„U geeft aan anders noodgedwongen bezuinigingen in gang te zetten op primaire taken”, staat in de brief aan de gemeenteraad van Someren. In de brief aan de raad van Almere: „Naast de verhoging van de woonlasten worden ook de toeristenbelasting met 40 procent en de parkeertarieven verhoogd.” Aan die van Wassenaar: „U heeft maatregelen genomen, maar die zijn nog niet voldoende.”
En in brieven aan driekwart van de gemeenteraden: „Uw meerjarenbegroting is niet structureel en reëel in evenwicht.” Met heel vaak het zinnetje: „Dat baart ons zorgen.” En: „U komt voor lastige keuzes te staan.”
NRC las alle 342 brieven die de provincies als toezichthouder op de gemeentelijke financiën stuurden aan gemeenten. Die laten zien wat er áchter de cijfers van jaarrekeningen en begrotingen zit.
Ogenschijnlijk gaat het goed. Slechts twee gemeenten staan onder curatele: Vlissingen, dat al enkele jaren zijn financiële zelfstandigheid kwijt is, en Wijdemeren, dat in 2027 gaat fuseren met Hilversum, waarbij extra toezicht altijd verplicht is. Toen NRC in 2021 hetzelfde onderzoek deed, stonden twaalf gemeenten onder curatele.
Hele provincies kleuren bovendien groen, het teken dat de begrotingen voor dit jaar, 2025, sluitend zijn gemaakt. Dat is wettelijk verplicht. Slechts tien gemeenten lukte dat niet, maar zij hebben een van de opvolgende drie jaren wel sluitend gekregen, en ontkomen zo aan extra toezicht.
Maar alle vier de jaren uit de meerjarenbegroting „structureel en reëel in evenwicht” krijgen, lukte slechts 40 van de 342 gemeenten. In 2021 gold dat nog voor 120 gemeenten. En uit opmerkingen over bezuinigingen, maatregelen en belastingverhogingen in bijna alle brieven wordt duidelijk dat overal voorzieningen voor inwoners onder druk staan.
Dat komt, signaleren de provincies, grotendeels door een korting door het Rijk van 2,3 miljard euro op het Gemeentefonds, dat goed is voor gemiddeld 70 procent van de inkomsten van een gemeente. Gemeenten hebben het al een tijd over ‘het ravijnjaar’: ze krijgen in 2026, hoewel wettelijk is vastgelegd dat taken en budget in evenwicht moeten zijn, minder geld voor wat ze namens het Rijk moeten uitvoeren, zoals het betalen van uitkeringen, het leveren van jeugdzorg en het onderhouden van scholen.
Voorjaarsnota
De komende maand proberen wethouders en provinciale toezichthouders het kabinet en het parlement ervan te overtuigen dat er meer geld bij moet. Deze dinsdag laat de Tweede Kamer zich bijpraten, en de Eerste Kamer vraagt informatie voor een mogelijk debat met de minister van Binnenlandse Zaken.
De gemeentelijke hoop is deels gevestigd op de Voorjaarsnota, wat de herziening is van de begroting over 2025 en een eerste voorzet voor de begroting van 2026. Maar die hoop hebben ook alle ministeries. Er ligt een stapel verzoeken aan minister van Financiën Eelco Heinen (VVD), waaronder geld voor tegenvallers (zoals een rechterlijke uitspraak over aanvullende stikstofmaatregelen) en noodzakelijke uitgaven voor het halen van de klimaatdoelen, en extra geld voor defensie.
„Er worden goede intenties uitgesproken, en als je puur naar het regeerakkoord kijkt, waarin de mede-overheden heel vaak worden genoemd, dan moet het goedkomen met de financiën. Maar ik heb er niet zomaar vertrouwen in dat het goedkomt”, zegt Bram Schmaal, de Groningse gedeputeerde Financiën (Groninger Belang). Hij is voorzitter van de commissie Financiën en Openbaar Bestuur van de gezamenlijke provincies en zit aan bij overleggen met het Rijk.
Schmaal ziet dat „achter het sluitend krijgen van de begroting een hele wereld zit”. „Neem bruggen, viaducten of in Amsterdam de kades. Dat is een enorme investeringslast. Als het goed is, ga je als gemeente daarvoor sparen. Maar dat geld om te sparen is er gewoon niet.”
Dat komt, signaleert hij, doordat „de taken die op het bordje van de gemeente liggen en de financiële middelen die ze krijgen niet in balans zijn”. Hij zegt: „De daadwerkelijke keuze komt komend jaar: de zorg die je inwoners wil verlenen, komt dan in de problemen.”
Rijk moet nu gaan handelen
„Het is nu tijd voor het Rijk om te gaan handelen”, zegt de in Zeeland gedeputeerde Jo-Annes de Bat (Financiën, CDA). Hij wijst op de jeugdzorg, waarvan de kosten voor gemeenten al jaren stijgen en waarover een commissie vorige maand concludeerde dat het Rijk daar ook miljarden extra voor opzij moet zetten. Zonder dat geld „is de opdracht ‘ga maar verder bezuinigen, ga maar belasting heffen’.” Hij vertelt dat de provincie als toezichthouder weinig anders kan zeggen tegen gemeenten.
Lees ook
Commissie-Van Ark: ‘Miljarden bezuinigen op de jeugdzorg is onwenselijk en onhaalbaar’
In Overijssel zegt gedeputeerde Tijs de Bree (Financiën, PvdA) dat hij zich „machteloos” voelt: „We zitten in een spagaat: we zien als provincie een auto-ongeluk in slow motion en kunnen nagenoeg niets. Het effect is dat inwoners geconfronteerd zullen worden met verschraling, en er minder investeringen gedaan kunnen worden. Terwijl de opgaven onverminderd groot zijn.”
Vorig jaar al stuurde Overijssel een brief aan de minister van Binnenlandse Zaken met de zin: „We maken ons zorgen.” „Ik constateer feitelijk dat het probleem niet opgelost is”, zegt De Bree.
In Limburg zegt gedeputeerde Elianne Demollin-Schneiders (Interbestuurlijk Toezicht, BBB) juist dat „niets doen geen optie is”. Ze ziet dat „fatsoenlijke publieke dienstverlening” onder druk staat en „ambities niet waargemaakt” kunnen worden. Door financiële tekorten, maar ook doordat „kleine gemeenten de mensen niet meer krijgen”. Voor bijvoorbeeld woningbouw zijn ook ambtenaren met specialistische kennis nodig, zoals planeconomen.
Ze bedacht een project waarbij gemeenten van elkaars oplossingen kunnen leren, of mogelijk kunnen samenwerken. Ook om te voorkomen dat fusie met een andere gemeente op tafel ligt; in het verleden vaak een oplossing als gemeenten hun taken niet meer aankonden, maar volgens Demollin-Schneiders slecht voor de „democratische herkenbaarheid”. „Als je honger hebt kan je geen kookboek eten. Maar dat kookboek kan je wel een richtlijn geven voor een maaltijd”, legt ze het project uit.
Melkkoe
Landelijke politici wijzen erop dat er de afgelopen paar jaar extra geld naar gemeenten is gegaan. Dat er geld overbleef, in 2023 nog 1,6 miljard euro. In de Tweede Kamer klinkt regelmatig verontwaardiging als blijkt dat gemeenten meer belasting zijn gaan heffen.
„De auto en het huis zijn geen melkkoe”, schreef Kamerlid Aukje de Vries (VVD) onlangs op X. „De VVD wil dat het kabinet zo snel mogelijk komt met plannen om de stijging van de gemeentelijke belastingen te beteugelen, om zo de portemonnee van de hardwerkende Nederlander te beschermen.”
Het schoot lokale VVD-bestuurders in het verkeerde keelgat; vijftig wethouders Financiën stuurden een brandbrief en bezochten vorige week de Kamerfractie. „Juist van de VVD verwacht je dat ze oog hebben voor het Huis van Thorbecke met zijn decentrale overheden”, zegt Philip van Veller, wethouder Financiën in Leidschendam-Voorburg.
Als je ons op alle manieren klemzet én dan ook nog zegt dat we geen belasting mogen heffen…
„Als je ons op alle manieren klemzet, door wel extra taken onze kant op te sturen maar geen extra middelen én dan ook nog zegt dat we geen belasting mogen heffen…”
Hij voert namens de vijftig middelgrote gemeenten het woord over financiën en noemt als voorbeeld de huishoudelijke hulp die ouderen – ongeacht inkomen – mogen declareren. „De kosten lopen gillend uit de hand, maar we krijgen van het Rijk niet gedaan dat dit wordt aangepast.”
Van Veller hoopt dat op z’n minst in de Voorjaarsnota iets wordt geregeld voor jeugdzorg. „Het gaat heel rauw op ons dak vallen als het kabinet daar niets op doet.” Maar, vreest hij: „Het ‘ravijnjaar’ is onafwendbaar.”
Lees ook
Door Napoleon heeft de wethouder van Tiel nu een rekening van 3 miljoen euro
