Wil Poetin wat Trump wil? En wat betekent dat voor Oekraïne?

„Ze kunnen een deal sluiten, of ze kunnen geen deal sluiten. Ze kunnen op een dag Russisch worden, of ze kunnen niet Russisch worden.” Deze woorden van Donald Trump, eerder deze week in een interview met Fox News over de toekomst van de Oekraïners, moeten Moskou als muziek in de oren hebben geklonken. Toch was de reactie van het Kremlin terughoudend. „Ieder fenomeen kan zich voordoen met een waarschijnlijkheid van 50 procent: het is ja, of nee”, zei Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov, die eraan toevoegde dat een aanzienlijk deel van de Oekraïners Russisch „wil worden, en dat al is”.

Al sinds Trumps inauguratie, op 20 januari, spreken Washington en Moskou via rooksignalen over de toekomst van Oekraïne. En hoewel Trump vorige week claimde dat hij telefonisch met Vladimir Poetin had gesproken, blijft onduidelijk of en hoe vaak er direct contact is geweest tussen de twee presidenten. Intussen volgen de ontwikkelingen elkaar snel op: dinsdag liet Rusland de Amerikaanse docent Marc Fogel vrij, die sinds 2021 vastzat op verdenking van drugssmokkel. Trumps Midden Oosten-gezant Steve Witkoff zou de deal hebben gesmeed. Een laatste grote gevangenenruil vond vorige zomer plaats.

Voor het Kremlin is deze vorm van communicatie via de media minder gebruikelijk, stellen analisten. Het roept herinneringen op aan de Cubacrisis in 1962, toen Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov de Amerikaanse president John F. Kennedy via de radio op de hoogte stelde van zijn eisen omtrent het terugtrekken van raketten. Zelfs de zeer ervaren Kremlin-woordvoerder Peskov lijkt de grip soms te verliezen en gaf toe „misschien niet” van alle communicatie op de hoogte te zijn. Op andere niveaus wordt ondertussen een heel andere taal aangeslagen richting de VS. Zo vergeleek minister Sergej Lavrov (Buitenlandse Zaken) Trumps ‘America First’-beleid vorige week met de door de nazi’s besmette leuze Deutschland über alles.

‘Geen hard bewijs’

En dus blijft aan de vooravond van de veiligheidsconferentie in München, waar vicepresident J.D. Vance de plaats van Trump inneemt , onduidelijk hoe de lijnen tussen Moskou en Washington precies lopen en of diplomatieke gestes en vredessignalen beiderzijds goed worden begrepen. „Alle ideeën [in Washington] voor een snelle vrede zijn gebaseerd op de aanname dat Poetin de oorlog wil beëindigen en slechts en steuntje in de rug nodig heeft in de vorm van een afgedwongen compromis met [Oekraïens president] Zelensky. Maar er is geen hard bewijs dat die wens in het Kremlin ook bestaat”, schreef de Russische politiek analist en voormalig diplomaat Alexander Baoenov onlangs op nieuwssite Meduza.

De Russische president Vladimir Poetin spreekt met Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov tijdens een overleg in de Kazachse hoofdstad Astana, in november vorig jaar.

Op het eerste gezicht lijken de Russische oorlogsdoelen onveranderd. Drie jaar na het begin van de invasie blijft de Russische president het belang benadrukken van Oekraïense ‘denazificering’, ‘demilitarisering’ en ‘neutraliteit’. In die nulsomredenering geldt alleen een totaal verlies door Oekraïne voor Rusland als overwinning. Maar vorige maand liet Poetin in een interview met de staats-tv plotseling koeltjes weten dat hij, ook als hij dat wel zou willen, „wettelijk” niet met Zelensky kan onderhandelen, vanwege een Oekraïens verbod op onderhandelingen met de huidige Russische president. Zelensky, op zijn beurt, zei dinsdag in gesprek met The Guardian dat er wel met Poetin gesproken zou kunnen worden, bijvoorbeeld over een uitruil van bezette gebieden.

Trump voert ondertussen een agenda die verbluffend samen lijkt te vallen met het Kremlin-narratief. Niet alleen wat Oekraïne betreft, maar ook in Trumps verdachtmakingen aan het adres van traditionele waarden, minderheden en het opdoeken van de Amerikaanse hulporganisatie USAID, waarvan Poetin al jaren roept dat ze staatsgevaarlijk en ondermijnend zijn. Maar hoe optimistisch Poetins inschattingen van Trump zijn en welke ‘deals’ hij met hem denkt te kunnen sluiten, is de vraag.

Baoenov: „Poetin zet hoog in op de overwinning in Oekraïne. In essentie wenst hij het terugdraaien van de resultaten van de Koude Oorlog en een Russische terugkeer in de wereld onder nieuwe voorwaarden. Daarna zal alles vanzelf op zijn plaats vallen.” Voor een geloofwaardige comeback op het wereldtoneel moet Rusland in Oekraïne wel een overtuigende overwinning behalen. „Maar welke garanties zijn er dat Trump en Musk niet tegen Poetin zullen praten zoals ze zich richten tot Denemarken en Canada?” Kortom, met de wispelturige Trump bestaat het gevaar dat Poetin aan het einde van de rit kan fluiten naar de door hem zo vurig verlangde multipolaire wereldorde.

Elites

Bovendien staat Poetin niet alleen. „Vladimir Poetin wordt door buitenstaanders onveranderlijk neergezet als een sterke leider, die met ijzeren greep de hand op de ketel houdt”, schreef politiek analist Tatjana Stanovaja onlangs in een analyse voor denktank Carnegie. De werkelijkheid is volgens haar minder flatteus. „Poetins rol als staatshoofd in binnenlandse zaken wordt steeds meer bepaald door tactisch gemanoeuvreer in plaats van duidelijke beslissingen.” Het gevolg is dat niemand meer een helder standpunt durft in te nemen en in Moskou „ambiguïteit, halve maatregelen en dadeloosheid” regeren.

Bovendien zijn de elites onderling sterk verdeeld. Baoenov, zelf door Moskou geclassificeerd als ‘buitenlands agent’, onderscheidt allereerst de sceptici, voor wie een definitieve breuk met het Westen een strategische keuze is. Dan zijn er ultra-conservatieve ideologen als Aleksandr Doegin, die de oorlog in Oekraïne actief toejuichen en de rechtse draai in de VS verwelkomen. Zij sluiten niet uit dat Rusland met de VS tot afspraken kan komen, maar eisen eerst een duidelijke overwinning in Oekraïne. Tot slot zijn er de pragmatici, die hopen op een einde aan de oorlog en de Russische isolatie en een geleidelijk herstel van relaties met het Westen.

Influencers

Volgens Russische opiniepeilingen zou een meerderheid van de Russen voor vredesonderhandelingen zijn. Anonieme Kremlin-bronnen zeiden tegen het invloedrijke Russische Telegram-kanaal ‘Nezygar’, dat binnen de Russische regering actief wordt gesproken over de inzet van influencers, die een einde van de oorlog aan Russen als succes moeten verkopen. Oorlogsbloggers en andere haviken, zo klinkt de verwachting, zullen het Kremlin gehoorzamen en zich neerleggen bij de situatie. Weigeraars kunnen met repressie in het gareel worden gebracht.

De Russische president Vladimir Poetin leidt een vergadering met leden van de Veiligheidsraad van Rusland via een videoverbinding in de staatsresidentie Novo-Ogarjovo, even buiten Moskou, op 31 januari.

„De overgrote meerderheid van de samenleving zal de beëindiging van de ‘speciale militaire operatie’ beschouwen als een overwinning voor Rusland”, schreef ‘Nezygar’ op basis van zijn bronnen. „In Rusland heerst een onderdanige politieke cultuur. De maatschappij weet dat het management beslist wanneer de militaire operatie wordt beëindigd en onder welke voorwaarden.” Onvrede onder de bevolking hoopt het Kremlin behalve met repressie weg te kunnen nemen door de focus te verleggen naar (verwaarloosde) sociale thema’s als huisvesting en gezondheidszorg. Het echte probleem voor Poetin, zien analisten, zijn de machtige zakenmensen, die rijk geworden zijn door de oorlog. Ook over hen zou binnen het Kremlin worden gebrainstormd.

Blijft er een obstakel over: Poetin zelf. Volgens Baoenov beseffen de Russische elites heel goed dat zij Poetin niet kunnen overtuigen van de noodzaak om de oorlog in Oekraïne te beëindigen. „Daarom sturen zij signalen aan Trump om dat namens hen te doen. Wij kunnen hem [Poetin] niet beïnvloeden, maar wij kunnen jou [Trump] wél beïnvloeden en jij kunt hém beïnvloeden.” En zo lijken er genoeg Kremlin-fluisteraars te vinden, die de oorlog willen beëindigen. Maar de vraag blijft of Poetin klaar is voor een deal.

Delen





Mail de redactie