Joe Biden: de president die te graag te lang wilde blijven

Door de turbulentie die Donald Trump de weken voor zijn inauguratie creëert, zou je bijna vergeten dat er maandag ook een president afzwaait. Joe Biden (82) verlaat het Witte Huis als een schim van de verbindende, daadkrachtige en democratiereddende president die hij wilde zijn. Hij gaat de geschiedenis in als de één-termijnspresident die te koppig en zelfingenomen was om op tijd met pensioen te gaan. In plaats van een tussenpaus te zijn die een nieuwe generatie Democraten inluidde, maakte hij de terugkeer van Trump mogelijk.

Biden zou graag herinnerd worden om het verslaan van de coronapandemie en de stevige economische groei die de Verenigde Staten doormaken. Om zijn binnenlandse industriebeleid: investeringen in bruggen, wegen, chips en groene energie. En om het uitbreiden van het NAVO-bondgenootschap en het overeind houden van Oekraïne. Al dat beleid werd echter overschaduwd door onvrede over inflatie, immigratie en de oorlog in Gaza. Het is onwaarschijnlijk dat hij krediet krijgt voor het woensdag gesloten staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas – als dat al stand houdt.

Liever zou Biden nog helemaal niet tot het verleden behoren. Uit zijn enige afscheidsinterview, eerder deze maand in de krant USA Today, bleek dat hij nog steeds niet inziet hoe zijn zichtbare aftakeling, die effectief campagnevoeren onmogelijk maakte, hem diskwalificeerde voor het presidentschap. Had híj wel van Trump kunnen winnen in november? „Het is hoogmoedig om te zeggen, maar ik denk het wel”, antwoordde hij. Democraten hebben het hoofdschuddend of de haren uit hun hoofd trekkend gelezen.

Want meer dan enig beleid, of gebrek daaraan, verwijten zij de president dat hij, tegen eerder gewekte verwachtingen in, besloot op te gaan voor herverkiezing. Toen Biden, gedwongen door een rampzalig debatoptreden, zich in juli alsnog terugtrok, bleek vicepresident Kamala Harris te laat en te beladen om de schade te herstellen.

„Donald Trump was een prima te kloppen kandidaat”, zegt journalist Franklin Foer aan de telefoon. „Door Bidens egoïstische beslissing om zich vast te klampen, heeft hij Trumps tweede presidentschap ingeleid. Ik denk dat zijn nalatenschap puur daarom gedoemd is.”

Foer schreef een boek over de eerste helft van Bidens presidentschap, The Last Politician. In die periode wist Biden, soms met steun van Republikeinen, veel wetgeving en investeringen door het Congres te krijgen en de flanken van zijn partij te verenigen. Foer zag dat Biden „een gezwollen idee had van wat hij kon bereiken en daardoor meer voor elkaar kreeg dan voor mogelijk werd gehouden”. Bidens „tomeloze ambitie en zijn veerkracht om politieke tegenslag uit te zitten, maakten hem een succesvolle politicus”.

‘Opa Joe’

Joseph Robinette Biden neemt niet alleen afscheid van vier jaar in het Witte Huis, maar ook van een politieke loopbaan die begon in 1970. Hij zat 36 jaar in de Senaat voordat hij in 2009 vicepresident werd van Barack Obama. Twee keer deed hij tevergeefs een poging om de Democratische kandidaat voor het presidentschap te worden, in 1988 en 2008.

In 2020 doet hij nog een poging, met als doel Trump naar de schroothoop van de geschiedenis te verwijzen. Na een slome start verslaat hij niet alleen een veld vol energiekere Democraten, met de belofte dat hij „een brug naar een nieuwe generatie” zal zijn. Hij overwint – na dagenlang stemmen tellen – ook de zittende president. „Je meet een man niet af aan hoe vaak hij neergaat, maar aan hoe snel hij weer opstaat”, citeert Biden te pas en te onpas zijn vader.

Zijn volkse imago als katholieke arbeiderszoon uit Pennsylvania die niet aan een prestigieuze universiteit studeerde helpen hem electoraal, net als zijn verdrietige persoonlijke geschiedenis. Biden verloor als jonge senator zijn vrouw en dochtertje in een auto-ongeluk en in 2015 zijn volwassen zoon Beau aan kanker. Hij biedt een door corona en virusmaatregelen getergd land de ervaring en de empathie die Trump niet kon opbrengen.

Biden is nooit iemand geweest die volle zalen trekt – maar dat maakt tijdens een pandemie niet uit. ‘Opa Joe’ belooft bovenal een terugkeer naar kalmte – saaiheid zelfs – en saamhorigheid na vier chaotische Trump-jaren. Hij heeft de ambitie om na „het gevecht om de ziel van onze natie”, zoals hij de race in 2020 omschrijft, het gespleten land te verenigen.

Maar veel Republikeinen echoën Trump en willen nog altijd niet erkennen dat Biden rechtmatig gewonnen heeft. Tegelijkertijd laat hij zich door de progressieven in zijn eigen partij verder naar links trekken dan zijn gematigde politieke verleden heeft doen verwachten. Vooral op het gebied van immigratie, subsidies en het afdwingen van vaccinaties gaat zijn beleid veel Amerikanen te ver.

Foer recenseert de eerste twee jaar van Bidens presidentschap positief. „Hij maakte veel beloftes waar en stak zijn hand uit naar de tegenpartij. Het is raadselachtig waarom hij nooit enige politieke erkenning heeft gekregen voor relatief populair beleid”, zoals investeringen in infrastructuur, klimaatbeleid en maatregelen tegen China. Lange-termijnprojecten om uitstoot tegen te gaan en wegen, bruggen en vliegvelden aan te leggen zijn voor kiezers niet meteen tastbaar. „Vanwege zijn leeftijd had hij waarschijnlijk niet de energie om dit alles te promoten en op te eisen. Men zag hem als een passieve figuur.” Biden heeft nooit warme banden met journalisten gehad en lijkt niets te doen om de beeldvorming te bespelen.

Ook is er al vroeg een tegenslag die hij niet meer te boven zal komen: de chaotische terugtrekking uit Afghanistan, waarbij dertien Amerikaanse militairen en 169 Afghanen omkomen. Tot dat moment, in september 2021, is Biden misschien niet geliefd, maar, zegt Foer, „hij werd door vriend en vijand gezien als competent. De terugtrekking uit Afghanistan was een schreeuwend voorbeeld van incompetentie.” Zijn populariteitscijfers zakken in en krabbelen nooit meer op.

Er zijn experts die zeggen dat Vladimir Poetin zich door het Afghaanse debacle dusdanig gesterkt voelt dat hij begin 2022 Oekraïne binnenvalt. Bidens onmiddellijke hulp aan Kyiv is populair in eigen land, maar ook voer voor Republikeinse aanvallen; zij beschuldigen hem ervan meer te geven om de rest van de wereld dan om de Amerikanen. Een argument dat ze niet gebruiken als Biden zich in 2023 onvoorwaardelijk schaart achter Israëls vergelding voor de terreuraanslag van Hamas. Die steun veroorzaakt scheuren in zijn Democratische Partij.

Gemiste kans

Bidens economische beleid kent twee werkelijkheden. In een poging de werkloosheid niet zo te laten oplopen als tijdens de crisis die Obama in 2008 erfde, pompen de Democraten enorm veel geld in de economie. Dat betekent dat inderdaad veel Amerikanen werk hebben en daar ook steeds beter voor betaald worden, maar óók dat de staatsschuld en inflatie oplopen. Dure boodschappen en hoge woonlasten raken iedereen.

„Het werd gezien als een opstapje naar een grotere Democratische agenda die met directe financiële steun van de overheid gezinnen economisch vooruit wilden helpen”, zegt politicoloog Meena Bose, die aan Hofstra University presidentiële geschiedenis doceert. „Republikeinen hadden er meteen felle kritiek op, het droeg bij aan inflatie en het heeft de voorstanders niet gebracht wat ze hoopten: meer gelijkheid in de maatschappij.”

Bidenomics wordt gehoond op sociale media, waar Biden en zijn medewerkers nooit grip op krijgen. Volgens Foer duidt dat op een breder probleem. „Bidens instinct was om weg te blijven bij cultuurpolitiek. Maar doordat hij conflicten in de Amerikaanse samenleving uit de weg ging, kwam hij over als een toeschouwer ervan.”

Wanneer Bidens fysieke en mentale ouderdom echt een probleem wordt, is moeilijk te reconstrueren. De stotter die hem als kind plaagde, is nooit helemaal weggegaan en een keertje struikelen op een vliegtuigtrap maakt iemand niet ongeschikt als president. Maar achter de schermen is meer aan de hand geweest en verborgen gehouden. De laatste maanden verschijnen artikelen, vooral in The Wall Street Journal, over hoe Bidens medewerkers hem niet alleen afschermden van de media, maar zelfs van zijn eigen kabinet.

Toch houden ze Biden niet tegen als hij, een half jaar na Trump, aankondigt dat hij opnieuw kandidaat wil zijn. Geen serieuze Democraat durft de zittende president uit te dagen. „Omdat dit eigenlijk nooit goed afloopt voor de partij aan de macht”, zegt Bose. Het relatieve succes bij de tussentijdse verkiezingen van 2022 geeft Biden en zijn entourage het misplaatste vertrouwen dat kiezers met hém doorwillen. Terwijl zij toch in elke peiling aangeven dat ze snakken naar alternatieven voor Trump en Biden.

Zowel Foer als Bose ziet dit als het cruciale moment in Bidens presidentschap. „Het was een gemiste kans op nieuw leiderschap en een competitieve campagne”, zegt Bose. Foer: „Als hij toen het patroon had doorbroken van automatisch voor een tweede termijn gaan, had hij iets heldhaftigs gedaan. Het zou zijn partij genoeg tijd en ruimte hebben gegeven om met een nieuwe kandidaat en een alternatieve koers te komen.”

Harris had dan zeker meegedaan aan de voorverkiezingen, maar zij had die waarschijnlijk niet gewonnen. „Het zou een pijnlijk proces voor Biden zijn geweest, want een jonge partijgenoot zou in de campagne afstand hebben genomen van zijn erfenis. Maar het had zíjn presidentschap historisch kunnen maken.”

Niet alleen de jaren tellen, ook het aantal immigranten dat de zuidgrens oversteekt. Helemaal wanneer Biden in mei 2023 een einde maakt aan de van Trump geërfde noodwet die de instroom beperkte, zonder nieuwe maatregelen te nemen. Vervolgens komen er op sommige dagen wel tienduizend mensen illegaal de grens over. Dat domineert de campagne van Trump tegen hem op het moment dat zij op 27 juni 2024 in een eerste tv-debat tegenover elkaar staan en Bidens aftakeling voor het hele land zichtbaar wordt.

Een kleine maand van Democratische paniek later draagt Biden het stokje alsnog over aan Harris. Die heeft dan nog precies 107 dagen om een campagne op te tuigen, durft geen afstand te nemen van Bidens beleid en verliest kansloos van Trump.

Bidens nalatenschap zal hierdoor getekend blijven. Hij heeft Trump niet naar de schroothoop verwezen, maar diens grip op het land verlengd. Bidens ministerie van Justitie speelde het in vier jaar niet klaar Trump voor de rechter te krijgen voor de Capitoolbestorming en het achterhouden van staatsgeheimen. De rechtsstaat is ook geschonden door Bidens gratieverlening aan zijn voorheen crackverslaafde zoon Hunter.

Buitenlands beleid

Blijft er iets over van het beleid dat Biden tot een succes maakte?

„Dat hangt er helemaal vanaf of Trump echt alles wil afbreken”, zegt Bose. Die heeft beloofd dat te doen met alle klimaatmaatregelen. Maar investeringen in duurzame energie en elektrisch rijden zijn bewust gedaan op ‘rode’ plekken in het land, waar ze banen scheppen onder Republikeinse kiezers. Ook het stilleggen van infrastructuurprojecten lijkt onwaarschijnlijk. Net als Biden wil Trump in de chipindustrie China voor blijven. Bose: „Ik denk dat dat beleid de tand des tijds zal doorstaan.” Maar dat zal onvoldoende zijn om Biden tot de baanbrekende president te maken die hij hoopte te zijn.

Foer vraagt zich vooral af of Bidens buitenlandse beleid ooit nog enige glans krijgt. „Hij navigeerde door een aantal uiterst lastige situaties zonder dat de wereld echt ontplofte. Hij nam daarbij een paar grote gokken waarvan we nog niet weten hoe ze uitpakken.” Uiteindelijk, denkt Foer, zal de beslissing om Afghanistan na twintig jaar te verlaten als de juiste worden gezien, de chaos en de doden ten spijt. Ook Bidens diplomatieke en economische China-beleid kan duurzaam blijken.

Hoe bestendig de NAVO en Oekraïne zijn tegen Trumps twijfels aan hun nut en kunde, is ongewis. En het verse staakt-het-vuren in Israël is nog onmetelijk ver verwijderd van vrede.

Als Bidens presidentschap ooit in een positiever licht komt te staan, maakt hij dat waarschijnlijk niet meer mee. Andere impopulaire, kortstondige presidenten, George H. W. Bush en de recent overleden Jimmy Carter, kregen pas op hun oude dag alsnog waardering.

„Het lijkt me duidelijk dat de Democratische Partij de komende jaren niet zit te wachten op de bemoeienis van Joe Biden”, zegt Bose. „Dat maakte het misschien ook zo moeilijk voor hem om het presidentschap los te laten: het idee dat hij daarna niet meer relevant zou zijn.”

Delen





Mail de redactie