De nervositeit lijkt te hebben toegeslagen in Slowaakse regeringskringen. Voor het eerst sinds premier Robert Fico in 2023 aan de macht kwam, staat zijn regering onder grote publieke druk. Na zijn onverwachte bezoek aan de Russische president Vladimir Poetin eind december, gaan de Slowaken massaal de straat op. Zij eisen dat Fico stopt met flirten met Rusland en met zijn dreigementen over het verlaten van de Europese Unie.
Fico won eind 2023 de verkiezingen in Slowakije met de belofte de militaire steun aan Oekraïne te beëindigen. Samen met twee andere partijen kreeg Fico’s Smer-partij een nipte meerderheid in het parlement en werd Fico voor de vierde keer premier van het land. Sindsdien voerde zijn regering wetgeving in die anticorruptieonderzoeken beperken, volgden ontslagen en subsidie-intrekkingen in de cultuursector en richtte hij een nieuwe publieke omroep op, die als spreekbuis voor zijn regering moet dienen.
Lange tijd was het publieke verzet tegen zijn regering gering. Er waren protesten, maar die bleven vaak beperkt tot de hoofdstad Bratislava. Dat is sinds zijn bezoek aan Poetin veranderd. Eind januari verschenen ongeveer honderdduizend mensen op demonstraties in het hele land, waaronder ook in bolwerken van Fico’s partij Smer. Deze vrijdag gaan de Slowaken weer de straat op. Het protest lijkt uit te breiden naar veel andere Slowaakse steden.
Om de demonstraties de kop in te drukken beweert de regering van Fico dat achter de demonstraties „buitenlandse mogendheden” zitten die „een coup” proberen te plegen. Lucia Stasselova, de organisator van het protest, wordt door Fico beschuldigd samen te werken met de Georgische militair Mamoelasjvili die in Oekraïne een eenheid aanstuurt die vecht tegen de Russen. „Fico gebruikt een foto van mijn Facebookpagina als bewijs. Daarop zit ik samen met Mamoelasjvili in een panelgesprek”, zegt Stasselova. „De aantijgingen zijn bijeengeraapt als een goulash.”
Fico, die in mei vorig jaar een moordaanslag overleefde, lijkt geen antwoord te hebben op de demonstraties. Sinds hij de demonstranten bestempelde als coupplegers is de grootte van het protest alleen maar toegenomen. Stasselova: „Vandaag verwachten we demonstraties in vijftig steden, terwijl bij de eerste demonstratie begin januari nog maar drieduizend mensen verschenen.”
Motie van wantrouwen
Na het bezoek van Fico aan Rusland wilde de Slowaakse oppositie stemmen over een motie van wantrouwen. Maar een paar uur voor de stemming vertelde Fico achter gesloten deuren aan het parlement over de vermeende couppoging. Daardoor besloot de oppositie de motie in te trekken.
Een blunder, zegt politicoloog Erik Lastic van de Comenius Universiteit in Bratislava. „Zo’n motie van wantrouwen zou zijn regering makkelijk overleven”, zegt Lastic „Nadat de bewering over een coup naar buiten kwamen, werd dat in Slowakije als lachwekkend beschouwd. Sinds die beschuldiging heeft het protest een enorme boost gekregen.”
De mensen gaan de straat op vanwege een algemene onvrede over het beleid van Fico’s regering, en specifieker over het buitenlandbeleid. „Slowakije verliest de traditionele bondgenoten in Europa en raakt meer verbonden met Orbáns Hongarije en Rusland”, zegt Lastic.
„De mensen zijn heel erg boos”, zegt protestleider Stasselova. „Ze zijn bang dat Slowakije op een dag uit de Europese Unie stapt. Die angst is niet uit de lucht gegrepen. Twee weken geleden suggereerde Fico nog dat het een optie is voor Slowakije om uit de Europese Unie te stappen.
Verzet van psychiaters
Bovendien krijgt Fico kritiek uit onverwachte hoek: zo’n zeshonderd psychiaters en psychologen ondertekenden een brief waarin hem wordt gevraagd op te stappen in het belang van Slowakije. In de brief wordt Fico’s politieke gedrag bestempeld als „steeds autoritairder” waarin hij gebruik maakt van „manipulatie van feiten, liegen, lasteren en aanvallen op politieke tegenstanders, journalisten en gewone burgers die het oneens zijn met uw beleid”.
De schrijver van de brief, hoogleraar psychiatrie Anton Heretik, vindt het „geen harde brief”, zegt hij. „Het is realistisch. We beschrijven slechts zijn politieke gedrag – niet zijn persoonlijkheid. Dat gedrag bestempelen we als zeer gevaarlijk voor ons land.” In 1998 schreven psychiaters ook een brief over de toenmalig premier Vladimir Meciar, wat het einde van zijn bewind inluidde.
Volgens Heretik zorgt Fico’s regering voor nog meer polarisatie in het land, waarin een groot deel van de bewoners al vatbaar is voor samenzweringstheorieën. „We zien dat voornamelijk jongeren steeds meer willen emigreren en dat grote delen van de bevolking zich niet meer veilig voelen.”
De protesten in Slowakije zijn de grootste sinds de moord op onderzoeksjournalist Jan Kuciak, die onderzoek deed naar corruptie onder Fico’s regering, en zijn verloofde in 2018. Toen stapte Fico op. Nu zal dat niet gebeuren, verwacht politicoloog Lastic. „Fico en zijn partij hebben geleerd van de vorige protesten en doen alles om niet op te stappen.”
Toch zijn de protesten niet voor niks, zegt initiatiefnemer Stasselova. „Er is weer hoop. Het afgelopen jaar, na de verkiezingswinst van Fico, was er een groot gevoel van verslagenheid. Het naar zijn hand zetten van Slowakije door Fico ging zo snel dat het mensen lamsloeg en ze depressief raakten. Nu zie je dat steeds meer mensen de straat op gaan.” Ook krabbelt Fico terug met zijn dreigementen om de EU te verlaten.
Psychiater Heretik (75) houdt vertrouwen dat de politiek in Slowakije snel verandert. „Ik zeg tegen mijn patiënten dat ik de Sovjet-bezetting heb meegemaakt, bij de protesten van 1989 was en verschillende regimes heb zien komen en gaan. En de les die ik daaruit heb getrokken: niets is voor altijd. Ook geen politicus of politieke stroming.”
Lees ook
dit artikel over populistische leiders in Midden-Europa
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131076530-e15c2c.jpg|https://images.nrc.nl/uBRazDs5NVlWzwVjleViz2OVlOM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131076530-e15c2c.jpg|https://images.nrc.nl/9rYMRDtxvx6t56csGx4DQ2WqtA0=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131076530-e15c2c.jpg)
