De westerse alliantie die zich na de grootschalige Russische invasie rond Oekraïne schaarde ging ervan uit dat het territorium van Oekraïne onschendbaar is. Over de toekomst van Oekraïne zou niet gesproken worden zonder Oekraïne. Voor steun gold het devies: wat ook maar nodig is, voor zo lang als het nodig is.
Met de verkiezing van Donald Trump tekende zich al af dat die principes hun langste tijd hebben gehad. Nu breken de VS openlijk met die uitgangspunten – in elk geval gedeeltelijk. Voor Oekraïne is een nieuwe, onzekere fase aangebroken in de oorlog die bijna zijn vierde jaar in gaat.
President Trump maakte woensdagavond bekend dat hij met de Russische president Vladimir Poetin had gebeld en dat ze overeenkwamen dat hun diplomaten onmiddellijk beginnen met vredesbesprekingen. Hij zou zelf verslag van zijn gesprek met Poetin uitbrengen aan de Oekraïense president Zelensky. Het Kremlin liet weten dat Poetin Trump heeft uitgenodigd voor een bezoek aan Moskou.
Geen NAVO-lid
Trump heeft tijdens zijn verkiezingscampagne herhaaldelijk gepleit voor een snel einde aan de oorlog. Onduidelijk is vooralsnog hoe hij Rusland tot concessies wil dwingen en óók hoe snel het hem lukt om Oekraïne aan boord te krijgen. Wel zijn de contouren van de Amerikaanse aanpak nu bekend. Eerste indruk: Rusland krijgt veel, Oekraïne weinig.
Trumps minister van Defensie, Pete Hegseth, zette de Amerikaanse uitgangspunten woensdag uiteen tijdens zijn eerste bezoek aan het NAVO-hoofdkwartier in Brussel. Een terugkeer naar de Oekraïense grenzen van vóór 2014 is niet realistisch, zei Hegseth. En de nieuwe Amerikaanse regering gaat ervan uit dat NAVO-lidmaatschap geen onderdeel kan zijn van een eventueel akkoord om een einde te maken aan de oorlog.
„Wij willen, net als jullie, een soeverein en welvarend Oekraïne”, zei Hegseth tegen een vergadering van de Oekraïne Defensie Contact Groep, waar ruim veertig landen vertegenwoordigd waren, inclusief Oekraïne. „Maar we moeten beginnen met te onderkennen dat terugkeer naar de Oekraïense grenzen van pre-2014 geen realistisch doel is. Deze illusie najagen zal de oorlog alleen maar verlengen en groter lijden veroorzaken.”
Rusland heeft nu ongeveer twintig procent van het Oekraïense grondgebied onder controle. Teruggave zou een volledige nederlaag van Rusland vereisen en daar ziet het niet naar uit. Oekraïne wist inmiddels eigenlijk ook wel dat herovering van al het gebied op korte termijn niet haalbaar is, maar het is de eerste keer dat het door Kyivs belangrijkste bondgenoot zo hard wordt uitgesproken. Oekraïne zal formeel vermoedelijk geen afstand doen van territorium, maar zal moeten accepteren dat het er voor lange tijd geen heer en meester is.
Internationale troepenmacht
Hegeseths uitgangspunt betekent óók dat de regering-Trump er geen probleem mee heeft om de agressie van Rusland te belonen. Poetin heeft de eerste winst van zijn illegale oorlog binnen. Het signaal dat agressie loont wordt ongetwijfeld ook elders in de wereld geregistreerd.
Het NAVO-lidmaatschap was voor Oekraïne hoe dan ook niet onder handbereik. De VS en Duitsland hebben NAVO-toetreding de afgelopen drie jaar tegengehouden, tot verdriet van Oekraïne en tot ergernis van een aantal Oost-Europese laden. Om Oekraïne tegemoet te komen zijn de banden tussen het bondgenootschap en Kyiv op talloze manieren aangehaald. Naast de omvangrijke steunverlening door NAVO-bondgenoten is er een NAVO-Oekraïne-Raad die regelmatig bijeenkomt. Ook werd Oekraïne lidmaatschap op termijn toegezegd.
Een eventueel akkoord moet hoogstwaarschijnlijk bewaakt worden door een internationale troepenmacht. De VS, zei Hegseth, zullen daar niet met manschappen aan deelnemen. Een vredesmacht kan geen NAVO-missie zijn en de militairen dus ook niet onder artikel vijf van het NAVO-verdrag vallen. Dat komt er op neer dat in eerste instantie Europese militairen een bestandslijn tussen Oekraïne en Rusland moeten bewaken. Mochten deze aangevallen worden, dan zijn de VS niet automatisch verplicht ze te hulp te schieten.
Het NAVO-lidmaatschap was voor Oekraïne hoe dan ook niet onder handbereik
Hegseth liet er óók geen twijfel over bestaan dat de verdediging van de rest van Europa géén prioriteit meer is voor de Verenigde Staten. De Europeanen moeten zelf zorgen voor hun conventionele verdediging, zei Hegseth. De VS hebben onder andere 100.000 militairen in Europa.
De VS zullen lid blijven van de NAVO, maar hun aandacht verleggen naar de confrontatie met China en naar de verdediging van de eigen buitengrens. De Europeanen moeten niet alleen meer bijdragen aan hun eigen verdediging, maar daar de verantwoordelijkheid voor nemen, zei Hegseth. Andere uitdagingen beletten het de VS primaire verantwoordelijkheid voor de verdediging van Europa te nemen, stelde hij.
Geen paniek
Minister van Defensie Ruben Brekelmans zei woensdagavond dat Europa niet in paniek moet raken van Hegseths scherpe waarschuwingen. Dat de VS zich meer op Azië willen richten is geen verrassing en de VS hebben ook niet hun vertrek uit het bondgenootschap aangekondigd. En Hegseth heeft weliswaar uitgesloten dat Amerikaanse militairen in Oekraïne een bestand zullen bewaken, daarmee is nog niet gezegd dat de VS geen ondersteuning aan zo’n missie zullen leveren.
Brekelmans zei dat hij niet geschrokken was, maar omschreef de woorden van zijn Amerikaanse collega wel als een „hele directe boodschap”. Over een Nederlandse deelname aan een internationale operatie in Oekraïne wilde Brekelmans nog niets kwijt. Nederland is de afgelopen drie jaar een standvastige bondgenoot van Kyiv geweest.
