Abortus in de Franse grondwet? ‘We moeten de kans grijpen deze ultieme bescherming vast te leggen’

La Cité Audaciause is gevestigd in een oude jongensschool in hartje Parijs. In de grote zaal op de begane grond hangt aan de muur een plakkaat met de naam van de oprichter, ‘monsieur Lhomme’– meneer de Man. Het zijn de enige mannelijke elementen in het feministisch centrum dat vooral vrouwelijkheid ademt. Overal in het kleurrijke pand, waar ruim vijftig vrouwenrechtenorganisaties gevestigd zijn, zitten groepjes vrouwen zacht te praten. In de centrale zaal staat een enorm paars Venussymbool. Bij de wc’s zijn post-its geplakt met lieve woorden. „Vrouwen zijn magisch”, staat er. „Je bent uniek.” „Besta voor jezelf.”

Een paar etages hoger en vele feministische posters verder zit het kantoor van Céline Thiebault-Martinez. Zij is de voorzitter van La Coordination Française pour le Lobby Européen des Femmes (CLEF), de Franse tak van het Europese netwerk voor vrouwenorganisaties. Bij de CLEF zijn bijna tachtig Franse organisaties aangesloten, bij de Europese koepel ruim tweeduizend.

Thiebault-Martinez heeft maar een uurtje tijd; ze zit in een turbulente periode. Want ze is een van de drijvende krachten achter de lobby om het recht op abortus opgenomen te krijgen in de Franse grondwet. Het pad hier naartoe is geopend: in november stemde de Assemblée Nationale in met een wetsvoorstel om het recht op abortus in de grondwet te verankeren. En begin februari stemde ook de conservatievere senaat in met het voorstel – zij het in iets andere bewoordingen. Het Franse lagerhuis moet nu weer stemmen en daarna is het aan de regering om een wetsontwerp voor een grondwetswijziging in te dienen. Gebeurt dat niet, moet de Assemblée opnieuw stemmen en kan er een referendum worden uitgeschreven.

Lees ook: Abortusactiviste in Polen: ‘Je weet dat je gevaar loopt in dit werk’

Laten we bij de basis beginnen. Waarom is het belangrijk dat het recht op abortus in de grondwet wordt opgenomen?

„We hebben in Europa lang het idee gehad dat het steeds beter ging op het gebied van vrouwenrechten en dus ook het recht op abortus. Maar we zien nu dat de politieke situaties in sommige landen leiden tot een achteruitgang. Denk aan Polen, waar abortus praktisch verboden is, aan Hongarije, waar vrouwen die abortus willen plegen gedwongen worden naar het hart van de foetus te luisteren.

„We kijken ook gespannen naar Zweden, waar de regering wordt gesteund door een extreem-rechtse partij en het parlement een creationistische vicepresident heeft die tegen abortus is. En de komst van de radicaal-rechtse premier Georgia Meloni in Italië, ons buurland, baart ons zorgen. En laten we niet vergeten dat het Amerikaanse Hooggerechtshof het recht op abortus heeft ingetrokken.”

Maar in Frankrijk is de situatie toch heel anders? Volgens onderzoek is 93 procent van de Fransen vóór het recht op abortus, veel meer dan in vrijwel alle andere landen, inclusief Nederland.

„Wij, feministen, hebben tegen onszelf gezegd dat we nú de politieke context hebben waarin een meerderheid voor het verankeren van het recht op abortus in de grondwet is, dus we moeten nu de kans grijpen om deze ultieme bescherming vast te leggen. We hebben geen tijd voor spelletjes want we weten niet hoe de context over een paar jaar is. Misschien heeft het Rassemblement National dan wel nog meer zetels in de Assemblée Nationale, misschien hebben ze zelfs een meerderheid.” Momenteel heeft deze radicaal-rechtse partij 89 zetels, ruim tien keer zoveel als een termijn eerder.

„Helemaal beschermd zal het recht op abortus nooit zijn, want er zijn talloze manieren om het te belemmeren – denk aan het beperken van toegang tot zorgstructuren of het inperken van de financiering. Maar het verankeren in de grondwet is het beste wapen dat we tot onze beschikking hebben om het te beschermen.”

U noemt het Rassemblement National, maar de RN-partijtop is niet tegen het recht op abortus. Partijvoorzitter Jordan Bardella noemde het laatst een „verworvenheid die beschermd moet worden”.

„Bij het Rassemblement National zitten wel degelijk politici die tegen het recht op abortus zijn, bijvoorbeeld Laure Lavalette”, een katholieke parlementariër die eens een document ondertekende waarin werd opgeroepen het recht op abortus in te perken. „En als je de geschiedenis van de partij bekijkt, is er meer reden om aan te nemen dat Marine Le Pen zich tegen abortus zal keren dan vóór”, zegt Thiebault-Martinez, verwijzend naar Le Pens verzet in 2020 tegen het voorstel om de periode dat abortus gepleegd mag worden te verlengen van twaalf naar veertien weken en de anti-abortuspositie van haar vader en voorganger Jean-Marie Le Pen. Marine Le Pen heeft zich als parlementariër onthouden van stemmen toen het ging over verankering in de grondwet en pleitte eerder voor het stoppen met vergoeden van abortussen.

Als de regering geen wetsontwerp indient, kan het tot een referendum komen. Waar bereidt u zich op voor?

„Eerst dacht ik: dat wordt een catastrofe. Als er een referendum komt, komt er ook een campagne waarin de anti-abortuslobby ruim baan krijgt haar gedachtegoed te verspreiden. Maar nu denk ik: het is oké, we gaan vooruit. Dat de senaat heeft ingestemd geeft me hoop dat er een echt debat tot stand kan komen.

„Dan kan breder bekend worden dat alle grote gezondheidsorganisaties, zoals de WHO, zeggen dat je vrouwen de toegang moet geven tot abortus. Omdat een ongewenst kind gemiddeld een slechtere opleiding krijgt, vaker ziek is, minder goed wordt verzorgd. En omdat een vrouw die geen kind wil, er alles aan zal doen om dat kind niet te krijgen”, zegt ze verwijzend naar de woorden van Simone Veil, die in 1975 als minister van Volksgezondheid de legalisering van abortus in Frankrijk voor elkaar kreeg.

Lees ook deze necrologie van Simone veil: Door Auschwitz begreep de meest geliefde politicus van Frankrijk het belang van Europa

Is het voor u belangrijk dat Frankrijk het eerste land is dat dit doet?

„Nu andere landen stappen achteruit doen, wordt Frankrijk een voorloper op het gebied van vrouwenrechten. Die kant bewegen we sinds een paar jaar op door feministische diplomatie te voeren en bijvoorbeeld ook door het verbieden van prostitutie in 2016 – hoewel ik weet dat daar in Nederland anders over wordt gedacht”, zegt ze met een betekenisvolle blik. „Als we door het recht op abortus in de grondwet te verankeren doorgaan op deze lijn, kunnen we hoop bieden aan feministen elders.”

Naast uw werk voor de CLEF werkt u in het domein van volksgezondheid en sociale bescherming. Komt daar uw passie voor dit onderwerp vandaan?

„Nee. Ik denk dat mijn passie komt door mijn moeder. Ze was wees, had weinig geld en is heel jong met mijn vader getrouwd. Ze heeft niet kunnen studeren en heeft in korte tijd twee kinderen gekregen. En mij heeft ze altijd aangemoedigd zelfstandig te zijn. Zorg dat je nooit geld van anderen nodig hebt en vooral dat je geen man nodig hebt om te kunnen leven. Mijn moeder was geen activist, maar wel een intuïtieve feminist en zo ben ik ook geconditioneerd.

„Vanaf mijn studententijd was ik betrokken bij de vakbonden en heb ik me onder meer ingezet voor het vergoed krijgen van anticonceptiepillen en vanaf daar ben ik er verder ingerold. Ik ben gaan beseffen dat als wij vrouwen niet om iets vragen, we het ook niet krijgen.”

De senaat heeft de tekst over het verankeren van abortus in de grondwet iets aangepast. De senatoren hebben ingestemd met het vastleggen van „de vrijheid” om abortus te plegen, in plaats van „het recht”. Maakt dat uit?

„Juridisch betekent het net wat anders. De vrijheid om iets te doen draait om de keuze van een individu, terwijl bij een recht een individu die vrijheid heeft én anderen alles in staat stellen zodat dat recht gerespecteerd wordt. We waren teleurgesteld dat de tekst is aangepast naar liberté, maar we beseffen ook dat als de senaat helemaal niet zou hebben ingestemd, de hele strijd afgelopen zou zijn. Dan waren we nergens. En weet je, de wet-Veil was ook niet perfect. Maar toen hebben ze ook gezegd: het is belangrijk dat het recht nu wordt vastgelegd, en daarna gaan we het stukje bij beetje verbeteren.”

Lees ook dit opiniestuk: Haal abortus uit het Wetboek van Strafrecht