Als de Rotterdamse tram remt, wordt de overtollige energie opgeslagen in de ‘powerbank’

Tring, tring, tring. Iedere minuut scheert er wel een tram langs de hoge, moderne kantoorpanden op de Laan op Zuid in Rotterdam. Eenmaal de hoek om trekken ze energie uit de bovenleidingen om de Erasmusbrug op te klimmen, over de Nieuwe Maas heen, richting de binnenstad.

„Kijk… zie je dat zwarte, hoekige ding op het dak van de tram, gekoppeld aan de bovenleiding?”, vraagt Leo Vliegenthart, technisch systeembeheerder bij het Rotterdamse ov-bedrijf RET, terwijl weer een tram langsrijdt. „Dat is de pantograaf, waarmee de tram elektriciteit van de bovenleiding haalt. Een tram heeft energie nodig wanneer hij optrekt of een beetje meer snelheid nodig heeft voor bijvoorbeeld een brug.” Normaal krijgen bovenleidingen hun elektriciteit, 600 volt gelijkspanning, van een gelijkrichterstation via kabels onder de grond. Dat station, een gebouw van zo’n zeventig vierkante meter, is aangesloten op het stroomnet. Dat is het gangbare systeem.

Maar de tram die net voorbijkwam, krijgt op dit gedeelte van de Kop van Zuid zijn energie van een ‘powerbank’ in plaats van direct uit het stroomnet. De ov-energiebank staat om de hoek, vlak bij metrostation Wilhelminaplein. Hij slaat overtollige energie op die ontstaat wanneer trams remmen of buiten de spits rijden, en geeft deze terug aan trams die optrekken of een brug op gaan in een straal van zevenhonderd meter. De RET heeft er sinds afgelopen december één in gebruik, het systeem van Vliegenthart zit nog in een pilotfase.

Uiteindelijk hoopt hij dat ze voor het Rotterdamse ov-bedrijf, en ook voor ov-bedrijven in de rest van Europa, een oplossing zullen bieden voor de krapte op het elektriciteitsnet, oftewel netcongestie.

Om de klimaatdoelen te halen moet Nederland, net als omringende landen, af van olie en gas en overstappen op groene elektriciteit van bijvoorbeeld zon en wind. Alleen, er is nu lang niet genoeg infrastructuur om alle nodige elektriciteit van bron naar gebruiker te krijgen. Netbeheerders doen verwoede pogingen om die opstopping, zogenoemde netcongestie, te verhelpen door bijvoorbeeld meer kabels aan te leggen. Maar dat is een megaklus en gaat langzaam.

De RET heeft de komende jaren meer elektriciteit nodig: de trams en metro’s moeten frequenter rijden, er moeten nieuwe stations bij en de bussen moeten ook elektrisch worden. Maar als de RET daarvoor een nieuwe aansluiting wil op het net van de netbeheerder, komt het bedrijf door netcongestie, net als duizenden andere bedrijven in Nederland die ook moeten elektrificeren, op een ellenlange wachtlijst. Ov-bedrijven die niet willen of kunnen afwachten, moeten daarom zelf met creatieve oplossingen komen.

Op de Kop van Zuid loopt Vliegenthart naar zijn oplossing. De powerbank van ongeveer een megawatt is een grijsgroen gebouw van veertien vierkante meter. Hij is grotendeels gebouwd uit kunststof, alleen de platen aan de buitenkant zijn van metaal om hem qua kleur en stijl makkelijk te kunnen aanpassen aan de omgeving. „En voor als iemand er een steen tegenaan gooit”, zegt Vliegenthart. „Het blijft een stad.”

Warmte-energie

Binnenin laden batterijen op met warmte-energie wanneer trams remmen. Remenergie wordt al gebruikt in elektrische auto’s, en trams geven elkaar soms op die manier stroom: als toevallig een tram remt waar een andere tram moet optrekken, krijgt de optrekkende tram stroom van de remmende tram. Maar door de remenergie terug te laten stromen via de bovenleiding naar de powerbank, gaat remenergie niet verloren wanneer er niet toevallig een optrekkende tram in de buurt is.

De batterijen laden ook op vanuit de bovenleiding wanneer er minder of geen trams rijden. Ov-bedrijven kampen met dezelfde pieken en dalen in hun energieverbruik als de meeste huishoudens. In de ochtendspits, wanneer veel mensen in de tram of metro stappen om naar het werk te gaan, en aan het einde van de middag. Continu stroomt er een hoeveelheid elektriciteit over de bovenleidingen die is afgestemd om de pieken te kunnen opvangen, waardoor de RET met behoorlijk veel overtollig stroom zit buiten de spits. Hier op de Kop van Zuid gaat die overtollige stroom nu via een ondergrondse kabel van ruim driehonderd meter naar de powerbank. Tijdens piekuren stroomt hij via die kabel weer terug naar de bovenleiding, en uiteindelijk via de pantograaf de trams in.

„Op die manier scheren we de pieken er van af”, zegt Vliegenthart in het RET-kantoor vlak bij de powerbank. Achter hem hangt een enorme kaart van Rotterdam aan de muur, in het kantoor liggen hier en daar minitrams en minimetro’s. Oude modellen: de Rotterdamse geel-wit-zwarte vierasser, de paardentram en ook een moderne metro. „Door het opvoeren van de frequentie of voor het bouwen van nieuwe haltes gaat de totale piek in energievraag omhoog. Normaal zijn daarvoor extra aansluitingen nodig op het net. Maar als je op sommige plekken een powerbank inzet, kan de piek hierdoor worden gevoed en is er geen nieuwe aansluiting nodig bij de netbeheerder.”

Mooi meegenomen is dat de powerbanks veel kleiner zijn dan de gelijkrichterstations. Dat maakt het makkelijker om er plek voor te krijgen in een stad waar al veel competitie is om ruimte. De powerbank is ook verplaatsbaar.

Feyenoord City

De oorsprong van Vliegentharts idee ligt niet in het netcongestieprobleem. Zo’n acht jaar geleden werd bedacht dat het voetbalstadion van Feyenoord de Kuip moest verhuizen naar een ander gebied in Zuid. Feyenoord City: een mega-operatie. Het zou een levendig gebied worden met scholen, kantoren, winkels, en dus ook ov-haltes.

De RET had niet genoeg aansluitingen op het energienet voor die nieuwe verbinding. Dus moesten er nieuwe aansluitingen gekocht worden op het net, met acht grote gelijkrichterstations tussen de Erasmusbrug en station Beverwaard. Dat zou zo’n 29 miljoen euro kosten.

„Veel te gek voor die veertig evenementen in het stadion per jaar”, zegt Vliegenthart. Kon het niet goedkoper en efficiënter? Met die vraag ontstond zo’n vijf jaar geleden het idee voor de powerbank. „Volgens modelsimulaties was dit op te lossen met acht powerbanks, in plaats van acht gelijkrichterstations. De kosten van het nieuwe plan: 9 miljoen euro.”

Uiteindelijk kwam Feyenoord City er niet. Wel besefte Vliegenthart dat de powerbanks de toenemende netcongestie kunnen verlichten. Dus pitchte hij het idee alsnog bij zijn collega’s van de RET en andere Europese ov-bedrijven.

Steeds vaker proberen bedrijven zelf oplossingen te vinden voor hun netcongestieprobleem. In Amsterdam experimenteert ov-bedrijf GVB met het opvangen van remenergie van metro’s en het koppelen hiervan aan busladers. In Den Haag denkt ov-bedrijf HTM ook na over slimmer stroomgebruik. Nieuwe trams krijgen accus op hun daken die remenergie opslaan die trams vervolgens kunnen gebruiken om op te trekken. Andere soorten bedrijven beginnen energiehubs om hun stroomverbruik op elkaar af te stemmen en zo hun gezamelijke totale piek te verminderen. Op een bedrijventerrein in Utrecht, bijvoorbeeld, is afgesproken dat wanneer Picnic zijn witte elektrische busjes wil laden, de buurman, een gigantische vriesloods waarin diepvriesvoedsel klaarligt om naar de supermarkten te gaan, even wat minder hard koelt. En andersom.

Toen ik het idee pitchte, zeiden veel ov-collega’s: ‘Nee, dit kan niet.’ Het was te nieuw

Maar dat het huidige energielandschap lang niet altijd klaar is voor eigen energie-initiatieven, is duidelijk. „Toen ik het idee pitchte, zeiden veel ov-collega’s: ‘Nee, dit kan niet.’ Het was te nieuw. Maar uit de simulatie bleek dat het wel kon. En toen kwam de volgende stap: samenwerkingen aangaan met bedrijven waar wij als ov-bedrijf normaal niet mee werken.” Bijvoorbeeld bedrijven die zich bezighouden met batterijsystemen. „We moesten eerst allemaal deuren openen.”

Dit doet een beetje denken aan twee jaar geleden, toen de RET overtollige energie wilde doorverkopen aan buurbedrijven die door netcongestie geen nieuwe aansluiting konden krijgen op het net. „We liepen tegen de wet aan. Want we zijn een ov-bedrijf, geen energieleverancier. En dan mag je geen energie verkopen.”

Dat is inmiddels opgelost. Maandag was in het nieuws dat de RET sinds deze week overtollige stroom van buiten de spits doorverkoopt aan onder meer de gemeente Rotterdam. Bij Rotterdam Alexander wordt gewerkt aan een laadplein waar elektrische voertuigen zoals veegwagens kunnen laden met ongebruikte energie voor metro’s. De RET als een soort verlengsnoer.

Derde rail

Zoef. Op de Kop van Zuid stopt Vliegenthart bij het hek waar metro’s met een hoop kabaal de grond uit schieten – uit station Wilheminaplein, verder Zuid in. De metro’s hebben een derde rail, roept hij extra hard om boven het gerammel uit te komen. Waar de elektriciteit bij de trams uit de bovenleiding komt, krijgt een metro dat uit zo’n derde rail.

Over een paar jaar hoopt Vliegenthart meer powerbanks te realiseren, voor trams én metro’s. Eerst zal hij meer testen uitvoeren. Hij onderzoekt bijvoorbeeld wat er met de powerbank gebeurt als hij hem zwaarder belast.

Hoogleraar duurzame energie Pavol Bauer aan de Technische Universiteit Delft en betrokken bij het Amsterdamse GVB-experiment, ziet potentie in het systeem van de RET om netcongestie tegen te gaan. Hij ziet wel nog een aantal uitdagingen, waaronder de grote puzzel op welke plekken die batterijen het beste kunnen staan.

Af en toe vergaderen ov-bedrijven uit heel Europa online, met Vliegenthart als voorzitter, over onder meer netcongestie en de powerbank. „Spanje, Finland, Duitsland en Italië hebben al interesse in het systeem”, zegt Vliegenthart. Technici van een Fins ov-bedrijf zijn al op bezoek geweest in Rotterdam.

„De powerbank werd deels gefinancierd door de Europese Unie en dan is de afspraak dat je het project binnen twee jaar realiseert. Dat lukt bijna nooit.” Maar Rotterdam kon dat wel.

Delen

Mail de redactie

Goedemorgen allemaal en welkom in een nieuw economieblog! Het is een redelijk rustige ochtend qua economisch nieuws. Dit viel ons tot nu toe op:

• Het doel van de overheid om jaarlijks 100.000 woningen te bouwen wordt de komende tijd nog niet gehaald, zo concludeert het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) donderdag. In 2029 zullen er 96.000 nieuw gebouwde woningen worden opgeleverd, in 2024 waren dat er 82.000. Het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening zei afgelopen maandag nog dat in 2027 het streefcijfer wel gehaald moet worden, maar dat lijkt dus niet te gaan lukken.

• Op korte termijn heeft een stikstofuitspraak die de Raad van State in december deed flinke gevolgen voor de huizenbouw in Nederland. Volgens het EIB zorgt het oordeel voor een vertraging van minstens zes maanden bij de bouw van duizenden woningen. De Raad van State oordeelde dat er niet zomaar binnen bestaande nieuwbouwprojecten met stikstofruimte mag worden geschoven – het zogeheten intern salderen. Eerder mocht er nog gewoon door worden gebouwd door het wegstrepen van de stikstofuitstoot van een nieuw project tegen die in de oude situatie op die locatie, maar dat mag dus niet meer. Wat de gevolgen gaan zijn voor de woningbouw van de belangrijke uitspraak die de rechter gister deed in de zaak-Greenpeace, is nog niet bekend.

• Nederlanders hebben opnieuw minder vertrouwen in de economie. Voor de vierde maand op rij is het zogeheten consumentenvertrouwen gedaald, zo meldt statistiekbureau CBS vanochtend. Dat cijfer lag in januari op min 28, in december was dat nog min 26. Daarmee is de consument net zo negatief als een jaar geleden, maar nog ver van het absolute dieptepunt in oktober 2022 – min 59. De koopbereidheid van Nederlanders nam af, ook zijn ze minder positief over de ontwikkeling van de economie in de komende twaalf maanden.

Vooruitkijken

We rollen langzaamaan het cijferseizoen in. Vooral de luxemerken zijn er dit jaar vroeg bij. Vorige week presenteerde het Zwitserse Richemont al goede cijfers, wat leidde tot een koersstijging voor onder meer luxeconcern LVMH. Beleggers verwachtten dat de resultaten van het bedrijf achter onder meer modemerk Louis Vuitton en de Moët-champagne ook goed zouden zijn. Dat moet vandaag blijken: het bedrijf van de Franse supermiljardairsfamilie Arnault komt deze donderdag met cijfers.

De verwachtingen zijn dus hooggespannen. Inmiddels is LVMH ook op de beurs weer het meest waardevolle bedrijf van Europa. De Franse onderneming ging deze week Novo Nordisk, producent van afslankmedicijn Ozempic, weer voorbij. LVMH is nu zo’n 355 miljard euro waard, het Deense bedrijf omgerekend net iets meer dan 340 miljard euro.

Woensdag bleek al dat de verkoop van westerse luxeartikelen in China in 2024 met 20 procent is gekelderd. Het is in de afgelopen veertien jaar niet voorgekomen dat consumenten zoveel minder uitgaven aan dure sierraden, horloges en andere luxewaren. De belangrijkste reden is de economische achteruitgang van het land en het gedaalde consumentenvertrouwen. Ook de eerste helft van 2025 wordt volgens adviesbureau Bain & Company lastig voor de spelers op de Chinese luxemarkt.

De techneuten van aardwarmtebedrijf Ennatuurlijk Aardwarmte voelen de bui al hangen. Door de slepende stikstofimpasse was het de afgelopen jaren soms al een „uitdaging” voor het bedrijf om projecten vooruit te krijgen, zegt directeur Alexander van Noort. Maar nu zou het weleens écht problematisch kunnen worden, vreest hij. „Als de regels nog strenger gaan worden, krijgen wij daar veel last van.”

Van Noort doelt op de uitspraak van de rechtbank Den Haag woensdag, in de rechtszaak die Greenpeace heeft aangespannen tegen de staat. De rechtbank oordeelde daarin dat het kabinet inderdaad in strijd met de stikstofwetgeving handelt, en gelastte de regering om maatregelen te nemen om er alsnog voor te zorgen dat de stikstofuitstoot snel fors daalt.

Voor Ennatuurlijk Aardwarmte, naar eigen zeggen de grootste aardwarmteproducent van Nederland, is dat een risico, zegt Van Noort. „Wij moeten zeer diepe putten boren. Dat doen we in principe met elektrische boorinstallaties, maar soms kan dat niet omdat er geen stroomaansluiting is. Het stroomnet zit vol. Dan wil je terugvallen op boren die met fossiele brandstoffen worden aangedreven. Maar dat is weer lastig als gevolg van de stikstofwetgeving. Op één van onze locaties, in Andijk in Noord-Holland, bemoeilijkt dat onze besluitvorming. Met nog strengere regels wordt het niet beter.”

Volgens Van Noort is dit een pijnlijk neveneffect van de stikstofzaak van Greenpeace: de natuur- en milieuorganisatie wil met die zaak afdwingen dat de natuur beter beschermd wordt, maar de energietransitie, die uiteindelijk via het tegengaan van klimaatverandering diezelfde natuur voor de lange termijn moet redden, wordt er juist door in de wielen gereden.

Van Noort: „Aardwarmte is een heel duurzame energievorm, veel schoner dan bijvoorbeeld gas, waarmee nu veel huizen worden verwarmd. Maar de overgang op zulke energiebronnen wordt zo bemoeilijkt. De intentie van Greenpeace is goed, maar zo snijden we onszelf en onze groene ambities in de vingers.”

De intentie van Greenpeace is goed, maar zo snijden we onszelf en onze groene ambities in de vingers

Breed gedeelde zorgen

In de hele duurzame-energiesector klinken dezelfde zorgen. Voorzitter Olof van der Gaag van de branchevereniging voor duurzame-energiebedrijven (NVDE) vreest voor een „stikstofslot op de energietransitie”, zegt hij. Ook hij vindt dat „zonde, omdat meer schone energie juist kan helpen de stikstofemissies structureel omlaag te brengen”.

Van der Gaag wijst op geplande windparken op land en zee, zonneparken, waterstoffabrieken, CO₂-opslagprojecten, batterijen, verduurzamingsprojecten in woonwijken en individuele verduurzamingsinitiatieven van grote industriebedrijven die allemaal in de problemen zouden kunnen komen als de stikstofregels nog strenger worden – eigenlijk de hele duurzame-energiewereld dus.

Van der Gaag: „Het kleine beetje stikstofuitstoot tijdens de bouw valt in het niet bij de potentiële, structurele stikstofdaling, maar vormt nu wel een grote blokkade om energieprojecten te bouwen en om energie-infrastructuur uit te breiden. De impact op de energietransitie is moeilijk te onderschatten.”

Het grootste en venijnigste risico zit volgens hem bij de geplande uitbreiding van het stroomnet door de netbeheerders. In feite is dat de ruggengraat van de energietransitie, zegt hij. „De energievoorziening van de toekomst zal veel meer gebaseerd zijn op elektriciteit. Als de verzwaring van het stroomnet nog moeizamer gaat verlopen, dan komen veel andere projecten ook in problemen. Al die windparken op zee kunnen zonder kabels hun stroom niet kwijt.” Hij zegt dat er nu al drieduizend netverzwaringsprojecten vertraagd zijn als gevolg van de stikstofregels.

Tennet, en alle andere, regionale netbeheerders, zeggen hetzelfde. Twee jaar geleden stuurden zij een brandbrief naar het kabinet waarin ze waarschuwden voor het „stilvallen” van de energietransitie als gevolg van de stikstofproblematiek, en waarin ze wezen op een potentieel domino-effect. „Zonder stroomkabel geen laadpaal, nieuwbouwwijk of duurzame industrie. Als we niet de juiste vergunningen hebben, raken de woondeals en de klimaatdoelen uit zicht en wordt het nog lastiger om stikstofuitstoot te reduceren.”

‘Chaos compleet’

Een woordvoerder van Tennet zegt dat de exacte impact van het vonnis nog niet duidelijk is. Maar „de uitspraak […] maakt duidelijk dat de stikstof-duimschroeven verder worden aangedraaid. Er is steeds minder bewegingsruimte en om de doelen voor 2030 te halen, moeten er per direct maatregelen worden getroffen.”

Energiedeskundige René Peters van onderzoeksbureau TNO beaamt de zorgen in de sector. Ook hij noemt het vonnis „slecht nieuws” voor de energietransitie „Projecten die kunnen leiden tot een lagere CO₂– én stikstofuitstoot kunnen mogelijk worden vertraagd door de stikstofemissie bij de aanleg. In die zin bijt de uitspraak zichzelf in de staart en werkt die het doel tegen.”

Deltalinqs, de branchevereniging voor Rotterdamse havenbedrijven – die ook een verduurzamingsopgave hebben – riep het kabinet op om „razendsnel aan de slag te gaan met haalbare plannen voor natuurherstel. We moeten nu alles uit de kast halen met elkaar om een verder vastlopend Nederland te voorkomen.”

Nog geen week geleden had diezelfde club al geconstateerd dat „de chaos en onzekerheid” rond stikstof „compleet” was. Dit naar aanleiding van een andere recente uitspraak, van de Raad van State, die ook al voor een verdere aanscherping van de stikstofregels had gezorgd.

Greenpeace Nederland-directeur Andy Palmen zegt in een reactie dat door de uitspraak het land juist van het ‘stikstofslot’ af gaat – en dat het de wetgever zelf is geweest die aanvankelijk dat slot heeft veroorzaakt.

Palmen: „De eerdere uitspraak van de Raad van State zorgde er inderdaad voor dat er niets meer kon dat de natuur schaadt. De laatste geitenpaadjes die de regering had bedacht, werden toen gebarricadeerd. Maar dat was dus omdat de regering de wet overtrad. De rechtbank wijst nu juist de oplossing aan, waardoor het probleem eerder kleiner wordt.

„De rechtbank zegt: geef de natuur de mogelijkheid om te herstellen, en dan ontstaat er weer ruimte voor bouwprojecten. Daarvoor moet de stikstofuitstoot inderdaad eerst naar beneden, en zullen allerhande projecten, niet alleen duurzame, misschien moeten wachten. Maar als je uitstoot in bijvoorbeeld de veeteelt – een van de grootste veroorzakers – terugdringt, kan de natuur weer terugveren en ontstaat er weer ruimte voor ontwikkeling.”

Delen

Mail de redactie