds op de hoogte waren van hoe de werken op de markt waren gekomen. Dat geldt ook voor de Nederlandse musea die de werken aankochten.
Nederland is niet het enige land dat de objecten retourneert. Het Horniman Museum in Londen gaf in 2022 een verzameling van 72 bronzen terug en noemde dat toen „moreel gepast” om te doen. In datzelfde jaar restitueerde Duitsland ongeveer 1.100 objecten uit vijf musea. De werken zijn toen niet direct teruggestuurd, maar in Duitsland als bruiklenen van Nigeria bestempeld. Het British Museum heeft met negenhonderd objecten de grootste Benincollectie.
Raad voor Cultuur
De Nigeriaanse overheid heeft vanaf de onafhankelijkheid van het land in 1960 gevraagd om de teruggave van de kunst. Die oproepen vonden weinig weerklank, maar daarin is de laatste jaren verandering gekomen. Een samenwerking van Europese musea richtte in 2010 de Benin-dialooggroep op, om samen met vertegenwoordigers van de Nigeriaanse overheid te werken aan een nieuw museum in Benin City waar de geroofde werken vanuit Europese collecties terecht konden.
De Raad voor Cultuur adviseerde in 2020 aan toenmalig D66-minister Ingrid van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur, Wetenschap) dat Nederlandse musea bereid moeten zijn om in voormalige koloniën geroofde cultuurgoederen terug te geven als het land van herkomst daar om vraagt. Het ging toen om 300.000 objecten in de rijkscollectie.
Lees ook
Advies koloniale roofkunst moet onvoorwaardelijk terug
