Mijn vriend en ik wandelen in een winters bos bij Nijmegen. Voor ons wandelen twee grootmoeders met hun twee kleinkinderen, naar schatting 4 en 6 jaar. De kinderen dwarrelen over het pad en de grootmoeders manen hen aan de kant te gaan (wij hebben zoals altijd de pas erin). Als wij langslopen zegt een van de kinderen: „Oma, moeten die mensen ook een uur wandelen?”
Johanna Somers
Lezers zijn de auteurs van deze rubriek. Een Ikje is een persoonlijke ervaring of anekdote in maximaal 120 woorden. Insturen via [email protected]
„Een nieuwe gouden eeuw voor wetenschap en ontdekkingen”, beloofde Jared Isaacman, miljardair, piloot en ruimtetoerist. Een week later lijkt deze toekomstdroom van Donald Trumps kandidaat om NASA te leiden reeds vervlogen. Onlangs lekte namelijk een begrotingsvoorstel van het Witte Huis voor 2026 uit, waarin NASA heel stevig gekort wordt. Het budget gaat van 25 miljard dollar naar 20 miljard. De zwaarste bezuinigingen zijn voor het directoraat wetenschap, waarvan het budget bijna gehalveerd wordt: van 7,5 miljard naar 3,9 miljard.
Al eerder moest NASA voor 420 miljoen dollar aan contracten opzeggen onder druk van het verbod op beleid op het gebied diversiteit, gelijkheid en inclusie van de regering-Trump. NASA’s belofte om bij de nieuwe maanlanding een vrouw, een persoon van kleur en een niet-Amerikaan mee te nemen, verdween in maart geruisloos van de website.
„Dit begrotingsvoorstel behelst een complete ontmanteling van de wetenschappelijke vloot van NASA en de pijplijn van toekomstige missies”, zegt Casey Dreier van de Planetary Society, een Amerikaanse organisatie die lobbyt voor ruimte-onderzoek. De extreme bezuiniging past in het patroon waarmee de regering-Trump de wetenschap aanpakt.
Op het hakblok
De gevolgen zijn fors: de Webb- en Hubble-ruimtetelescopen, grote wetenschappelijke en publieke successen, blijven ondersteund worden. Maar de Nancy Grace Roman Space Telescope, een infraroodtelescoop van 4,3 miljard dollar die klaar is voor de lancering, gaat in de mottenballen.
Ook komt er een eind aan het Mars Sample Return-project (MSR), een samenwerking met de Europese ruimtevaartorganisatie ESA om gesteentemonsters van Mars op te halen. Het Marskarretje Perseverance heeft al 43 buisjes met interessant gesteente verzameld met dat doel, maar die blijven dus voorlopig op Mars liggen. Ook op het hakblok: de Davinci-missie naar Venus, en NASA’s Goddard Space Flight Center in Maryland, waar zo’n tienduizend mensen werken.
Ook Exomars, een veelgeplaagd Europees Marskar-project, moet mogelijk opnieuw naar de tekentafel, nadat in 2022 de lancering al werd uitgesteld omdat de Russische bijdrage werd afbesteld. NASA trok in 2013 al eens de beloofde raketlancering voor de missie terug, om daar in 2024 weer op terug te komen, wat nu dus weer onzeker is.
„Het is heel lastig om hierop te reageren”, zegt Joost Carpaij van het Netherlands Space Office, verantwoordelijk voor Nederlandse bijdragen aan het Europese ruimtevaartprogramma’s. „Omdat dit een uitgelekt voorstel van het Witte Huis is, en ook omdat [de benoeming van] Isaacman nog niet bevestigd is. Het is dus heel moeilijk om te voorspellen waar die 50 procent gaan vallen. En zelfs of ze gaan vallen, want het Congres kan bezuinigingen nog terugdraaien. Maar in het algemeen geldt dat we altijd nadenken over de mogelijkheid dat partners wegvallen.”
Nieuwe maanrace
Een raketlancering zoals voor Exomars is eventueel nog wel elders te regelen, of uit eigen zak te betalen, zegt Carpaij, „maar als het NASA-aandeel heel groot is, dan moet je terug naar de tekentafel. En soms moet je misschien overwegen om ze dan maar helemaal niet te doen.” Dat laatste geldt waarschijnlijk voor het MSR-project.
De senatoren die Isaacman tijdens zijn hoorzitting bevroegen hadden heel andere zorgen, over bemande ruimtevaart en een nieuwe maanrace. Bij zijn intreerede in januari kondigde president Donald Trump luid aan dat „we naar Mars” gaan. Het koloniseren van onze buurplaneet is een van de lang verkondigde dromen van Trumps secondant Elon Musk, oprichter van het ruimtevaartbedrijf SpaceX.
Dat leek niet te stroken met Artemis, het officiële reisplan van NASA, om zo snel mogelijk weer Amerikanen op de maan af te leveren. In 2022 vloog een onbemenste Orion-capsule een rondje rond de maan. Een vlucht rond de maan met vier mensen aan boord staat gepland voor volgend jaar, een maanlanding later in het decennium.
Isaacman werd hierover kritisch bevraagd door Ted Cruz, Republikeinse senator namens Texas, de thuisstaat van NASA’s astronautencentrum in Houston. „Vergis je niet, de Chinese Communistische Partij is duidelijk geweest over haar wens om in de ruimte te domineren”, waarschuwde Cruz. „We stevenen niet op de volgende ruimterace af, hij is er al.”
China heeft inmiddels een eigen ruimtestation, een succesvol programma van robotische Chang’e-maanmissies, en plannen om vóór 2030 Chinezen naar de maan te sturen, met als einddoel een bemande basis op de maan.
Kandidaat-directeur Isaacman spaarde kool en geit: hij beloofde zo snel mogelijk Amerikanen naar de maan te brengen, maar vond ook dat NASA daarna zo snel mogelijk naar Mars moet. Hij hield zich op de vlakte over een permanente Amerikaanse aanwezigheid op de maan. Isaacman toonde zich kritisch over de gevolgde route, met de gigantische, peperdure SLS-raket die NASA voor dit doel ontwikkelde.
Gevechtspiloten
Miljardair Isaacman (1983) is geen typische Trump-lakei. Als zestienjarige startte hij in 1999 in de kelder van zijn ouderlijk huis een creditcardbedrijf dat uitgroeide tot het succesvolle betaalbedrijf Shift4. Daarna richtte hij een bedrijf op dat een vloot van straaljagers onderhoudt om gevechtspiloten te trainen voor de Amerikaanse strijdkrachten.
Zelf vliegt Isaacman ook graag, onder andere in zijn Russische MiG-29, de enige in de VS. Hij neemt deel aan luchtshows en heeft meer dan 7.000 vlieguren achter de rug. In 2021 en 2024 betaalde en maakte hij twee ruimtevluchten aan boord van SpaceX Dragon-capsules, en werd hij de eerste private astronaut die een ruimtewandeling maakte. Zijn vermogen wordt geschat op 1,9 miljard dollar.
Mariene biologen en liefhebbers over de hele wereld konden in maart live meekijken toen een diepzeeduikboot beelden maakte van een doorzichtig, glasachtig wezen met oplichtende rode ogen. Deze dinsdag maakten onderzoekers bekend dat het om een Mesonychoteuthis hamiltoni ging, in het Nederlands de kolossale inktvis, die leeft in de dieptes van zuidelijke oceanen. Het is de eerste keer dat deze inktvis levend werd vastgelegd.
Het gaat om een dertig centimeter lange baby van de soort. Volgroeid kan deze voor zover bekend grootste inktvissoort ter wereld zo’n zeven meter lang worden – sommige schattingen gaan zelfs tot meer dan tien meter. Eenmaal volwassen verliest de kolossale inktvis zijn doorzichtigheid en daalt hij met roodbruine huid nog dieper af in de zuidelijke oceanen.
„Het maakt je nederig om te bedenken dat ze geen idee hebben van het bestaan van mensen”, zegt inktvisonderzoeker Kat Bolstad van de Universiteit van Auckland, een van de betrokken onderzoekers. De beelden zijn gemaakt door een internationaal team met onderzeeër SuBastian van het Amerikaanse Schmidt Ocean Institute.
Dat onderzoeksinstituut is opgericht door Eric en Wendy Schmidt, een steenrijk Amerikaans echtpaar dat bekendstaat om hun filantropie. Eric Schmidt is de voormalige topman van Google. Het echtpaar heeft een stichting waarmee het bijdraagt aan verschillende projecten op het gebied van duurzaamheid en onderzoek, zoals het Ocean Institute.
Tentakels in potvis
De bij de inktvis betrokken onderzoekers doen een poging meer van het diepzeeleven op aarde in kaart te brengen. Daarvan is nu naar schatting pas 10 procent ontdekt. Bij toeval kwam de onderzeeër op weg naar de zeebodem de jonge kolossale inktvis tegen. De duik werd onderbroken om een paar minuten aan historische filmbeelden vast te leggen.
De kolossale inktvis behoort al honderd jaar tot de ontdekte oceaansoorten. In 1925 werd de kolossale inktvis voor het eerst door een bioloog omschreven, nadat delen van de tentakels van twee van de inktvissen in de maag van een potvis in de Zuidelijke IJszee waren gevonden.
De beelden van de kolossale inktvis werden begin maart gemaakt in de buurt van de South Sandwich Islands, een Brits overzees gebied enkele duizenden kilometers verwijderd van de Zuid-Argentijnse kust. De onderzeeër kwam de inktvis tegen op ongeveer zeshonderd meter diepte. Dieper dan een mens ooit zonder duikboot gedoken is, maar relatief ondiep voor de soort.
Volwassen kolossale inktvissen begeven zich dieper in de oceaan, mogelijk ingegeven door hun grootste natuurlijke vijand: de potvis. Deze walvissoort kan tot achttien lang meter worden en duiken tot tweeduizend meter diep. Zelf leeft de kolossale inktvis van kleinere inktvissen en vissoorten.
Van de mens heeft de inktvissoort voorlopig weinig te vrezen. Hoewel niet precies duidelijk is hoeveel kolossale inktvissen er zijn, is het dier in het internationale register van bedreigde diersoorten opgenomen in de categorie ‘minst zorgwekkend’. De vondsten van stukjes kolossale inktvis in potvissen doen vermoeden dat in de diepe zeeën een omvangrijke populatie huist.
Lees ook
Onder een afgebroken ijsschots bij Antarctica krioelde het van het zeeleven
Wie bij bowlen 12 strikes gooit speelt een perfect game: 300 punten. Hoe de voorste kegel te raken voor een strike is al langer bekend: zes centimeter naast het midden, in een hoek van zes graden – in bowlingtermen de ‘pocket’ genoemd. Maar wat is de beste strategie om de bowlingbal op precies die positie te krijgen?
Een groepje onderzoekers van onder meer Princeton University en MIT – zelf ook bowlers – heeft die vraag met natuurkunde beantwoord, schrijven ze in AIP Advances. Er zit olie op een wedstrijdbowlingbaan, en de kunst is om de bal op de grens van twee oliezones terecht te laten komen.
In Nederland kennen de meeste mensen bowlen als recreatieve activiteit, zo’n 10.000 mensen spelen het in competitief verband. In de Verenigde Staten is het veel populairder als sport, daar bowlen 45 miljoen mensen regelmatig, schrijven de onderzoekers. In nationale competities wordt om miljoenen dollars gespeeld. Het meeste onderzoek naar bowlen is statistisch: met ball tracking-gegevens is geanalyseerd welke tactiek goede winkansen heeft.
Het huidige onderzoek keek naar het waarom hierachter en maakte er een wiskundig model van. Behalve zaken waar de speler invloed op heeft, zoals balsnelheid en draaiing, is het wrijvingsprofiel van de baan van belang. Die hangt af van het patroon waarin olie op de baan is aangebracht: vaak in puntvorm met in het midden meer olie dan aan de zijkanten en de lengte ervan kan wisselen. Om competitief bowlen spannend te houden, wisselt het gebruikte ‘olieschema’ per baan en wedstrijd.
De beweging van een bowlingbal op de baan kent twee fases: glijden en rollen. Tijdens de glijfase, aan het begin, is de wrijving tussen bal en baan dankzij de olie heel laag. De bal roteert in deze fase sterk, de speler heeft hier invloed op door het moment van loslaten. Verderop zit minder olie en als de wrijving hoog genoeg is gaat de bal rollen. Eenmaal rollend gaat de bal in een rechte lijn naar de kegels.
Het rekenmodel laat zien dat de kans om de ideale lijn te vinden het grootst is als de bal op de grens van twee zones van het oliepatroon terechtkomt. Bij kleine foutjes helpt het oliepatroon dan te corrigeren. Voor rechtshandige bowlers geldt dat als de bowler iets te ver naar rechts werpt, de hogere wrijving bij de goot de bal naar links zal duwen. De lagere wrijving in het middel doet bij een worp iets te ver naar links het omgekeerde.
Het rekenmodel geeft inzicht in wat balgewicht, snelheid, rotatie en contactpunt doen met het pad van de bal. Dat kan spelers helpen in trainingen. Verdere verfijning van het model is mogelijk, schrijven de onderzoekers. Ze zijn nu bijvoorbeeld uitgegaan van een perfect gladde baan, maar in de praktijk ligt er wellicht weleens een plankje scheef.
