Vijftien was ik, toen ik Halina Reijn voor het eerst in het theater zag. Ze speelde de titelrol in Lulu van Frank Wedekind, bij de Theatercompagnie. Ik heb met open mond naar haar gekeken. Alle pubertroep in mijn hoofd, de wanhoop, de flemerige verliefdheden, de peilloze diepte van de sterfelijkheid die zich langzaam begon te ontsluiten: zij gaf er een lichaam, een stem, een voorkomen aan.
Theater was toen nog een kunstvorm voor machtige, witte mannen: de regisseurs. Mannen die containers met klei lieten aanrukken om Pierre Bokma in te begraven, of zeeën aan water vanuit de nok naar beneden stortten om Betty Schuurman met een doorschijnende jurk aan jammerend in rond te laten waden.
Halina Reijn had haar regisseur om een Hamlet-rol gevraagd, en kreeg Lulu: een ongrijpbare vrouw, onafhankelijk, transformatief. Maar, zo lees ik 24 jaar later in de recensies van toen, er werd daar op dat toneel een partijtje rode tepels rood gekleurd. Lulu ging van hand tot hand, als een pop, betast en vernederd door alle mannen om haar heen. Onverholen seksisme was het: een machovehikel.
Vrijwel alles wat Reijn daarna deed heb ik gezien. Haar toneelpapa’s, tegen wie ze zich nooit openlijk verzet heeft, boden de kaders waarbinnen zij opereerde. Zo speelde ze amper personages met invloed in de buitenwereld, maar vrouwen die gedwongen werden tot huwelijk, seks, eenzaamheid, een leven achter glas. Ze was zelden moeder, veel eerder zusje, jonggehuwde of minnares. Ze verzette zich in al die rollen tegen haar ongelukkige lot met de balsturige branie van een puber, of juist huilend, blazend van woede: maar zonder ooit ook maar één seconde de controle te verliezen. Ze heerste. Als actrice had ze macht. Als kunstenaar was ze onverslaanbaar.
Het overgrote deel van Nederland heeft haar nooit gemogen. Alles wat ze was en deed, haar intelligentie, haar Peter Pan-kragen in combinatie met die diepe stem, haar grote lach, haar onverzettelijkheid, haar onstilbare meisjesverlangen naar de afwezige vader, haar buitenaardse talent: wij gooien haar soort vrouwen liever op de brandstapel.
Haar feminisme is niet altijd mijn feminisme. Fysieke zelfhaat, een verlangen weer jong en onschuldig te zijn, soms die carrière willen opgeven voor schort en fornuis: ik herken me daar niet heel sterk in.
Maar als ik vijfentwintig jaar lang mijn lichaam en geest had moeten inzetten over de hele wereld, om de ideeën van mannen vleugels te geven, had ik er waarschijnlijk wel zo over gedacht.
En nu is Halina Reijn als een komeet weggeschoten en kunnen we haar lekker niet meer te pakken krijgen. Ze heeft ons allemaal achter zich gelaten, al die kleine krabbelaars, al zal zij dat zelf niet zo zien, omdat ik denk dat ze daar te aardig en autonoom voor is. Dus blijven wij maar een beetje doormopperen, hier in die klei. Egalitair tot aan de kist, zo zijn de Nederlanders, geheel in pijnlijk contrast met haar film die gaat over het mogelijke plezier in machtsverhoudingen.
Babygirl is een kunstwerk, geen pamflet: ambigu, twijfelend, spectaculair, vol adembenemend spel, waarin alle Halina’s van de afgelopen drie decennia te herkennen zijn. Bijvoorbeeld: Nicole Kidman en Harris Dickinson die, na de ‘eet uit mijn hand’-seks, zij met zijn hoodie aan, lachend, als vermoeide kinderen tegen elkaar leunen: ontroerend, slim bedacht, gloednieuw en tegelijkertijd nu al zo klassiek Halina-achtig.
Halina Reijn is een grootheid: vol tegenstellingen, soms irritant en onnavolgbaar, maar onmiskenbaar bevrijd. Van het lot der vrouwen én van ons.
En weer kijk ik met open mond naar haar.
Sarah Sluimer schrijft elke week een column. Ze is de auteur van boeken, essays en toneelstukken.
Er zijn twee versies van B. Als lieve vrienden informeren hoe het met haar gaat – een vraag die gezien de progressie van haar ziekte altijd goed is voor een verhaal met een cliffhanger – dan vraag ik vaak: ‘Welke B. bedoel je, de zieke of de gezonde?’ Want het gekke is, omdat die ziekte dus een gegeven is dat vervelend gewoon geworden is, denk ík bij de vraag naar B.’s gesteldheid vaak aan de alledaagse hobbels van het leven: is ze verkouden? Nee. Gedoe op het werk? Nee. Ruzie thuis? Nou nee. Dus het gaat goed! De zieke B.? Da’s een ander verhaal.
Het in beeld houden van B. achter de ziekte, of voor de ziekte, is een van mijn kerntaken. Ik voer beter het woord voor B. dan zijzelf. Niet dat ik graag met de vuist op tafel sla, daar krijg ik hartkloppingen van, maar ik blink door schade en schande wel uit in genuanceerde zinnen als: ‘Stel je moet enorm nodig schijten, maar je bereikt de pot niet omdat er een dranger op de deur zit, zou je dat fijn vinden?’ (tegen de onbuigzame beheerder van de dranger), of ‘Stel je hebt een lamme poot en moet in je auto blijven wachten omdat je parkeerplaats bezet is, zou je daar van balen?’ (tegen de dralende bestuurder van het bestelbusje), of ‘Stel ik zou voor jouw gezicht gaan staan terwijl je kijkt, zou je dat oké vinden?’ (tegen de onbuigbare rug van de museumbezoeker). Dat spiegelen doet wonderen, vooral als ik vriendelijk blijf. De crux zit ’m in dat laatste, daar oefen ik in. De onwetende vlucht dan in ontreddering, verontwaardiging, of een beetje gepikeerdheid (al naar gelang mijn toon). Maar echt, ik kan het niemand kwalijk nemen want in deuren met drangers, gehandicaptenparkeerplaatsen en in mijn plek voor een schilderij in een publieke ruimte heb ik me ook nooit echt verdiept voordat B. er last van kreeg. Nu sta ik haar mannetje, vriendelijk en duidelijk.
In de wereld van de medische zorg bestaat er trouwens maar één B. en dat is de zieke B. Logisch ergens, want we zoeken de witte jassen niet op omdat het zo goed met haar gaat. De artsen zien de zieke. Maar als haar mannetje voel ik me geregeld geroepen om de andere B. onder de aandacht te brengen. Zelf kan ze dat dus niet zo goed. Als je haar vraagt ‘hoe gaat het?’ begint ze altijd meteen te stralen. Ik snap dat dat moeilijk is voor menig hooggeleerd onderzoeker – van nature meer of vaker minder empathisch – om dan de ernst van de zaak te doorgronden. ‘Ja, maar zó goed gaat het dus niet’, onderbreek ik dan, wat hinderlijk is voor de specialist die liever met haar praat dan met mij. En wat hinderlijk is voor de zieke B. die liever de gezonde B. veinst – want geloven in haar kracht is wat haar op de been houdt.
Zo voel ik me regelmatig de spelbederver. Ik houd het scherp in de gaten. Als een havik. Misschien omdat ik op die manier wel voel dat het toch nuttig was dat ik erbij was. We leveren samen een gevecht. En als de gezonde B. dan ’s avonds aan mijn zijde ligt, kunnen we de zieke B. een beetje vergeten. Heerlijk.
‘We kunnen bijna aan tafel!’ roept Merche Ariza (26) vanuit de grote open keuken in haar appartement in Utrecht. Ze trekt haar keukenschort strak en snijdt gember in blokjes voor een salsa. Er rinkelt een bel, de spiesen met geroosterde oesterzwammen worden uit de oven getrokken. Een Mexicaanse pepersaus staat te pruttelen op het fornuis en de airfryer loeit.
Er gebeurt veel in Ariza’s keuken, zelf straalt ze kalmte uit. Met precisie legt ze de laatste hand aan haar gerechten. Ondertussen praten haar twee gasten met elkaar aan de gedekte eettafel. Het lijkt alsof ze vriendinnen zijn die elkaar lang niet hebben gezien, terwijl ze elkaar nog geen uur geleden voor het eerst hebben ontmoet.
Eén zaterdagavond per maand ontvangt Ariza – geen professionele kok – vrouwen in haar huiskamerrestaurant voor een uitgebreide maaltijd. Vrouwen die Ariza en elkaar niet kennen. Ze komt met geïnteresseerden in contact via het Instagram-account van haar huiskamerrestaurant, Stella’s Supperclub. Alleen vrouwen zijn welkom, omdat ze zich daar veiliger en comfortabeler bij voelt. Ariza selecteert een groep uit de aanmeldingen en vraagt 25 euro per gast. Niet om rijk van te worden, wel om te kunnen zorgen voor de lekkerste olijfolie, verse groenten en goede wijn, zegt ze.
„Ik ben dol op koken voor anderen. Mijn kast staat vol met servies. En mijn huis is ruim en sfeervol, met een open haard, een mooie keuken en een groot raam met uitzicht op de stad. Het ideale decor om gasten in te ontvangen.”
Ze kwam op het idee toen haar gevoel van eenzaamheid uitmondde in somberheid, als gevolg van het gebrek aan sociaal contact sinds de pandemie. Een grote vriendenkring heeft ze niet. „Ik ben freelance moderedacteur en werk sinds de pandemie grotendeels vanuit huis. Collega’s spreek ik nauwelijks en de vrienden die ik heb wonen verspreid over het land. Zo ontstond het idee voor Stella’s Supperclub.”
Merche Ariza van Stella’s Supperclub in haar keuken.
Foto Dieuwertje Bravenboer
Rebellie
Dat is het wezen van supperclubs, ze draaien net zo goed om het samenbrengen en leren kennen van mensen als om het eten. Supperclubs worden georganiseerd door thuiskoks, in plaats van professionele chefs. Deze huiskamerrestaurants hebben meestal geen vergunning en zijn niet gebonden aan strikte voedselveiligheidsregels, waardoor ze ook wel ‘underground’ worden genoemd. De diners kunnen plaatsvinden op verschillende locaties: in huiskamers maar bijvoorbeeld ook in een ruimte voor evenementen.
De behoefte aan intieme samenkomsten werd na de pandemie sterker. Volgens een RIVM-rapport uit 2022 voelde bijna de helft van de Nederlandse volwassenen zich in coronatijd eenzaam. Maar daarvoor al steeg het aantal eenzame mensen in alle leeftijdsgroepen. Ondernemers speelden hier op in met initiatieven als The Offline Club, waar belangstellenden samenkomen om zonder telefoon te dineren of een boek te lezen, en Turning Tables, dat Amsterdammers en bewoners van azc’s samenbrengt aan de eettafel.
Elders begon de heropleving van de supperclub al eerder. In 2011 schreef het Britse dagblad The Guardiandat de trend een reactie was op de torenhoge prijzen van fine-dining restaurants in wereldsteden als Londen en New York. Supperclubs boden het antwoord: intieme en betaalbare eetervaringen.
Ook de oorspronkelijke supperclubs kwamen voort uit rebellie. Zoals de Cubaanse paladares, kleine privé-restaurants in de woonkamers van families, die aanvankelijk onder het communistische regime van Cuba strikt verboden waren. De vroegst bekende versie van een supperclub in het Verenigd Koninkrijk dateert uit 1937, toen een groep socialisten de Half Hundred Club oprichtte, een eet- en wijnclub voor de ‘gewone man’. Ze organiseerden diners op verrassende locaties, zoals de London Zoo.
Sociale media dragen volgens Ariza bij aan de populariteit van supperclubs. Zo zijn er tientallen influencers die van hosten hun beroep maakten. Enkele van de bekendste zijn de Britse Xanthe Ross, de Deense Emma Ranne en de Canadese Julia Khan Anselmo. Dagelijks delen zij beelden van zorgvuldig gedekte tafels (met rvs serviessets, kunstige bloemstukken, strikjes en overal kaarsen) en gerechten die bijna te mooi zijn om op te eten met duizenden – merendeels vrouwelijke – volgers.
Handgeschreven menu’s
Inspiratie voor diners haalt Ariza van sociale media. Deze avond is haar tafel kleurrijk en stijlvol gedekt, met een oudroze tafelkleed, rood-wit gestreepte placemats, witte borden met een gouden randje en zelfgemaakte menu’s. „Vooral de Engelse influencer Laura Jackson inspireert me. De handgeschreven menu’s zag ik op haar Instagram. De chocolademousse die straks op tafel komt is een recept van Xanthe Ross. De groen-geblokte servetten van Café Henry ontdekte ik ook op Instagram.”
Foto Dieuwertje Bravenboer
De geur van de romige Mexicaanse pepersaus vult de kamer. Grote groene olijven steken vrolijk af tegen oranje schaaltjes en de salade met citrusvruchten biedt een kleurrijk contrast naast de frieten en het desembrood. Als alles staat, komen de telefoons tevoorschijn. „Voor Instagram”, zegt gast Christianna Kazantzis (35). Eerst wordt er gefotografeerd, dan gegeten.
Voor Kazantzis is het de eerste keer dat ze een supperclub bijwoont. „Ik was nieuwsgierig en wilde nieuwe mensen ontmoeten. Niet omdat ik me eenzaam voel, maar omdat ik vaker buiten mijn bubbel wil treden. Samen tafelen biedt ruimte voor echte gesprekken.” Een gesprek beginnen met iemand die je niet kent kan intimiderend zijn, zegt Kazantzis, „maar bij een supperclub heb je de zekerheid dat gasten op zoek zijn naar verbinding. En omdat alle vrouwen alleen komen, staat iedereen vanaf het begin op gelijke voet.”
Gespreksthema
Samantha Wolfson (33) maakte van het organiseren van supperclubs haar fulltime baan. In 2017 lanceerde Wolfson online platform & the Table, waar meer dan 170 vrouwelijke hosts supperclubs aanbieden in Europa en de Verenigde Staten. De site geeft informatie over de host, het menu en de gemiddelde leeftijd van de gasten. Elk diner heeft een gespreksthema, variërend van ‘moederschap’, tot ‘freelancen in de creatieve sector’ en ‘je comfortzone’. De host bereidt doorgaans themavragen voor om het gesprek op gang te brengen.
Bij de aanmelding leveren belangstellenden motivatie en een foto in, waarna de host selecteert wie wordt uitgenodigd. De kosten per diner, inclusief wijn, liggen rond 70 euro. Inmiddels hebben ruim tienduizend vrouwen een & the Table-diner bezocht en worden er maandelijks wereldwijd vijftig diners georganiseerd.
& the Table is alleen voor vrouwen. „Ik voelde me ongemakkelijk bij het idee vreemde mannen naar de huizen van vrouwen te sturen via mijn platform”, zegt Wolfson, die Amerikaans is en in Amsterdam woont. „En bovenal wilde ik graag veilige omgevingen creëren waar vrouwen kunnen netwerken en diepgaande gesprekken kunnen voeren.”
Inclusiviteit waarborgen is een uitdaging als hosts en gasten worden geselecteerd op basis van een foto en motivatie, erkent Wolfson, maar selectie is volgens haar cruciaal. „De kracht van een supperclub zit in een geschikte host en een zorgvuldig samengestelde groep: het garandeert een intieme sfeer en interessante tafelgenoten.”
Oudere en jongere vrouw
„Ik selecteer mijn gasten nooit alleen omdat ik ze zelf wil ontmoeten, maar zorg ervoor dat ze goed bij elkaar passen”, zegt ondernemer Caroline van Sprang (26). In haar stijlvolle studio in Amsterdam-Zuid organiseert ze al twee jaar & the Table-diners. „Ik let op leeftijden, beroepen en interesses om een interessante dynamiek te creëren. Onlangs nodigde ik een oudere vrouw uit die net moeder was geworden, samen met een jongere vrouw die net was afgestudeerd. Die combinatie werkte omdat ze nieuwsgierig waren naar elkaar.” Vooral internationale gasten melden zich aan voor & the Table-diners. „Zij zoeken vaak nieuwe vrienden in de stad, waardoor ik een grote groep mensen heb leren kennen.”
Als de gesprekken tegenvallen, is het uitputtend
Hosten is niet altijd makkelijk, geeft ze toe. „Ik vind het prachtig om een scène te creëren: linnen te strijken, de tafel te dekken, glazen te boenen. Gasten betalen voor de ervaring, dus het is belangrijk om te presteren en aanwezig te zijn. Maar als de gesprekken tegenvallen, is het uitputtend.”
Nieuwe vrienden maken bleek bovendien minder vanzelfsprekend dan Van Sprang dacht. „Hoewel er tal van vrouwen over de vloer zijn gekomen, heb ik minder blijvende vriendschappen overgehouden dan ik had verwacht. Dat heeft me doen inzien dat een band opbouwen niet vanzelfsprekend is. Soms blijft het gewoon bij een leuke avond – en dat is oké. Er was een periode waarin ik zo opgeslokt werd door het organiseren van supperclubs dat ik vergat mijn eigen vrienden uit te nodigen. Juist door mijn rol als host ben ik mijn bestaande vriendschappen meer gaan waarderen.”
Bij Merche Ariza aan tafel worden de laatste beetjes chocolademousse opgelepeld. Ariza ruimt de borden af terwijl de gasten napraten en Instagram-profielen uitwisselen. Kort daarna vertrekken de gasten. „Ik voel me altijd gelukkig na een geslaagd diner”, zegt Ariza tijdens het opruimen. Sinds ze met haar huiskamerrestaurant begon, heeft ze meer dan veertig vrouwen aan haar eettafel gehad. Ook voor Ariza betekende dit niet dat ze veertig nieuwe vrienden heeft, maar een aantal vrouwen spreekt ze regelmatig. „Een van mijn gasten begon een boekenclub waar ik nu lid van ben en met de Utrechtse vrouwen zit ik in een WhatsApp-groep.” Koffiedrinken in de stad doet ze zelden meer alleen.
‘Ssst, de kleine slaapt’, zei iemand eens bij het binnenstappen van de woonkamer van Jannie Vontenie (72). Maar de baby in de wieg was geen baby – het was een pop.
Vontenie verzamelt reborn-poppen, poppen die ook van dichtbij nauwelijks te onderscheiden zijn van echte baby’s. In haar woonkamer in Hilversum liggen er zes: twee in de wieg, twee op de loungestoel, een in een hangmat en een ander in een mandje op de grond. In totaal heeft ze er „tien of elf”, zegt ze. „Iedere keer dat ik een pop koop, denk ik: dit is écht de laatste. Maar het is zo verslavend.” Lou, de pop in de hangmat, is haar favoriet. Hij is gemodelleerd naar een premature baby en heeft een zwarte huidskleur.
Wegens gezondheidsklachten is Vontenie grotendeels aan huis gebonden. Haar kinderen en kleinkinderen komen geregeld op bezoek, maar, zegt ze: „Mijn kleinkinderen worden groter en gaan nu allemaal hun eigen gang. De jongste is al negen.” In de poppen vindt ze „warmte” en „een vorm van troost” in een huis dat anders vaak leeg zou aanvoelen.
Morning routines
Reborn-poppen worden wereldwijd verzameld, gekoesterd en soms verzorgd alsof het echte baby’s zijn. Op sociale media als Instagram, TikTok en Facebook zijn grote gemeenschappen van poppenliefhebbers en -makers te vinden. Video’s met honderdduizenden views tonen ‘morning routines’, waarin baby’s uit hun wieg worden gehaald, een schone luier krijgen, omgekleed worden en de fles krijgen. Op TikTok tonen ‘a day in the life’-video’s het dagelijkse leven van de poppen, van het verzorgen en voeden tot een wandeling in de kinderwagen. Bijschriften vermelden vaak dat de beelden uitsluitend bedoeld zijn voor entertainment, en dat er geen echte baby’s in voorkomen.
In Facebook-groepen delen verzamelaars foto’s van de poppen die ze hebben ‘geadopteerd’ en zetten kunstenaars hun creaties te koop. Ook Vontenie is lid van zulke groepen. Op YouTube kijkt ze graag naar rollenspelvideo’s, waarin mensen hun poppen uitgebreid verzorgen of met ze spelen. „Flesjes geven en luiers verschonen doe ik niet, want het blijft toch een pop. Maar ik vind het wel leuk om te zien hoe anderen dat doen.”
Ook voor Vontenie is poppenliefhebberij een dagelijkse bezigheid: ze kleedt haar poppen regelmatig om, of geeft ze een andere plek in huis. Af en toe legt ze er een op een kleed met blokken. Niet omdat ze denkt dat de pop daar echt mee wil spelen, benadrukt ze, maar gewoon omdat het er leuk uitziet.
„Als ik ’s avonds tv-kijk, neem ik een van de poppen op schoot.” Het is rustgevend, zegt Vontenie, maar kan ook gemengde gevoelens oproepen: „Soms vind ik het suf dat ik dat doe. Dan laat ik ze toch maar liggen.”
Soms maak ik een budgetpop, voor mensen die minder te besteden hebben
Ze neemt ze niet mee naar buiten. Hoewel ze dat wel zou willen: „Ik schaam me ervoor. Als mijn kleindochter van negen er is, gaan we weleens samen wandelen met een pop in de wagen. Als ik een goed excuus heb, loop ik er wél trots naast.”
Negatieve reacties op haar verzameling heeft ze nog nooit gehad. Alleen haar schoondochter vindt de poppen nog wat griezelig. „Mijn man vindt het heel normaal. Soms zegt hij zelfs dat hij de outfit van een van de poppen niet leuk vindt.”
Zwangerschapsonderbreking
Vontenie koopt de hyperrealistische creaties graag bij poppenkunstenaar Margriet Shein (29). Reborn-poppen zijn voor Shein een bron van verwerking en troost, vertelt ze in haar woonkamer in Gouda. „Ik heb twee keer een vroege zwangerschapsonderbreking gehad. In mijn omgeving werd daar best luchtig over gedaan. Sommigen zeiden: dat spoel je gewoon door de wc, en dan ga je verder met je leven. Maar ik ervoer het niet zo. Ik voelde dat ik twee keer een kindje had verloren.”
Zoekend naar een manier om haar verlies te verwerken, stuitte Shein online op reborn-poppen. „Ik dacht: is het niet mooi als ik een pop bestel die lijkt op hoe een kindje van mij en mijn man eruit had kunnen zien? Ik wilde onze ongeboren baby een gezicht geven. En gewoon een beetje fantaseren.”
Zo’n pop bleek moeilijk te vinden. Haar man heeft een donkere huidskleur en de poppen die online verkocht werden, waren bijna allemaal wit. Ze besloot er een te kopen en deze zelf te verven.
Margriet Shein werkt aan nieuwe reborn poppen. De meeste klanten zijn verzamelaars.Foto Lars van den Brink
„Met mijn man fantaseerde ik over hoe ons kindje eruit zou zien, wat voor haren en gezichtje het zou hebben. Dat heb ik nagemaakt. Ik kleedde de pop in het pakje dat ik eerder aan mijn man had gegeven om hem te verrassen met het nieuws van mijn zwangerschap.” Het hielp bij het verwerken, zegt Shein. „Als ik heel verdrietig was, nam ik de pop op de arm. Dat doe ik soms nog steeds.”
Haar man moest aan het idee wennen. „In films hebben poppen vaak een griezelige rol. Dat was ook zijn associatie ermee. De eerste keer dat ik met een pop bezig was en de onderdelen uit elkaar had gehaald, kreeg hij er ’s nachts een nachtmerrie van. Dat snap ik wel: reborn-poppen lijken zó echt.”
Beschrijving van het karakter
Door gezondheidsproblemen kon Margriet Shein niets anders dan thuisblijven. „Ik verveelde me en besloot opnieuw een levensechte pop te maken. Uiteindelijk deelde ik die op Facebook, waar ik veel reacties kreeg van mensen die de pop wilden kopen.” Inmiddels verkoopt ze haar creaties via haar Instagramaccount, waar ze meer dan 34.000 volgers heeft. Sommige klanten benaderen haar om een gepersonaliseerde pop te bestellen, elk met hun eigen reden. „Ik heb klanten gehad die hun overleden kind hebben laten namaken. En ouders met het legenestsyndroom, die de babyversie van hun kinderen wilden laten repliceren.” Voordat ze begint, vraagt Shein om foto’s en filmpjes van het kind en een beschrijving van diens karakter. Online zoekt ze vervolgens naar een ‘kit’, een onbewerkt poppenlichaam dat het meest overeenkomt met het uiterlijk van het kind. „Daarna houd ik me bezig met de huidskleur, de oogkleur en het soort haar. Uiteindelijk kom ik vrij dicht bij het werkelijke uiterlijk.” Op haar telefoon toont ze een foto van een baby naast een foto van de nagemaakte pop. De pop heeft niet alleen dezelfde oog-, haar- en huidskleur als de baby, maar ook hetzelfde scheve lachje.
„Als ik zo’n pop maak, bestudeer ik alle gezichtstrekken van het kind: de manier waarop de wenkbrauwen zitten, de vorm van de mond.” Ze is maandenlang met een pop bezig. „Daardoor krijg ik er een band mee. Hoe langer ik met een pop bezig ben, hoe moeilijker ik het vind om hem weg te geven.”
Foto’s Lars van den Brink
Reborn-poppen worden ook aan demente ouderen gegeven. Zij denken vaak wél dat het om een echte baby gaat, zegt Shein. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat ‘poppentherapie’ een positief effect heeft op dementiepatiënten: het vermindert onder meer agressief en obsessief gedrag, bevordert communicatie met de ouderen en verbetert hun gemoedstoestand. „Het is heel bijzonder om te zien”, zegt Shein, die weleens filmpjes krijgt waarop dementerende ouderen met haar creaties spelen. „Ze praten tegen de pop, of gaan ervoor zingen. Daar worden ze rustig van.”
Dat kalmerende effect heeft het ook op andere klanten. „Ik verkocht laatst een pop aan een vrouw met autisme en een zware angststoornis. Ze durfde het huis niet uit. Met de pop die ik voor haar maakte, voelde ze zich veilig genoeg om weer naar haar psycholoog te gaan.”
De meeste klanten van Margriet Shein zijn gewoon verzamelaars. „Voor hen is het leuk om dit soort kunst in huis te hebben.”
Zwaarte van de pop
Tijdens het gesprek loopt Sheins assistentiehond geregeld naar haar toe om aan haar hand te snuffelen. Shein heeft Functionele Neurologische Stoornissen, een hersenaandoening die lijkt op epilepsie, vertelt ze. „Vermoeidheid, fel zonlicht of harde geluiden kunnen ervoor zorgen dat ik flauwval.” Op basis van haar lichaamsgeur kan de hond haar gezondheid monitoren en alarm slaan wanneer dat nodig is.
„Door mijn ziekte raken mijn armen vaak verlamd, of voel ik mijn benen niet meer goed. Dat is een beangstigend gevoel. Sommige mensen gebruiken op zulke momenten een verzwaringsdeken. De poppen hebben dat voor mij vervangen. De zwaarte van een pop helpt me mijn lichaam weer te voelen, waardoor ik ontspan.” De kwetsbaarheid ervan dwingt tot voorzichtigheid, voegt Shein toe, wat afleidt van de pijn of spasmes in haar lichaam.
Ze houdt haar poppen graag vast, maar voedt en verschoont ze niet. De groep reborn-poppenbezitters die dat wél doet is „in mijn ervaring heel klein”, zegt Shein. Die groep krijgt volgens haar te veel aandacht in de media. „Rollenspellen roepen sterke reacties op. Zo van: die mensen zullen allemaal wel gek zijn. Maar wat is er mis met volwassenen die spelen?”
Zwitsal-parfum
In haar werkkamer liggen poppen in verschillende stadia van afwerking: sommige compleet, andere nog ongeverfd of kaal. Overal liggen materialen: verf voor de huid, haren voor het hoofdje en de wenkbrauwen, glasparels waarmee het gewicht van een baby wordt nagebootst, een rek met kleding. In een boekenkast liggen losse lichaamsdelen, gemaakt van vinyl. De ruimte ruikt zelfs naar baby’s – met Zwitsal-parfum geeft ze de poppen een kenmerkende geur.
Dankzij de strategisch verdeelde glasparels krijgen de poppen een natuurlijke gewichtsverdeling: het hoofdje is zwaar, waardoor het ondersteund moet worden tijdens het tillen, en de armen en benen vallen naar beneden bij het vasthouden van het bovenlichaam.
Voor haar poppen gebruikt Shein het liefst mensenharen. „Ik werk graag met verschillende haarstructuren. Met synthetische materialen worden die niet altijd goed nagemaakt.” Ze koopt ze op Etsy, of krijgt ze van vrienden. „Ik ben bevriend met een kapster. In plaats van dat ze het haar dat ze knipt weggooit, betaal ik haar ervoor: win-win.”
„Ik had laatst een klant voor wie ik de babyversie van haar inmiddels oudere dochter mocht namaken. Ze stuurde wat afgeknipte haren van haar kind op, zodat ik die voor de pop kon gebruiken.”
Foto Lars van den Brink
Margriet Shein maakt voornamelijk poppen van kleur. „Zeker 90 procent van de reborn- poppen die gemaakt worden, is wit. Die verhouding klopt natuurlijk niet met de echte wereld. Ik wil me focussen op de modellen die het minst gemaakt worden.” Haar poppen dragen kleren met verschillende culturele patronen, zoals Thais en Maleisisch. Die bestelt ze bij een gespecialiseerde kleermaker.
De prijs van de poppen loopt uiteen. „Hoewel donkere huidskleuren meer verflagen nodig hebben en daardoor meer tijd kosten, wil ik geen prijsverschil maken op basis van huidskleur”, zegt Shein. Een pop met de kenmerken van een premature baby kost zo’n 500 euro, een grotere pop richting 1.000. „Soms maak ik een budgetpop, voor mensen die minder te besteden hebben. Die hebben bijvoorbeeld geen haartjes op hun hoofd en kosten 200 tot 400 euro.”
Jannie Vontenie heeft vorig jaar „twee of drie” poppen gekocht. „Dat is algauw 1.500 euro. Maar dat doe ik niet elk jaar, hoor.” Niet alleen de poppen zijn duur, benadrukt ze. Kruippakjes, pyjama’s, kerstkleren („gewoon bij C&A”) – haar kast met babykleding puilt inmiddels uit. „Mijn dochter zei laatst: ‘Als ik ooit nog een kind krijg, kom ik gewoon bij jou kijken.’”
Lynn de Boer (23) uit Amersfoort‘Mijn zusjes vindt de poppen heel eng’
In 2020 kocht ik mijn eerste reborn-pop, voor 100 euro. Ik had geld geleend van mijn ouders om hem te kunnen betalen. Ik was er helemaal gek op – de pop ging overal mee naartoe.
„Ik heb autisme en depressieve klachten. Ik woon alleen, maar op momenten dat het minder goed met me gaat, verblijf ik bij mijn ouders. Als ik vervolgens terugkom in mijn eigen huis, kan het leeg aanvoelen. Op zulke momenten vind ik het fijn dat de poppen er zijn. Ze geven me een veilig gevoel en verminderen mijn gevoelens van eenzaamheid.
„Ik voel veel liefde voor mijn poppen en vind het fijn om ze te verzorgen: ik kleed ze om en verschoon af en toe een luier.
„Mijn ouders zijn niet zo’n fan van de poppen. Mijn zusje vindt ze heel eng, dus als ze op bezoek komt, stop ik ze weg. Maar ze zijn allemaal blij dat ik een hobby heb die ik leuk vind.
„Online deel ik niet veel over mijn poppen, omdat het veel haatreacties oplevert. Ik denk altijd: er zijn toch ook volwassenen die lego verzamelen, kerstdorpen bouwen, of met treintjes spelen? Waarom is mijn hobby zo controversieel?”
Max Venhuizen (19) uit Benthuizen‘Dankzij de poppen voel ik me nooit alleen’
Max Venhuizen met een van zijn poppen
Foto Lars van der Brink
‘Op mijn twaalfde kwam ik op YouTube een filmpje van reborn -poppen tegen. Ik vond ze meteen interessant. Ik heb een aantal jaar moeten wachten voordat ik er zelf een mocht kopen, omdat mijn ouders het in eerste instantie te eng vonden.
„Nu heb ik drie poppen: twee jongens en een meisje. Een van de poppen heb ik op bestelling laten maken, omdat ik er graag een wilde hebben die op mij lijkt.
„Dankzij de poppen voel ik me nooit alleen. Als ik thuis in mijn kamer ben, leg ik ze op mijn schoot of loop ik ermee rond. Dat voelt erg fijn. Ik vind het ook leuk om ze aan te kleden met kleertjes die ik op Vinted heb gekocht.
„Ik ben altijd erg angstig geweest. De poppen helpen daarbij – ze geven me veel rust. Als ik verdrietig ben of net ruzie heb gehad, pak ik graag een pop vast.
„Mijn vrienden vinden mijn verzamelhobby heel normaal. Mijn oma vindt de poppen superleuk. Mijn moeder vindt ze nog steeds een beetje eng, maar wel minder dan vroeger gelukkig.
„Het lijkt me leuk om mijn poppen mee naar buiten te nemen, maar ik denk dat dat voor mijn ouders iets te ver zou gaan. Bovendien heb ik nog geen kinderwagen of draagzak, en het zou vreemd voelen om ze gewoon in mijn armen te dragen. Dan zou ik steeds denken: heeft dat arme kind het niet koud?”
Fenna van Leeuwen (16) uit Den Haag‘Af en toe neem ik ze mee naar buiten in een draagzak’
‘Ik ben altijd een poppenmeisje geweest. Mijn eerste reborn-pop kocht ik rond mijn tiende. Toen ik op mijn dertiende een hersenontsteking kreeg, nam ik mijn pop mee naar het ziekenhuis. Voor mij was dat een soort therapie – het gaf me steun.
„Ik heb twee poppen, een jongen en een meisje, allebei gemaakt van siliconen. Die zien er nóg realistischer uit dan poppen van vinyl en zijn een stuk duurder: voor een siliconen pop betaal ik meestal 1.500 euro.
„Af en toe neem ik ze mee naar buiten in een draagzak. Dat levert soms vreemde blikken op, maar meestal juist leuke reacties, zoals: ‘Oh, wat mooi’, of ‘Wat knap dat je dat maakt’.
„De poppen zijn voor mij een dagelijkse bezigheid. Ik vind het fijn ze even vast te pakken, om te kleden of de haartjes te kammen. Het geeft me veel rust.
„Ik maak zelf ook poppen. Die verkoop ik voornamelijk via Facebook, Marktplaats en reborn-beurzen. Mijn klanten zijn meestal ouderen, mensen die een kind hebben verloren of mensen die geen kinderen kunnen krijgen. Soms zijn het jongeren zoals ik, die het leuk vinden om een pop te hebben.”
