Dit is een moetje in de overlevingsmodus

Moeder: „Laatst werd mijn zoon van 10 toen hij naar zijn hockeytraining fietste, aangesproken door een jongen van 15 op een fatbike, die precies wilde weten waar hij heen ging en tot hoe laat. Ik vertelde mijn zoon daarna dat er groepen jongeren actief zijn die jongens zoals hij proberen te ronselen voor ‘kleine’ criminaliteit. Gevolg: mijn zoon durft niet meer alleen naar hockey te fietsen. Natuurlijk was dat niet mijn bedoeling: ik wilde hem alleen oplettend en bewust maken. Hoe maak je je kind levenswijs zonder hem bang te maken voor alles wat er kan gebeuren?”

Oplossend vermogen versterken

Marga Akkerman: „Dit moet voor uw 10-jarige zoon een intimiderend voorval zijn geweest. Fijn dat er niks gebeurd is. Kennelijk is hij kalm gebleven, en heeft hij adequaat gereageerd. Dat verdient een compliment.

„We maken kinderen levenswijs door serieus te nemen wat ze over angstige situaties vertellen, en hen vervolgens te ondersteunen in hun eigen probleemoplossend vermogen: ‘Dat heb je zo te horen heel goed afgehandeld!’

„Maar in plaats van deze bekrachtiging, verhoogde u met uw reactie de dreiging van wat er had kúnnen gebeuren. Daardoor heeft uw zoon na het gesprek niet het zelfvertrouwen: ik kan hier dus mee omgaan, maar: wat had mij niet allemaal kunnen gebeuren?! En dat maakt angstig.

„Ouders die snel bezorgd zijn, doen er goed aan om hun eigen reacties op de verhalen van de kinderen onder de loep te nemen. Het helpt kinderen namelijk niet als hun ervaringen angstig geïnterpreteerd worden.

„U hoeft uw kind niet voor tal van gevaren te waarschuwen, maar u bent natuurlijk wel verantwoordelijk voor zijn veiligheid. Als bekend is dat plekken echt onveilig zijn, gaat een 10-jarige daar op die leeftijd niet zonder volwassen begeleiding naartoe. Op z’n minst fietst hij met een vriendje.

„Als er in de buurt bijzonderheden zijn, zoals bendes op fatbikes, kan de school daar met expertavonden op een verstandige manier aandacht aan besteden. Niet om de angst aan te wakkeren, maar om samen te bespreken: wat kan een kind in zo’n situatie doen? Uw kind ziet dan meteen de kracht van gezamenlijk optrekken.”

Stapsgewijs loslaten

Loes Keijsers: „Voor reële gevaren moeten we kinderen waarschuwen, zoals niet oversteken zonder te kijken. Dan ontstaat er bij hen nu eenmaal wat functionele angst, daar ontkom je niet aan. Daarbij houd je als ouder wel voor ogen: hoe groot is het risico echt? In een boerendorp waarschuw je voor trekkers die je niet ziet, in een stad voor de tram.

„Je maakt kinderen alleen levenswijs door ze afhankelijk van hun leeftijd en de omstandigheden gecontroleerd los te laten. Het is belangrijk dat ze hun eigen problemen leren oplossen. Dat geeft zelfvertrouwen. Door de confrontatie met de angst te vermijden, wordt die erger.

„Kennelijk ging het alleen fietsen vóór dit voorval prima. Bouw het weer stapsgewijs op. Bijvoorbeeld door op de heenweg mee te fietsen, of uw zoon te vragen om bij aankomst te bellen mocht hij een telefoon hebben. Sommige ouders tracken hun kinderen met live-locaties maar de kans bestaat dat kinderen dan internaliseren dat de wereld bedreigend is.

„U helpt uw kind door zelf ontspannen te zijn. We weten dat gestresste ouders meer behoefte hebben het leven van hun kinderen te controleren. Praat met leeftijd- en buurtgenoten over welke gevaren in de omgeving van jullie kinderen reëel zijn.”

Marga Akkerman is niet-praktiserend klinisch jeugd- en kinderpsycholoog. Loes Keijsers is als hoogleraar pedagogiek verbonden aan de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences in Rotterdam.

Delen

Mail de redactie

‘Ik schroef dit even aan”, zegt Nienke Verschuur tegen haar collega Karin Jansen. „Hier moet een tikje tegen”, reageert Jansen. „Een haartje omhoog nog.” Buiten, op een bouwplaats in Amsterdam-Noord, staan op de steigers rond het gebouw in aanbouw tientallen mannen in neongele hesjes en warmgele helmen. Verschuur en Jansen zijn de enige vrouwen op het terrein. „Dat is meestal zo.”

Ze zijn bezig met het installeren van het frame van een saliegroen keukenblok. Er wordt een nieuw complex aan de Klaprozenweg gebouwd met ruim honderd studio’s die bestemd zijn voor studenten. Verschuur en Jansen installeren, afgewisseld door de drie andere vrouwen in het team, ruim honderd keukens.

Dat ze hier de enige vrouwen zijn ligt in lijn met de man-vrouwverdeling in de bouwsector. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) hadden mannen in 2023 bijna 90 procent van de 0,7 miljoen banen in de bouwnijverheid. Dat wil niet zeggen dat er geen behoefte is aan vrouwen. Door middel van campagnes als #bouwvrouwen, van Bouwend Nederland, probeert de sector juist ook vrouwen aan te trekken.

Dat doet de branchevereniging deels omdat ze diversiteit zouden willen bewerkstelligen, maar ook omdat het „onbenut potentieel” is. „We kunnen niet 51 procent van de bevolking naast ons laten liggen”, zegt de woordvoerder. Net als veel andere sectoren kampt de bouwsector met een personeelstekort. „Dat gaat niet alleen over mensen die op de bouwplaats staan, er is ook een tekort aan mensen die op kantoor werken, zoals civiel ingenieurs. De campagne laat bouwvrouwen zien ter inspiratie voor toekomstige werknemers.”

Russisch

Verschuur was als kleuter in de timmerhoek te vinden, vertelt ze. „Niet dat ik denk dat dat helemaal verklaart waarom ik dit ben gaan doen hoor.” Maar ze vond die hoek gewoon leuker dan de poppenhoek. De juf vond het volgens Verschuur zorgelijk dat ze alleen maar oog had voor gereedschap en ging bij haar moeder langs – zo ging dat toen nog, zegt Verschuur – voor een gesprek. „In een klein dorp in Friesland viel een meisje in de timmerhoek iets te veel op.” Haar moeder vond dat haar dochter lekker moest blijven timmeren als zij dat wilde.

Na de basisschool heeft ze het gereedschap een tijdje links laten liggen. Ze ging studeren, maar na een paar jaar kunstgeschiedenis en Russisch was „de lol daar wel van af”. Op haar dertigste besloot ze de voltijdsopleiding tot meubelmaker op het Hout- en Meubileringscollege te volgen, met mensen die net van de middelbare school komen. „Op zeker moment realiseerde ik me dat mijn rekenmachine ouder was dan mijn klasgenoten.” Sinds 2013 is ze afgestudeerd meubelmaker, met een eigen meubelmakerij.

Loodgieterscursus

Maar waarom dan ook nog keukens? En waarom alleen met vrouwen?

Het kwam doordat ze op een zeker moment op de A6 achter een busje reed waarop stond: ‘De Keukenman’. „Ik dacht: hoezo de keukenmán? Vrouwen kunnen toch ook keukens installeren?”

Er was een loodgieterscursus voor nodig, want bij keukens komt in tegenstelling tot meubels ook elektra- en leidingwerk kijken. Maar haar vermoeden klopte: natuurlijk kunnen vrouwen keukens installeren. Zo ontstond het idee voor het collectief Vrouwen in de Keuken. De vrouwen werken als zzp’er en nemen in die hoedanigheid ook binnen Vrouwen in de Keuken klussen aan. „Hoe we vrouwen vinden?”, vraagt Verschuur. „Ze vinden ons.”

De mensen die aanvragen doen bij Vrouwen in de Keuken doen dat overigens niet omdát het vrouwen zijn die dan komen klussen, zegt Verschuur, ze zijn gewoon op zoek naar mensen die klussen. Alleen na een mini-stukje in het feministische tijdschrift Opzij kregen ze twee opdrachten binnen van „vrouwen met mannetjes-angst”. Dat waren vrouwen die iets te veel negatieve ervaringen hadden gehad met werklui over de vloer, legt ze uit. „Maar dat zijn dus uitzonderingen.”

En daarnaast letten de Vrouwen in de Keuken natuurlijk goed op als ze bij mensen aan het klussen zijn, zegt Verschuur. „Ik zeg altijd: we zijn te gast, gedraag je ook zo. Vraag of je even naar het toilet mag. Natuurlijk mag het, maar voor de klant is het toch prettig als je het even vraagt.” Ze zorgen na het klussen altijd dat ze het huis netjes achterlaten. „Maar ik vind dat iedereen dat zou moeten doen.”

Volgens Verschuur zijn schroevendraaiers zowel voor mannen als voor vrouwen. „Ik ben ervan overtuigd dat vrouwen net zo goed meubels kunnen maken of keukens installeren als mannen. Het is een soort queeste geworden om anderen, zowel mannen als vrouwen, daarvan te overtuigen.”

Delen

Mail de redactie

Wat vindt B. er allemaal van? „Van wat”, vraagt B. Nou, van die verhalen over jou in NRC. „Ze gaan niet over mij”, zegt B., „ze gaan over ons” en „ik vind het fijn, want ze kloppen, zo is het gewoon”.

Het is een vraag die vooral anderen bezighoudt, heb ik gemerkt. De ogen op het slachtoffer, de vrouw met De Ziekte die zo uitgebreid door mij in de schijnwerpers is gezet, zonder dat ze terug kan praten. Wat vindt zíj ervan, van dat omzorgd worden door haar geliefde F., van zijn gezeul en gesjor, zijn ongeduld, de eindjes aan zijn rek, van de keren dat hij haar net iets te lang heeft laten wachten, van al die beslissingen die hij voor haar neemt, en, o ja, van al die praatjes over haar?

„Waarom vertel je nergens waarom je serie voor NRC De Sluitpost heet”, vraagt B., om maar eens bij het begin te beginnen. Dat weet je toch wel? „Ja, maar je begint er nooit over.” Nou, zeg dan? „Jij bent naast je zorgzame zelf ook een alfamannetje dat soms wil dat de aandacht bij jou ligt.” Pardon, wat tragisch! „Hoezo, dat is nou eenmaal zo. Jij moet ook heel veel doen. En je kunt heel goed zorgen voor mensen.” Voor mensen? „Ja, en voor mij.” B. lacht.

En die sluitpost? „Nou dan gaat het je toch te ver, heb je voor alles gezorgd, zit ik in de auto bijvoorbeeld, en heeft het al tien minuten geduurd voor ik mijn jas aan heb, in de rolstoel naar buiten ben gerold, en dan moet jij nog snel even naar de wc of onder de douche. En dan voel jij je de sluitpost. Klopt dat?”, vraagt B, zonder mijn antwoord af te wachten. „Ik snap het ook”, zegt ze begripvol, „maar soms overdrijf je wel een beetje. Zo zielig ben je nou ook weer niet, het is gewoon wat het is.”

Weggetjes

Het is gewoon wat het is. Dat is zo’n beetje B.’s motto geworden. Net als haar ‘weggetjes’ die ze niet ingaat; de gedachten over de dingen die ze mist, en die ze het liefst onbenoemd laat. Omdat mijmeren haar op geen enkele manier helpt. „Jij doet dat wel”, zegt B., „maar ik heb daar gewoon geen zin in.”

Hoe is dat dan voor B., als zij aan het overleven is – door niet te veel terug of vooruit te kijken – om naast iemand te leven die dat wel doet? „Dat is best moeilijk”, zegt B., „omdat ik dan het gevoel krijg dat ik een last ben, voor jou. En omdat jouw leven zonder mij heel anders was geweest.”

Hoe dan? „Nou, dat je veel meer dromen had kunnen verwezenlijken dan nu. Dat vind ik moeilijk, want er zijn veel dingen in mijn leven waar ik niks aan kan doen. Maar ervoor zorgen dat jij minder wordt belast, dat kan ik wel.”

En hoe zit het dan met B.’s dromen? Geen antwoord, want dat is dus zo’n weggetje.

Ik wéét wat ze nu gaat zeggen, en ik heb er een hekel aan. „Ik zou kunnen zeggen: ik ga naar een tehuis. Dan kun jij je leven weer oppakken.” Maar welk leven? En alsof ik dat wil – alsof zíj dat wil. Haar ogen worden rood, ze neemt een hap adem. „Of, ik zou eruit kunnen stappen. Als ultieme oplossing.” Ze kijkt voor zich uit. „Maar dat zijn hele rigoureuze overwegingen.”

Een poos geleden sputterde ik dan tegen, maar dit soort gedachten komen en gaan, dat weet ik inmiddels. En ’t is gek hoe zulke afschuwelijke zinnen ook een plek hebben gekregen in ons gesprek. „Maar voor ik dát overweeg, probeer ik zoveel mogelijk hulp in te schakelen,” zegt B. geruststellend – „zodat het jouw leven verlicht.”

Dat is nogal een last, stel ik me voor, hoe B. niet alleen haar ziekte draagt, maar ook moet omgaan met de wetenschap dat ze mijn leven beperkt. Natuurlijk wil ik dat er niet bij hebben, voor haar, maar hoe voorkom je zoiets?

B. geeft een por met haar goede arm. Die mept nog als de beste

Neem die ontelbare keren dat B. moet wachten tot ik klaar ben met de dingen die zij niet meer kan doen: het huishouden, de auto inpakken voor een lange reis, klussen die móéten gebeuren, de dingen die ik voor mijzelf doe, ook die ja. „Sommige dingen kunnen echt niet wachten,” zegt B., „dan vraag ik toch je hulp. Maar ik houd ook heel vaak mijn mond, en dan kijk ik hoever ik kom zonder jou.” Soms eindigt dat dan op de grond, dat weten we alle twee.

Maar hoe verdraag je dat, je mond houden? „Dat is ook best moeilijk. Het is een soort mediteren. Zoals in de nacht, dan doe ik dat ook. Als mijn lijf schreeuwt om gekeerd te worden. Dat kan ik immers ook niet zonder jou. Maar ik wil je dan niet wakker maken. Dan probeer ik aan iets anders te denken.”

Of ze daar niet verschrikkelijk van baalt? B. haalt haar schouders op en schudt van nee. „Of misschien wel”, zegt ze, „maar ik denk daar niet zoveel over na. Het lijkt erop alsof ik in een hele andere werkelijkheid leef dan jij. Eentje waarin ik me heel veel dingen niet meer afvraag. Ik probeer er vooral te zijn.”

Zij drijft weg

Dat treft me. Terwijl ik denk dat we hier heel erg samen in zitten, is zij al een beetje aan het wegdrijven, naar een leven waarin normale wensen, plannen en ambities, en alle vragen die daarbij horen, er steeds minder toe doen. Zonder dat ik dat allemaal door heb. „Ik neem me nog maar heel weinig voor. Ik sta heel anders in het leven dan vroeger.”

Vroeger is nog maar een paar jaar geleden, toen ze nog optrad en haar boterham verdiende als violist, toen ze sneller liep dan ik, toen ze dagenlang haar eigen ding deed, wij alle twee. „Ik nam veel meer initiatief, ik gaf mijn eigen leven vorm: zo wil ik het en zo ga ik het doen. Nu bepaalt mijn toestand hoe het gaat. Daar reageer ik meestal op. Mijn lijf dicteert de dag, en daar handel ik dan naar. Dat vind jij soms lastiger te accepteren dan ik. Bijvoorbeeld, wanneer jij zegt ‘wat zijn we toch bejaard, we gaan alweer een film kijken’. Dan denk ik, wat heerlijk dat ik even niets met mijn lijf hoef.”

Zeg je nu dat je gevoel door die hele ziekte eigenlijk een beetje is afgevlakt? „Soms heb ik zelfs geen kracht meer achter mijn stem om mee te doen aan een gesprek. Iedereen is zoveel sneller. Jij oreert ook meer, dus dan kom ik er sowieso niet tussen.” B. lacht. Maar ze meent het wel. „Ik vind het natuurlijk leuker als ik nog mee mag doen, aan het leven. Dat klinkt vrij tragisch, niet?”

Levenslust

Dat klinkt vrij tragisch. En dat is het natuurlijk ook. En toch voelt dat bijna nooit zo. Dat komt, weet ik, omdat B. zelden in haar misère blijft steken. „Daar kan ik niks aan doen”, zegt ze verontschuldigend, „dat heb ik gewoon. Het gaat echt om de kleine dingen, of fijne gesprekken met lieve vrienden, of tijd met onze kindjes. En ik leef met jou, jij maakt het voor me mogelijk om fijne dingen te doen, dat er mensen op bezoek kunnen komen, dat we uit kunnen. Zonder jou had ik daar veel meer moeite voor moeten doen.”

Ik ken het goed van B., haar levenslust. Ik was allang van het dak van een schuurtje gesprongen. „Als ik een stomme dag heb, wijt ik dat vooral aan mijzelf, dat ik er niets van heb gemaakt. Ik kan immers altijd nog mijn brein gebruiken, of iets creatiefs doen. Als ik dat doe, dan is mijn dag gelukt. Eigenlijk vertrouw ik meestal op de volgende dag.” Ook al is de volgende dag een dag van zorg, van de katheterwissel, de fysiotherapie, van een lange rit naar school, een rug die niet mag verzakken, of van het eindeloze verzitten tegen een stram gestel. Dat klinkt als een topdag.

B. geeft mij een por. Met haar goede arm welteverstaan. Dat is haar oude strijkersarm. Die mept nog als de beste. „Misschien heb ik dat van mijn moeder, dat mateloos positieve over wat het leven te bieden heeft. Als oudste van zes heb ik ook heel veel alleen moeten doen, omdat mijn moeder altijd te druk was met de kleintjes. Daar baalde ik toen van, maar nu heb ik er profijt van. Ik heb geleerd dat ik altijd mezelf nog heb. En dat niet alles via een gemakkelijke weg moet gaan om het tóch te redden. Het hoort gewoon bij het leven dat het soms ook een beetje kut is.”

Delen

Mail de redactie