Het was een krachtige waarschuwing aan de Europese Unie, die Meta-topman Mark Zuckerberg vorige week liet horen. En de waarschuwing is aangekomen.
Niet alleen kondigde Zuckerberg aan dat Meta in de Verenigde Staten de factcheckingoperatie voor sociale media zal ontmantelen. Hij zei ook dat Meta „samen met president Trump” de strijd zal aanbinden met de regels die de Europese Unie afgelopen jaren heeft opgesteld voor de grote techbedrijven.
Wie zich afvroeg of de EU is opgewassen tegen een gezamenlijke aanval op haar regels door de Amerikaanse president en Big Tech, kreeg deze dinsdag een eerste aanwijzing dat dit nog flink lastig kan worden – en dat Brussel dat beseft. De Europese Commissie, meldde de Financial Times, gaat nog eens goed kijken naar de onderzoeken die ze het afgelopen jaar heeft ingesteld naar het gedrag van de techreuzen Meta, Apple en Google – en naar de vraag of die bedrijven niet in strijd met de wet handelen. De heroverweging door de Europese Commissie kan leiden tot terugschroeven of aanpassing van de onderzoeken, aldus de Britse zakenkrant.
Het gaat hierbij om mogelijke overtredingen van de Digitale Marktenwet (DMA), die moet voorkomen dat techbedrijven misbruik maken van hun economische machtspositie. Maar met het afschalen van factchecking en moderatie kan Meta ook in botsing komen met de Digitale Dienstenwet (DSA), waarmee de EU sociale media verplicht gebruikers te beschermen tegen desinformatie, haatzaaien en misbruik van persoonlijke gegevens.
Voor het geval iemand mocht denken dat de EU nu op het punt staat om bij voorbaat al in te binden door de woorden van Zuckerberg, verzekerde een woordvoerder dinsdag dat de Europese Commissie naleving van de DMA en de DSA heus zal blijven afdwingen. Maar een gezamenlijk front van Silicon Valley en het Witte Huis zal het afdwingen van die naleving hoe dan ook een stuk moeilijker maken.
De Europese Unie opereert graag in een wereld van wetten en regels. Maar een grootmacht als Amerika heeft daar niet altijd een boodschap aan, en grijpt nu eenmaal eerder naar naakte machtspolitiek. Ook president Biden was daar niet vies van – en kon bijvoorbeeld dicteren dat ASML zijn export van geavanceerde chipmachines naar China staakte.
Het Europese streven naar privacy, veiligheid op sociale media en eerlijke concurrentie op digitale markten kan nu op gespannen voet komen te staan met goede relaties met de Verenigde Staten – en uiteindelijk ook met de militaire veiligheidsgaranties die daar sinds driekwart eeuw bij horen.
Dertig miljard aan boetes
Van een krachtmeting tussen de Europese Unie en de grote technologiebedrijven was de afgelopen jaren al sprake. De EU legde Big Tech soms hoge boetes op (volgens Zuckerberg in de afgelopen twintig jaar meer dan 30 miljard dollar). Met de regulering van Big Tech liep Europa niet alleen voorop, het leek de grote techbedrijven ook werkelijk tot aanpassing van hun gedrag te kunnen bewegen.
„Omdat Europa de grootste en rijkste consumentenmarkt ter wereld is, kunnen internationale techbedrijven het zich niet veroorloven om te zeggen: jullie regels bevallen ons niet, we vertrekken”, zei Anu Bradford, auteur van het boek Digital Empires, vorig jaar nog in NRC. „Ze hebben de Europese markt nodig, dus leven ze de Europese regels na. Zo moet Apple nu de opladers van zijn apparaten aanpassen aan de Europese eis van een universele kabel” [met standaard usb-C-stekker]. Bradford meende dat ook in de VS de publieke opinie verschoof, richting meer regulering.
Grote techbedrijven hebben de Europese markt nodig
Maar toen won Trump de verkiezingen. De publieke opinie in de VS bleek wel verschoven te zijn, maar de andere kant op: in de richting van mínder regulering. „Een cultureel keerpunt”, volgens Mark Zuckerberg.
Verdomhoekje
Big Tech mag de afgelopen jaren indrukwekkende winsten hebben gemaakt, de mannen aan de top hadden niettemin het gevoel dat ze in het verdomhoekje zaten. Niet alleen door de regels in Europa, maar ook omdat de regering-Biden via het mededingingsrecht de enorme machtsconcentratie bij de bedrijven probeerde tegen te gaan.
„Het is alsof de laars op de nek van de techindustrie weg is”, zo omschreef Marc Andreessen, groot tech-investeerder en lid van de raad van commissarissen van Meta, zijn opluchting na de nederlaag van Biden. Regulering, mededingingsregels en toezicht op wat op sociale media gezegd kan worden („censuur” volgens Zuckerberg) zien ze als louter obstakels voor innovatie.
Andreessen en de topmannen van de techbedrijven zijn afgelopen weken allemaal op bezoek geweest bij Donald Trump. Met royale bijdragen aan zijn inauguratiefeest hebben ze de banden aangehaald. Trump op zijn beurt heeft aangekondigd op cruciale posities in zijn regering voorvechters van meer vrijheid voor Big Tech te zullen benoemen.
Als bedrijven, hoe groot ook, konden de techreuzen weinig uitrichten tegen eenmaal aangenomen wetgeving in Europa (of in landen als Brazilië, India, Verenigd Koninkrijk en Australië – die ook proberen de techbedrijven regels op te leggen). Maar met de Amerikaanse president aan hun zijde veranderen de machtsverhoudingen.
Een voorproefje daarvan gaf JD Vance tijdens de verkiezingscampagne. Vance – binnenkort vicepresident – reageerde op een scherpe waarschuwing van toenmalig Eurocommissaris Thierry Breton aan Elon Musk, om de Europese regels voor sociale media te respecteren. Musk reageerde met karakteristieke directheid („Fuck your own face”). Vance had iets meer woorden nodig. Hij dreigde dat de VS niets meer in de NAVO te zoeken zouden hebben „als de alliantie niet meer pro vrije meningsuiting is”. Ofwel: blijf met je poten van onze techbedrijven af.
