Over steun aan Oekraïne en de financiering daarvan zijn de Duitse partijen zeer verdeeld

Twee thema’s domineren de Duitse verkiezingscampagne: migratie en economie. Bijna alle partijen pleiten voor aanscherping van het asielbeleid. De christendemocratische CDU accepteert zelfs steun van de radicaal-rechtse AfD om een motie daarvoor door de Bondsdag te loodsen. Partijen van links tot rechts hebben uiteenlopende plannen om de kwakkelende Duitse economie uit het slop te halen. De economische voorspellingen zijn ronduit somber.

Een derde thema verdeelt de zeven partijen die ertoe doen bij de verkiezingen van 23 februari: steun aan Oekraïne. Het aantreden van president Donald Trump en de onzekerheid over voortzetting van de Amerikaanse steun maakt de Duitse hulp nóg belangrijker voor Oekraïne.

Voor de links-populistische en pro-Russische partij BSW van Sahra Wagenknecht is stopzetting van steun aan Oekraïne een kernthema. AfD is ook tegen steun en wil weer gas importeren uit Rusland. De overige partijen willen steun voortzetten, maar maken er toch ruzie over.

De Groenen zijn – opvallend voor een partij die tot tweeënhalf jaar geleden wars was van alles dat met oorlog te maken had en veel pacifistische leden telt – de meest uitgesproken voorstander van steun en verwijten coalitiepartner SPD niet genoeg te doen. Zij bepleiten een verhoging van de defensie-uitgaven tot 3,5 procent van het bbp. Dat heeft volgens minister van Economsiche Zaken Robert Habeck alles te maken met de oorlog in Oekraïne, zei hij in een interview in Der Spiegel: „We moeten bijna twee keer zoveel uitgeven aan onze verdediging, zodat Poetin ons niet durft aan te vallen. We moeten de vrede veiligstellen en verdere oorlog voorkomen.”

De vertrekkende regering onder leiding van bondskanselier Olaf Scholz (SPD) is terughoudend bij het leveren van steun die Oekraïne nodig heeft om zich te verweren tegen de Russische aanval. Lange tijd ging het om de Zweeds-Duitse langeafstandsraket Taurus, een wapen dat doelen ver in Rusland en de Krim zou kunnen raken. Waar de VS, het VK en Frankrijk toestemming hebben gegeven aan Oekraïne om hun langeafstandswapens in te zetten voor doelen in Rusland, blijft Duitsland weigeren – volgens Scholz om escalatie van het conflict te voorkomen.

Drie miljard euro

Recent draait het politieke debat over steun aan Oekraïne om geld, namelijk een steunpakket van drie miljard euro. Het pakket is een initiatief van defensieminister Boris Pistorius (SPD) en zijn coalitiegenoot Annalena Baerbock, minister van Buitenlandse Zaken (de Groenen) en is vooral bedoeld voor luchtverdediging. Dat kan Oekraïne, dat door gebrek aan wapens, munitie en militairen onder zware druk staat in de Donbas, goed gebruiken. Pistorius en Baerbock wilden het pakket nog voor de verkiezingen lanceren, maar het plan wordt door Pistorius’ partijgenoot Scholz geblokkeerd.

Het argument van de bondskanselier is dat het steunpakket alleen kan worden gefinancierd door te putten uit het bestaande budget, waardoor de steun ten koste zou gaan van uitkeringen en pensioenen voor Duitse burgers. Dat wil de SPD niet. Scholz wil de drie miljard euro daarom alleen financieren met nieuwe leningen, maar dan stijgt de staatsschuld en dat willen oppositiepartijen CDU/CSU en FDP weer niet. De wettelijk vastgelegde Schuldenbremse – die het begrotingstekort beperkt tot 0,35 procent van het bbp, met uitzondering van noodsituaties zoals de pandemie – weegt zwaar in de Duitse politiek. Volgens andere partijen kan het pakket wel worden gefinancierd zonder beide nadelen.

De terughoudendheid van Scholz leidt tot frustratie, zowel binnen de SPD als bij andere partijen. Een anoniem SPD-fractielid zei tegen de Duitse krant Handelsblatt dat de verschillende uitspraken van Scholz en Pistorius over steun aan Oekraïne de partij in „een nieuw communicatiedilemma” hebben gestort.

Buitenlandminister Baerbock toonde zich onlangs kritisch over haar eigen regering tegen nieuwssite Politico. Baerbock: „Duitsland als geheel wordt op dit moment niet gezien als drijvende kracht voor vredesbeleid in Europa, en eerlijk gezegd doet mij dat pijn.” Haar sneer naar Scholz was duidelijk: „Zelfs nu geven sommigen voorrang aan een nationaal perspectief – of hoe ze snel een paar stemmen kunnen winnen voor de verkiezingen – boven het nemen van verantwoordelijkheid voor het garanderen van Europa’s vrede en vrijheid.”

De liberale FDP, die volgens de peilingen mogelijk de kiesdrempel van 5 procent van de stemmen niet gaat halen, deed afgelopen vrijdag een laatste poging om het steunpakket alsnog binnen te slepen voor de verkiezingen. In een aangenomen motie roept de Bondsdag de regering op om onmiddellijk een voorstel voor ‘buitengewone uitgaven’ à drie miljard euro voor Oekraïne in te dienen bij de begrotingscommisie van het parlement. Over dat voorstel moet de Bondsdag dan stemmen, „zodat dit cruciale onderwerp niet langer wordt geblokkeerd”.

Geen leiderschap

Scholz toont geen leiderschap, zegt Stefan Meister, als analist verbonden aan onderzoeksinstituut Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik (DGAP) in Berlijn. Meister: „Zijn beleid ten aanzien van Oekraïne leek op dat van president Biden, ze aarzelden en wilden per se niet escaleren. Tot aan het einde van zijn regeringstermijn weigert Scholz om iets te doen, hij maakt geen strategische keuzes. Dat past bij de Duitse samenleving. Angst leidt tot passiviteit. Pas als er sprake is van sterke externe factoren, zoals de dreiging van Poetin en Trump, voelen onze politici zich gedwongen om te handelen. Dat is een problematische houding voor de EU als geheel.”

Als de peilingen kloppen, wordt de SPD van Scholz met 16 procent van de stemmen de derde partij, voor het eerst in de geschiedenis. Op dit moment leidt CDU/CDU, met Friedrich Merz als kanselierskandidaat, met 30 procent, gevolgd door de AfD met 20 procent. Juist die verhouding tussen de twee leidende partijen kan onder invloed van Merz’ keuze om de steun van AfD te accepteren de komende weken nog wijzigen.

Tot aan het einde van zijn regeringstermijn weigert Scholz om iets te doen, hij maakt geen strategische keuzes. Dat past bij de Duitse samenleving. Angst leidt tot passiviteit.

Welke coalitie er ook volgt uit de verkiezingen, het is zeer waarschijnlijk dat Merz de nieuwe bondskanselier wordt. Analist Meister voorziet een breuk ten aanzien van het Oekraïnebeleid. „Ik verwacht een veel duidelijker en meer functionele strategie. Ik denk dat de Taurus geleverd wordt, net als het steunpakket. Merz heeft zich duidelijk uitgesproken over het Duitse en Europese belang van steun aan Oekraïne, hij stelt zich tegenover Rusland veel meer op als havik dan Scholz. In een coalitie zal Merz eerder concessies doen op het gebied van migratie dan ten aanzien van Oekraïne.”

Van de waardering die Scholz kort na de Russische invasie begin 2022 oogstte door in de Bondsdag te spreken van een ‘Zeitenwende’ (een historisch keerpunt) en 100 miljard euro te reserveren voor defensie, is weinig over. Spottend spreken media nu over ‘Zeitenflipflop’. Dat Scholz in november belde met Poetin leidde vooral tot onbegrip en afkeuring.

Meeste steun na VS

Toch verdient het beeld dat Duitsland achterblijft met steun aan Oekraïne nuancering. De Ukraine Support Tracker van het Kiel Institute geeft een overzicht van de militaire, financiële en humanitaire steun die landen van 22 januari 2022 (een maand voor de invasie) tot 1 november 2024 hebben verstrekt aan Oekraïne. Duitsland staat met een bedrag van 15,6 miljard euro op de tweede plaats, na de VS met 88,3 miljard. Ter vergelijking: Frankrijk schonk 4,9 miljard euro. Als percentage van het bbp is de Duitse steun minder spectaculair: met 0,4 procent staat Duitsland op de veertiende plaats (Nederland: 0,8 procent).

Onder Duitse burgers daalt het enthousiasme voor militaire steun aan Oekraïne, blijkt uit enquêtes van de Körber Stiftung. Vorig voorjaar stemde 66 procent van de ondervraagden in met steun, in het najaar was dat nog 57 procent. In het oosten van Duitsland, waar AfD en BSW de meeste stemmen halen, staat slechts 40 procent van de bevolking achter militaire steun aan Oekraïne. Ook Beieren, de deelstaat van de CSU, is sceptischer over steun dan de rest van het land.

Delen





Mail de redactie