Wat doet Bolle Jos in Sierra Leone? West-Afrika als nieuwe pleisterplaats van de internationale cocaïnemaffia

Een container uit Sierra Leone zorgt op dinsdagavond 17 oktober 2023 voor paniek bij de haven van Antwerpen. Vlaamse douaniers zijn met een vrachtwagen op weg naar een douaneloods aan de rand van het haventerrein, om een container te lossen die een dag eerder op kaai 1742 is aangekomen. Tussen de deklading van zakken sojameel zit een zeer grote partij cocaïne verstopt.

Omdat in hun spiegels constant een zwart busje met Nederlands kenteken opduikt, vrezen de douaniers te worden overvallen. „Help ons, we worden achtervolgd”, luidt hun noodkreet aan de politie.

Op camerabeelden is te zien hoe het zwarte busje rond half negen wordt klemgereden, waarna agenten met met getrokken pistolen zeven bewapende inzittenden uit Amsterdam en omgeving arresteren. Het adres van de douaneloods blijkt ingevoerd in het navigatiesysteem. „Dit had echt verkeerd af kunnen lopen”, zegt de Antwerpse burgemeester Bart de Wever in een reconstructie van de Gazet van Antwerpen.

Uiteindelijk wordt ruim tienduizend kilo cocaïne aangetroffen in de container met sojameel uit Brazilië, die blijkens de vrachtpapieren is overgeladen in Sierra Leone. Een week daarna vindt de Antwerpse douane opnieuw ruim zevenduizend kilo cocaïne in een container die vanuit Sierra Leone is verscheept.

‘De Winnaar’

Het verhaal gaat dat deze cocaïne is verstuurd door de veroordeelde Nederlandse drugsbaron Jos Leijdekkers, dan al enkele jaren onvindbaar ondanks een internationale signalering. De overval op de douaniers past bij zijn genadeloze aanpak. De Brabander is ook bekend als ‘Bolle Jos’, maar in communicatie met internationale partners noemt hij zich El Ganador, ‘de Winnaar’.

Al sinds 2022 waarschuwt de VN-organisatie voor Drugs en Criminaliteit (UNODC) dat de internationale cocaïnemaffia in toenemende mate West-Afrika als draaischijf gebruikt voor smokkel vanuit Latijns-Amerika, om de strenge controles op schepen uit die regio te ontlopen. Toch lijken de Nederlandse opsporingsdiensten Leijdekkers lange tijd niet in West-Afrika te zoeken. De overtuiging is dat hij in Turkije verblijft, al wordt hij daar bij enkele invallen niet gevonden. Ook de aangescherpte controles in de havens van Rotterdam en Antwerpen zijn vooral gericht op containerschepen uit Latijns-Amerika zelf.

Maar dan duiken er plots beelden op van een kerkdienst in Sierra Leone, vorige week gepubliceerd door het AD en Follow the Money, waarop Jos Leijdekkers te zien is.

Dit maakt dat er nu toch aandacht is voor de positie van West-Afrika in de smokkel van cocaïne, en voor wat die betekent voor de stabiliteit van deze kwetsbare regio. Leijdekkers aanwezigheid in Sierra Leone maakt nog twee dingen duidelijk. Succes bij het opsporen van drugs in de havens van Antwerpen en Rotterdam houdt de vloedgolf van cocaïne uit met name Colombia niet tegen, maar verplaatst die slechts. En Nederlanders bekleden sleutelposities in de internationale cocaïnemaffia. In nog geen tien jaar tijd is de 33-jarige Brabander Leijdekkers opgeklommen van een uitvoerder tot een ogenschijnlijk onaantastbare bovenbaas.

Hoog gezelschap

Hij oogt ontspannen, daar in het kerkje in de binnenlanden van Sierra Leone, dat vol zit voor de nieuwjaarsmis. Als iemand filmend langs hem loopt, kijkt hij niet eens om. In de zonnige ruimte is hij de enige witte man en hij verkeert in hoog gezelschap. Op de eerste rij zitten de Sierra Leoonse president Julius Madaa Bio en zijn vrouw Fatima. Leijdekkers zit net niet pal achter hen, naast Bio’s dochter Agnes.

De beelden gaan de wereld over. Tegenover journalisten van AD en Follow the Money erkent het Nederlandse Openbaar Ministerie dat ze „sinds ruim een half jaar zeker weten” dat Leijdekkers in Sierre Leone zit. Ook daar wordt het nieuws groot gebracht. Want wat doet iemand als Leijdekkers bij hun president?

Na aanvankelijk stilzwijgen probeert het ministerie van Informatie de boel te sussen. „Tijdens de feestdagen heeft de president veel familieaangelegenheden”, schreef het in een verklaring. Bio zou „geen kennis hebben over de identiteit van dit individu”. Wel wordt een politieonderzoek aangekondigd en samenwerking met de Nederlandse autoriteiten toegezegd.

In Sierra Leone wordt openlijk getwijfeld aan dit verhaal. Vanuit de oppositie klinkt al veel langer de beschuldiging dat de president en zijn entourage betrokken zijn bij de drugssmokkel, die steeds dieper verankerd raakt in het land. Onlangs werd de regering in verlegenheid gebracht toen de politie in buurland Guinee zeven koffers met cocaïne aantrof in een auto van de Sierra Leoonse ambassade. Het lekken van het filmpje van Leijdekkers en president Bio maakt mogelijk deel uit van een politiek spel over de lucratieve smokkelbusiness in aanloop naar verkiezingen in Sierra Leone in 2028.

Dat een drugscrimineel als Leijdekkers in Sierra Leone opduikt, verrast kenners niet. Het straatarme land draagt de littekens van een verwoestende burgeroorlog die van 1991 tot 2002 duurde en tienduizenden levens kostte. Nog altijd is de dreiging van geweld nooit ver weg, met milities die on demand door politici kunnen worden ingezet.

In een klein land als Sierra Leone zijn politieke connecties bovendien snel gelegd en is bescherming snel geregeld, zegt Kars de Bruijne, hoofd van het Sahel-programma bij het instituut voor internationale betrekkingen Clingendael. Directe bilaterale relaties met Nederland zijn er niet. Dat contact wordt geregeld vanuit de ambassade in Ghana, duizenden kilometers verderop.

De haven in de hoofdstad Freetown groeide de afgelopen jaren uit tot een sleutelpunt op de ‘Afrikaroute’ van drugs. Vorig jaar was Sierra Leone na Ecuador het land waar de meeste onderschepte cocaïne in de haven van Antwerpen vandaan kwam.

In de havens van Rotterdam en Antwerpen samen werd in 2022 160.000 kilo cocaïne in beslag genomen, veelal direct afkomstig uit Latijns Amerika. Een record dat het jaar daarop al werd gebroken: 170.000 kilo. Met slechts 80.000 onderschepte kilo’s lijkt die trend voor 2024 doorbroken. Maar bij de presentatie van die cijfers vorige week opperde politiechef Jan Jansse van de Rotterdamse Zeehavenpolitie hiervoor een mogelijke verklaring: de ‘verdwenen’ cocaïne komt via West-Afrika deels alsnog deze kant op.

Mini-onderzeeër

Drugskartels van Mexico tot Brazilië en van Italië tot de Balkan en Nederland hebben zich de afgelopen tien, vijftien jaar niet alleen genesteld in Sierra Leone, maar in havensteden langs de hele West-Afrikaanse kust. Soms, zoals in Guinee-Bissau, met medewerking van hoge functionarissen in leger en regering, elders leunend op corrupte douanebeambten en politie.

Al sinds zijn aantreden in 2021 slaat hij hierover alarm, zegt Sjoerd Top, een voormalige politiebaas uit Rotterdam die nu leiding geeft aan het Maritiem Analyse en Operatiecentrum voor Drugs (MAOC-N). Tien landen – negen Europese plus de Verenigde Staten – werken daarin samen om middels inlichtingen schepen te onderscheppen die drugs smokkelen. Op het moment dat NRC hem spreekt is hij in Brussel, onder meer om te praten over meer Europese samenwerking.

De kartels passen zich snel aan, vertelt Top. Werd de cocaïne eerst in West-Afrikaanse havens overgeheveld op (met name) containerschepen, inmiddels worden ook andere schepen ingezet. „Vissersschepen die niet zijn gebouwd voor zo’n oversteek, of zogenoemde ‘Go-fasts’ met vier motoren. Sommige worden ook gebruikt om op zee drugs over te laden.” Vorige week nog, vertelt Top, werd iets ten zuiden van Freetown aan de kust een soort mini-onderzeeër (self-propelled semi-submersible) aangetroffen.

Ondertussen groeien ook de zorgen over de toenemende smokkel over land, via de instabiele Sahelregio naar onder meer Marokko en Libië. Ook die route is allesbehalve nieuw. Separatistische Toeareg-rebellen in het noorden van Mali en Niger financieren hun opstand al decennia met de smokkel van onder meer cannabis en later cocaïne. Daar kwamen sinds 2012 aan Al Qaeda en IS gelieerde groepen bij. Hoewel die laatste volgens VN-onderzoekers (vooralsnog) niet direct betrokken lijken bij drugssmokkel, verdienen ze er wel aan door de zakat, belastingen, die ze innen.

De cocaïne laat een spoor van verwoesting na in de veelal arme landen die het nu doorkruist. Van Ivoorkust tot Senegal neemt het aantal drugsverslaafden toe, mede doordat lokale contacten niet zelden worden betaald met cocaïne. Dat wordt veelal versneden tot goedkopere crack: dat kan de lokale bevolking wel betalen. Van verslavingszorg is in de meeste landen niet of nauwelijks sprake.

Zo draagt de drugssmokkel bij aan verdere destabilisatie van een regio die de afgelopen jaren al werd getroffen door een reeks staatsgrepen, waarschuwde UNODC vorig jaar in een rapport. Vooral in de landen van de staatsgrepen (Mali, Burkina Faso en Niger) noteerden de VN-onderzoekers in 2021 en 2022 een forse toename in de hoeveelheid cocaïne die werd onderschept. Vorig jaar lijkt dat iets te zijn afgenomen. Enkele maanden geleden trof de Senegalese douane nog wel driehonderd kilo cocaïne aan in een vrachtwagen op weg naar Mali.

Dat is nog altijd een schijntje van wat op zee wordt gevonden, zoals de recordvangst van 10,6 ton vorig jaar in de Golf van Guinee aan boord van een vissersschip uit Brazilië. En belangrijker dan de noordelijke landroutes, is volgens kenners de interne landhandel tussen kuststaten en de Sahel. Zo gebeurt het dat cocaïne binnenkomt in Sierra Leone en dan over de weg via onder meer Burkina Faso naar Ghana wordt gebracht.

De snel groeiende drugshandel in de Sahel doet de alarmbellen afgaan bij de VN. Die kan leiden, schrijft het in zijn rapport, „tot de komst van nieuwe goed gefinancierde en bewapende internationele criminele ondernemingen in deze toch al volatiele regio”.

Uitlevering

De positie van Jos Leijdekkers in dit geheel is onduidelijk. Of hij nog in Sierra Leone zit, eveneens. Vast staat wel dat hem een serie strafzaken wacht, mocht hij ooit worden uitgeleverd aan Nederland.

Zo werd hij vorig jaar bij verstek tot 24 jaar celstraf veroordeeld voor grootschalige drugshandel en het voorbereiden van een liquidatie. In België is hij eveneens bij verstek veroordeeld tot tien jaar cel voor drugssmokkel en mishandeling van een opsporingsambtenaar.

Op 15 januari van dit jaar is tegen Leijdekkers opnieuw vijftien jaar celstraf geëist vanwege de poging om de tienduizend kilo vanuit Sierra Leone verscheepte cocaïne in Antwerpen terug te halen bij de douane. Het bewijs daarvoor komt volgens het Vlaamse OM uit afgeluisterde telefoongesprekken die een van de uitvoerders van die actie voerde vanuit zijn cel: „Patron Bolle Jos moet maar een ticket voor mij fiksen als ik vrijkom, naar Dubai.”

„In Nederland heerst nog altijd het idee dat de dreiging van buiten komt”, zegt De Bruijne van Clingendael. „‘Zie nou hoe zo’n president onze Bolle Jos een beetje beschermt’. Terwijl het onze hele grote criminelen zijn die deze lui in hun zak kunnen hebben.” Zo ziet De Bruijne, die al jaren in Sierra Leone komt, daar nu ook Nederlandse xtc op straat. De dreiging komt niet van buiten, zegt hij nog eens. „Wij zíjn de dreiging.”

Delen





Mail de redactie