Het moest een beetje ontspannen blijven, zei SPD-leider en zittend bondskanselier Olaf Scholz zondagavond bij het begin van het eerste grote tv-debat in de Duitse verkiezingscampagne. Om daarna meteen uit te halen naar CDU-leider Friedrich Merz omdat die „niet te vertrouwen is”, want hij heeft woordbreuk gepleegd en een groot Duits taboe doorbroken. Anderhalve week geleden zocht Merz namelijk met een strenge migratiemotie de samenwerking met de radicaal-rechste AfD. Daarmee doorbrak het CDU de ‘brandmuur’ – de afspraak van linkse en midden- en rechtse partijen om nooit steun te zoeken bij radicaal-rechts. Uitdager Freidrich Merz moest meteen in de verdediging. „We zullen niet gaan samenwerken met de AfD. We hebben geen enkele overeenkomst met die partij.” Om daarna, in een poging vertrouwen te wekken, een campagneleus van zijn voorganger Angela Merkel aan te halen: „Sie kennen mich”.
Met harde, persoonlijke aanvallen tussen Scholz en Merz in het tv-debat bij de Duitse publieke omroep ging Duitsland de laatste twee campagneweken in. Traditioneel gaat het met SPD en CDU om de twee grootste partijen, maar de afgelopen maanden heeft het radicaal-rechtse AfD zich in die strijd gemengd. In de peilingen kroop AfD de afgelopen weken met inmiddels circa 22 procent naar het CDU toe, dat rond de 30 procent staat. Regeringspartij SPD strijdt vooralsnog om de derde plek met 16 procent, tegen 14 procent voor de Groenen.
Zaterdag was in München nog massaal tegen de AfD gedemonstreerd, er waren zeker 250.000 mensen op de been. De AfD stond ook in het debat meteen centraal, met daarbij het onderwerp dat in de Duitse campagne de meeste aandacht krijgt: migratie. Merz beschuldigde de SPD te weinig te doen tegen irreguliere grensoverschrijdingen. De partij zou zich verschuilen achter EU-wetgeving. Andere landen gaan veel verder in het tegenhouden van migranten bij de grens, aldus Merz.
Scholz betoogde juist dat de instroomcijfers onder zijn verantwoordelijkheid zijn teruggelopen. „U wilt de Europese wetten overtreden.” Uitzettingen van uitgeprocedeerde asielzoekers zijn in de afgelopen regeerperiode met 70 procent toegenomen, aldus Scholz. In een factcheck schreef Der Spiegel dat dat klopte, maar dat Scholz niet had vermeld dat vier jaar geleden het aantal uitzettingen heel laag was vanwege de coronacrisis.
Hoewel Merz met zijn CDU op kop ligt en hij dus grote kans maakt om de nieuwe bondskanselier te worden, staat hij wel onder druk. Zijn partij eist meer dan die dertig procent waar zij nu op staat en hoopt vooral dat er door een goede uitslag straks maar één coalitiepartner nodig is. Maar Merz is, net als Scholz, niet erg populair.
Russische inval in Oekraïne
Vooraf was één ding duidelijk: Scholz staat zo ver achter dat hij moest aanvallen. Dat probeerde hij, zeker op het doorbreken van de brandmuur, maar hij had het moeilijk. Hij moest bijvoorbeeld kort de vraag beantwoorden wat hij met Deutsche Bahn gaat doen, de treinvervoerder die door verouderd materieel kampt met grote vertragingen. Scholz hakkelde en gaf een veel te lang antwoord. De regering zou „doorgaan met het saneren” van het spoorbedrijf.
Merz viel Scholz vrij effectief aan op de economische situatie in Duitsland. De CDU-lijsttrekker gaf de regeringscoalitie van SPD, FPD en de Groenen er de schuld van dat Duitsland voor het derde jaar op rij in een recessie komt. Er is volgens hem sprake van ‘de-industrialisatie’, met het verdwijnen van oudsher sterke bedrijven. „Ik ben niet Oekraïne binnengevallen”, verklaarde Scholz de economische situatie. Maar Merz betoogde dat andere EU-landen de jaren na de Russische inval in Oekraïne beter waren doorgekomen.
Over de toekomstige uitgaven aan defensie waren Merz en Scholz het wel in grote lijnen eens, die moeten boven de 2 procent van het bbp komen. Merz leek daar iets verder in te willen gaan en de Amerikaanse president Donald Trump meer tegemoet te willen komen (Trump eist vooralsnog 5 procent van de NAVO-lidstaten).
Bezuinigen of extra schulden maken?
Ruzie kregen ze wel over hoe Duitsland dit moet betalen. Merz denkt dat te bereiken door bezuinigingen en economische groei, Scholz sprak over belastingverhogingen en het aangaan van nieuwe schulden. De wettelijk vastgelegde Schuldenbremse – die het begrotingstekort op jaarbasis beperkt tot 0,35 procent van het bbp, met uitzondering van noodsituaties zoals een pandemie of een oorlog – moet volgens Scholz worden hervormd. Dit ligt gevoelig, omdat Duitsland zich voorstaat op een zuinig begrotingsbeleid. Merz sloot een aanpassing van die wet niet helemaal uit.
Aan het einde van het debat ging het over de coalitievorming na de verkiezingen. De kans is groot dat het CDU en de SPD dan weer met elkaar in gesprek gaan, erkende Merz. „De AfD is een gevaar voor onze democratie”, beklemtoonde Merz nog een keer, dus die doen zeker niet mee. De SPD en de Groenen hebben volgens hem bewezen dat voor linkse politiek geen plek meer is, want hierdoor is de laatste jaren is AfD zo gegroeid. De SPD moet dat wel gaan inzien, aldus Merz. Scholz zei dat hij, ondanks de matige peilingen, op een goede uitslag rekent en dat er straks geen stabiele regering mogelijk is zonder de SPD.
De Duitse media zagen vlak na het de debat geen duidelijke winnaar. Geen van beiden had beslissende fouten gemaakt. Maar volgens Der Spiegel was ook duidelijk „dat geen van beiden de harten van het publiek heeft veroverd”.
Volgende week zondag gaan Scholz en Merz bij de zender RTL weer met elkaar in debat. Dan zijn ook Alice Weidel (AfD) en Robert Habeck (Groenen) van de partij.
Lees ook
Over steun aan Oekraïne en de financiering daarvan zijn de Duitse partijen zeer verdeeld
