N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Ophef Over een dijbeen in het Leidse museum Naturalis bestaat „een langlopende controverse”.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96788222-ab72ad.jpg)
Foto Naturalis
Afgelopen najaar was hij wekenlang wereldnieuws: Eugène Dubois, een Limburgse paleoantropoloog die eind negentiende eeuw aan het hoofd stond van grootschalige opgravingen in Indonesië, en zo een omvangrijke collectie archeologische, antropologische en paleontologische opbouwde die hij meenam naar Nederland. Ten onrechte, volgens onder andere de Indonesische regering, die daarom met een verzoek om teruggave kwam.
Het verzoek blijkt nu volgens een artikel in Bionieuws te raken aan een ándere ophef rond de Dubois-collectie, om precies te zijn één specifiek stuk daaruit.
‘Femur 1’, zo luidt de wetenschappelijke naam van het dijbeen dat Dubois in 1894 beschreef in zijn publicatie over de Pithecanthropus erectus – de ‘Javamens’ die volgens hem een tussenvorm zou zijn tussen aap en mens. Samen met een kies en een schedelkapje, ook gevonden tijdens de opgravingen, zou dit dijbeen bewijs zijn voor die missing link. Pas ruim een halve eeuw later bleek dat Pithecanthropus geen tussenvorm was, maar een prehistorische menssoort die de naam Homo erectus kreeg.
Het schedelkapje en de kies
Hoewel femur 1 wel in de collectie zit, is het dijbeen niet samen met het schedelkapje en de kies tentoongesteld in Naturalis – in plaats daarvan is het sinds 2019 vervangen door een ander dijbeen, femur 2, dat pas in 1900 werd opgegraven.
Die verwisseling „blijkt ingegeven door een langlopende controverse rond femur 1”, aldus Bionieuws: de meningen zijn erover verdeeld of het betreffende dijbeen aan Homo erectus toebehoort. Destijds is aan de verwisseling geen grote ruchtbaarheid gegeven, er staat ook niets over vermeld bij de tentoonstelling. „We hebben het zeker niet bewust onder het tapijt geschoven”, zegt Naturalis-woordvoerder Bart Braun, „maar de focus in de zaal ligt op de beleving, en we moesten keuzes maken. Dit heeft de final cut niet gehaald. In onze live science-zaal hebben we er bezoekers wél over verteld.”
Wat de meningen over de herkomst betreft zijn er twee kampen. Enerzijds is er het team onder leiding van de Amerikaanse geoarcheoloog Frank Huffman, met daarin onder andere twee Naturalis-medewerkers, dat afgelopen oktober in PaleoAnthropology schreef dat de drie fossielen – dus het kapje, de kies en femur 1 – van dezelfde ouderdom zijn. Anderzijds is er een team met onder anderen de aan Naturalis verbonden paleo-ecoloog José Joordens dat deze maand in Quaternary Science Reviews en Journal of Human Evolution beargumenteerde dat femur 1 beduidend jonger is dan de rest, en mogelijk zelfs niet uit Midden-Pleistocene afzettingen van 830.000-430.000 jaar oud maar uit Laat-Pleistocene afzettingen komt.
Uitsluitsel geven
De oorspronkelijke afzettingen zijn vergraven en dus hoopten de wetenschappers op een andere wijze uitsluitsel te geven: het team van Joordens was van plan om samen met Indonesische collega’s de ouderdom van de fossielen te achterhalen met uranium-thoriumdatering.
Die datering laat echter op zich wachten, omdat door het teruggaveverzoek al het geplande onderzoek in de ijskast staat. Voorlopig blijft de ouderdom van femur 1 dus onduidelijk, en zal femur 2 naast het schedelkapje en de kies in Naturalis te zien zijn.
