President Volodymyr Zelensky: held in de problemen

,Mij is vaak gevraagd. Wat zijn jullie bereid te doen voor een staakt-het-vuren? Dat is een vreemde vraag. Wat zijn jullie, Oekraïners, bereid te doen voor het leven van de mensen van wie je houdt? Ik kan jullie verzekeren: ik ben bereid alles te doen zodat onze helden niet meer sterven”, zei president Volodymyr Zelensky in zijn inauguratiespeech in 2019.

Al sinds het begin van zijn aanstelling weet president Zelensky, in theorie, wat er van hem wordt verwacht. De grootscheepse Russische invasie volgde. Inmiddels lijkt de gevaarlijkste fase van de oorlog sinds het beleg van Kyiv aangebroken. In 2022 kon Zelensky nog rekenen op onvoorwaardelijke steun in het binnenland, en op ’s werelds machtigste bondgenoten. Maar nu, aan de vooravond van het vierde jaar van ‘de Grote Oorlog’ is hij daar niet langer van verzekerd.

Poetin en Trump dreigen over zijn hoofd een deal te sluiten. Of en hoe Europa precies te hulp zal schieten, blijft onduidelijk. Zelensky moet veldheer, president, diplomaat, crisismanager, beleidsmaker en boegbeeld tegelijk zijn – terwijl Rusland zijn land nog altijd dag en nacht bestookt met kamikazedrones en ballistische raketten.

Het was Bidens buitenlandminister Antony Blinken die eind 2022 zei dat alleen Oekraïne kon bepalen wanneer er vredesgesprekken met Rusland zouden komen. Dat werd door de Europese bondgenoten overgenomen. Maar Trump besloot zijn macht te gebruiken om te verordonneren dat het moment is aangebroken.

In één beweging, nog voordat de onderhandelingen daadwerkelijk zijn begonnen, gaven de Verenigde Staten deze week als arbiter twee van Kyivs onderhandelingsfiches weg. Een streep door een bestand met veiligheidsgaranties in de vorm van een NAVO-lidmaatschap, waar Zelensky al drie jaar onvermoeibaar voor pleit. En weg met de volledige terugtrekking van Rusland en het herstel van de internationaal erkende grenzen van Oekraïne.

Ondertussen wordt Zelensky financieel gechanteerd: Trump wil recht op Oekraïense bodemschatten, tot een waarde van 500 miljard dollar. Hij rechtvaardigt dit als betaling voor de steun die Oekraïne ontving en zal ontvangen. Tot nu toe was dat 71,4 miljard dollar.

Inmiddels klinkt het sussend: er is nog helemaal niets besloten. Er ligt nog geen akkoord. Zelfs de Amerikaanse minister van Defensie Hegseth kwam donderdag alweer enigszins op zijn woorden terug: hij zegt niet dat Oekraïne nóóit lid van de NAVO zal worden. Alleen dat het geen realistische uitkomst is van de huidige situatie op het slagveld.

Hoewel meerdere Europese staten hun niet aflatende steun voor Oekraïne hebben uitgesproken, is de vrees ontstaan dat de rekening beleefd heen en weer zal worden geschoven.

Bedevaart

Volodymyr Zelensky (47) is de president die bij zijn aantreden ambtenaren vroeg geen portretten van hem in hun kantoor te hangen, maar aan hun kinderen te denken als ze beslissingen namen. Bij het uitbreken van de oorlog met kernmacht Rusland weigerde hij evacuatie, en zei hij: „Ik heb munitie nodig, geen ritje.”

De oorspronkelijk Russischtalige, joodse man, oorspronkelijk een entertainer, afkomstig uit het industriele hart van Oekraïne, werd uitgeroepen tot wereldwijde held. Een symbool van het goede in de strijd tussen „goed tegen kwaad, duisternis tegen licht, liefde voor zijn land en zijn volk versus Poetins haat voor alles behalve macht”, schreef The -Guardian.

Westerse bondgenoten bezochten hem in Kyiv als betrof het een bedevaart. Ze konden moed tonen door in de bepantserde trein naar de Oekraïense hoofdstad te sporen. Door wapens te beloven.

Staande naast de Oekraïense president kon zijn morele glans op hen afstralen. Biden liet zich in de februarizon met Zelensky filmen voor het Sint Michielsklooster, onder de loeiende sirenes van het luchtalarm. Boris Johnson wandelde onder legerbegeleiding door Kyiv. Toenmalig premier Mark Rutte reed zelfs verder oostwaarts, naar Charkiv.

Maar tijdens dit blinkende vertoon van solidariteit bleef Zelensky altijd de vragende partij. Het waren zíjn landgenoten die hun leven verloren op het slagveld, de Oekraïense steden die verwoest werden, híj had wapens nodig. Luchtafweer. Tanks. Vliegtuigen. Granaten. Raketten. Hoe sneller, hoe meer levens ze konden redden. Hij kreeg nooit genoeg.

Inmiddels werpt Zelensky een schaduw op het geweten van de Europeanen. Hij blijft de verbinding zoeken: „Niemand begrijpt wat oorlog is tot het naar je huis komt. Ik wil niemand bang maken. Het komt eraan. Ik noem alleen feiten”, zei hij in een interview met The Economist deze week. „De wiskunde ziet er niet goed uit voor Europa. Rusland heeft 220 brigades, van 3.000 tot 3.500 man. Oekraïne heeft er 110, Europa slechts 80. Snap je wat er gebeurt? Zonder Oekraïne wordt Europa bezet.”

Het doet denken aan het lot van zijn voorganger, oud-president Petro Porosjenko. Toen die begin 2018, met een gehavende EU-vlag, van de frontlinies in de Donbas naar de Veiligheidsconferentie in München kwam, trok hij geen volle zaal, al was hij de enige vertegenwoordiger van een Europees land dat daadwerkelijk in oorlog was. „Oekraïne is het zwaard en schild van Europa”, zei hij, toen hij aandacht vroeg voor een oorlog die Europa wilde vergeten.

De vrede proeven

Tijdens de verkiezingen van 2019 blies Zelensky de zittende president ‘grootchocolabezitter’ Petro Porosjenko van zijn zetel met bijna 75 procent van de stemmen. Ook Oekraïne had destijds genoeg van de man die het gezicht van de onpopulaire oorlog in de Donbas was geworden.

Zelensky werd pas écht populair toen Rusland op volle kracht binnenviel, in februari 2022. Meer dan 90 procent van de bevolking waardeerde Zelensky omdat hij bleef.

Het vertrouwen in hem bleef hoog in 2023. Zelensky doopte dat op 1 januari tot ‘overwinningsjaar’. „Laat dit het jaar van de terugkeer zijn, de terugkeer van ons volk. Van strijders naar hun families. De krijgsgevangenen naar hun huizen. […] Ieder die tijdelijk bezet is, zal voor altijd vrij zijn. Terug naar het normale leven.”

Hij beloofde ‘kersen in Melitopol’. Als begenadigd tekstschrijver zorgde hij dat Oekraïners de vrede al bijna konden proeven. Oekraïne zou in het offensief gaan en alles terugwinnen. Nadat Oekraïne de Russen niet alleen rondom Kyiv had weten te stoppen, maar in het najaar van 2022 in korte tijd de stad Cherson en de regio Charkiv had weten te ontzetten, verwachtten ze het Russische leger van hun territorium te kunnen jagen. De belofte werd geloofd.

Kater

In 2024 kwam de kater. Oekraïne heroverde niet meer dan enkele vierkante kilometers bij het dorpje Robotyne. Begin 2024 stortte Zelensky’s goedkeuringspercentage in tot 63 procent. Veel Oekraïners hielden de president verantwoordelijk. De strijdkrachten, waar iedere Oekraïner inmiddels wel een familielid, vriend of kennis in heeft zitten, werd niets verweten. 96 Procent van de bevolking stond achter de militairen.

„Het is bij ons traditie dat de president meteen de schuld krijgt bij iedere gebeurtenis op oorlogsgebied,” zegt de populaire politiek-militaire analist Alexander Kovalenko telefonisch. „Dat was al voor de oorlog zo, en sinds de oorlog gaat dat voort.” Oekraïne heeft een levendige cultuur van politiek protest – getuige de twee volksrevoluties deze eeuw. Bij de laatste werd de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj verjaagd werd.

Voor sommigen is Zelensky zelf nu het probleem geworden. De buitengewone omstandigheden van de oorlog veroorzaakten een onnatuurlijke situatie: een democratisch verkozen president wiens termijn verstreken is, gecontroleerd door een democratisch verkozen parlement wiens termijn verstreken is.

Verkiezingen zijn in Oekraïne verboden tijdens de staat van beleg. Zelfs Zelensky’s grootste politieke concurrenten zijn het erover eens dat het juist is om geen wedstrijd met elkaar aan te gaan zolang de bevolking onder Russisch vuur ligt.

Toch dringen de Amerikanen aan op verkiezingen. En zoals het Oekraïense online medium Pravda deze week optekende uit de mond van iemand uit het team van Zelensky: „Als verkiezingen een voorwaarde worden om steun te krijgen, welke keuze is er dan? Dan zou het heel goed mogelijk zijn dat dit een verkiezingsjaar wordt.”

Er zijn meer signalen dat er mogelijk verkiezingen aankomen, zeggen analisten. Deze week werden per presidentieel decreet sancties opgelegd aan oud-president Porosjenko – omwille van de ‘nationale veiligheid’. Hoewel Porosjenko volgens de laatste peilingen geen enkele bedreiging vormt in een presidentsverkiezing tegen Zelensky, maakt zijn partij Europese Solidariteit mogelijk wel kans meer zetels te veroveren als het op parlementsverkiezingen aankomt, speculeert een van de analisten die NRC spreekt. Op dit moment heeft Zelensky’s partij Dienaar van het Volk de absolute meerderheid in de Rada, het Oekraïense parlement.

Oud-opperbevelhebber Valeri Zaloezjny peilt een dikke 8 procent hoger dan Zelensky. Hij belichaamt het vertrouwen dat de bevolking heeft in het leger. De viersterrengeneraal werd vorige lente ontslagen en aangesteld als ambassadeur in het Verenigd Koninkrijk. „Zaloezjny verdedigde iedereen als een held. De indruk is ontstaan dat hij de mensen in Cherson en Charkiv bevrijdde [tijdens het tegenoffensief in 2023]. Zo simpel is het, en nu is hij erg populair”, zegt Kovalenko.

Corruptie

En dan is er nog een kwestie die de interne stabiliteit ondermijnt: corruptie. „Sinds vorige zomer zien we een ware renaissance van corruptie in Oekraïne”, zegt onderzoeksjournalist Joeri Nikolov telefonisch. Hij is mede-oprichter van de website ‘Ons Geld’ die verdachte overheidsaankopen tegen het licht houdt en werd het laatste jaar meermaals bedreigd.

In 2023 waren er ook onthullingen van overbetaling bij wapenaankopen, voedsel en kledingaankopen voor de strijdkrachten. De bekendste waren dure eieren en een bulkaankoop van winterjassen die niet geschikt waren voor de winter. Nu ziet Nikolov dit fenomeen op grotere schaal. Hij ziet een verslapping van de aandacht van de VS voor dit probleem als een van de redenen dat de autoriteiten er nu minder tegen optreden.

De bevolking reageert verontwaardigd bij elke onthulling. En daarom wordt het onthullen nu tegengewerkt, stelt Nikolov. „Mijn collega’s en ik lijken nu de vijanden van het regime geworden”.

Toen The Economist Zelensky deze week vroeg naar de steun die hij geniet bij de bevolking, antwoordde hij: „Er zijn mensen die heel patriottisch zijn, en er zijn mensen die dat niet zijn.”

Het is moeilijk voorstelbaar dat Volodymyr Zelensky in 2019 wist waar hij aan begon. Al blijven de woorden van zijn inauguratiespeech tot op de dag van vandaag opmerkelijk. Hij zei: „Ik ben zeker niet bang om moeilijke beslissingen te nemen. Ik ben bereid mijn populariteit, mijn kijkcijfers te verliezen. Ik ben zonder aarzeling bereid mijn positie op te geven. Alleen maar zodat er vrede komt. Maar zonder verlies van onze territoria, dat nooit.”

Hij vervolgde: „De geschiedenis is oneerlijk, dat is waar.”

Delen





Mail de redactie