Nederlandse zeekabel doelwit van Russisch spionageschip dat eerder sabotage pleegde in de Oostzee

Het schip dat op Eerste Kerstdag zeekabels tussen Finland en Estland beschadigde, heeft ook voor de Nederlandse kust verdachte activiteiten uitgevoerd, blijkt uit onderzoek van NRC. Het spionageschip Eagle S voer een jaar eerder, in de avond van 24 november 2023, ten noorden van Terschelling zo’n twee uur lang op minimale snelheid boven de telecommunicatiekabel Atlantic Crossing 1, een dataverbinding tussen Europa en de Verenigde Staten. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken behoort deze zeekabel tot de „kritieke infrastructuur” in Nederland, blijkt uit interne stukken die door WikiLeaks zijn vrijgegeven. „Dit is zonder enige twijfel verdacht”, zegt Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden en oprichter van de denktank The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS).

Spionageschip Eagle S voer eind 2023 bij onderzeekabel in Noordzee

De Eagle S is geen gewoon spionageschip, maar een olietanker uit de zogenoemde Russische ‘schaduwvloot’. Dat is een groep oude, slecht verzekerde schepen die Russische olie vervoeren buiten westerse sancties om. De Estse inlichtingendienst waarschuwde al in 2019 dat Rusland steeds vaker civiele schepen gebruikt voor spionage. Deze schepen kunnen onder valse voorwendselen militaire oefenterreinen op zee binnenvaren om geheime informatie te onderscheppen.

De Zweedse marine waarschuwde afgelopen april specifiek voor olietankers die gebruikt worden voor spionage- en sabotagedoeleinden. Sommige van deze schepen zijn uitgerust met antennes en masten die je normaal niet op zo’n schip zou verwachten, aldus de Zweedse marine. Ook EU-buitenlandchef Kaja Kallas verdenkt de Russische schaduwvloot ervan sabotageacties uit te voeren en sprak vorige week tegen de Duitse krant Die Welt van „een patroon van doelbewuste en gecoördineerde acties” om de Europese digitale en energie-infrastructuur „te beschadigen.”

Scheepsnieuwssite Lloyd’s List Intelligence meldde vorige maand dat de Eagle S is uitgerust met zend- en ontvangstapparatuur waarmee de olietanker feitelijk tot een „spionageschip” voor Rusland is omgebouwd. Volgens een klokkenluider, die maritieme diensten leverde aan het schip, werden er „enorme koffers” met „veel laptops” aan boord gebracht, waarmee de olietanker NAVO-schepen en -vliegtuigen kan monitoren. Volgens diezelfde bron liet de Eagle S ook „sensor-achtige apparatuur” vallen in de Noordzee ter hoogte van Het Kanaal, aldus Lloyd’s List.

De Eagle S voer op de bewuste vrijdagavond 24 november 2023 met twee tot drie knopen (zo’n drie tot zes kilometer per uur) heen en weer boven de zeekabel, blijkt uit analyse van AIS-signalen, waarmee schepen voortdurend hun positie en snelheid uitzenden. Via de zeekabel wordt spraak- en dataverkeer tussen de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Nederland verstuurd. Na zo’n twee uur maakte het schip weer snelheid en voer het door naar Rusland.

Spionage met olietankers is moeilijk tegen te houden. „Russische onderzoeksschepen worden geschaduwd door de Nederlandse marine, maar bij olietankers is dat ingewikkelder”, zegt Patrick Bolder van HCSS. De defensie-expert deed in opdracht van de Nederlandse marine en kustwacht onderzoek naar de bescherming van kritieke infrastructuur op de Noordzee. „Er is zoveel scheepvaart voor de Nederlandse kust, het is moeilijk te zeggen welke schepen je precies in de gaten moet houden.” Bij de Eagle S is niet direct te zien dat het schip tot de Russische schaduwvloot behoort: de tanker vaart onder de vlag van de Cookeilanden en is in handen van een anoniem bedrijf dat staat ingeschreven in het luxe Meydan Hotel in Dubai.

Bij de Finse stad Porvoo wachten journalisten (r) de Eagle S op. Op Eerste Kerstdag 2024 beschadigde het Russische schip (l) een zeekabel tussen Finland en Estland.

Foto’s: Jussi Nukari, Vesa Moilanen

Ook Russische vissersschepen zijn betrokken bij spionage in Nederland, onthulde onderzoeksplatform Pointer vorig jaar. Pointer ontdekte eveneens dat Russische onderzoeksschepen sinds de invasie van Oekraïne zeker zeven keer verdachte bewegingen maakten voor de Nederlandse kust, vaak in de buurt van kritieke infrastructuur.

Zelfs als bekend is welk schip verdacht is, kan de marine bijna nooit iets doen, zegt hoogleraar De Wijk. De zeekabels liggen buiten de Nederlandse territoriale wateren en daar mag de marine alleen ingrijpen als het een schip op heterdaad betrapt op sabotage. Tegen spionage is nauwelijks iets te beginnen vanwege mare liberum, een eeuwenoud juridisch principe dat inhoudt dat zeeën en oceanen vrij toegankelijk zijn.

„Onze windmolens, kabels en transformatorhuizen op zee liggen allemaal buiten de territoriale wateren, waar we nauwelijks iets te zeggen hebben”, zegt De Wijk. „Dat leek destijds handig, maar veiligheid is in het ontwerp nooit meegenomen. Nu blijkt dat dit ontzettend kwetsbaar is voor hybride oorlogsvoering.”

Volgens De Wijk zijn de spanningen op Europese zeeën het afgelopen jaar toegenomen als gevolg van verdere escalatie van het Oekraïne-conflict. „Toen Oekraïne Amerikaanse en Britse wapens kreeg waarmee het doelen diep in Rusland kon aanvallen, namen de hybride aanvallen in Europa toe.” Sinds oktober 2023 zijn al drie keer onderzeese kabels in de Oostzee beschadigd. De NAVO gaat daarom haar aanwezigheid op de Oostzee verhogen, schreef secretaris-generaal Mark Rutte eind december op X. Nederland stuurde zaterdag het marineschip Zr.Ms. Tromp uit, dat als vlaggenschip een NAVO-vloot gaat leiden die de veiligheid op de Noordzee, Oostzee en de Atlantische Oceaan moet handhaven.

Dat op de Noordzee nog geen kabels zijn doorgesneden, komt volgens De Wijk omdat dat „bijna een oorlogsverklaring” zou zijn. „De NAVO is veel aanweziger in de Noordzee dan in de Oostzee, de infrastructuur in de Noordzee is kwetsbaarder. Als Rusland in de Noordzee een kabel saboteert zijn de gevolgen veel groter.” Maar als Rusland het wil, kan het ook hier een kabel kapot trekken, zegt De Wijk. „We weten dat de hele infrastructuur op zee al in kaart is gebracht door Rusland.”

Defensie-expert Bolder vindt het desondanks belangrijk om forensisch onderzoek te doen op de plek ten noorden van de Waddeneilanden waar de Eagle S over de trans-Atlantische kabel is gevaren, om te kijken of er pogingen zijn gedaan om de kabel te beschadigen of dat er afluisterapparatuur op de kabel is geplaatst.

De Kustwacht en de marine konden vanwege vakanties niet op tijd reageren op vragen. De Finse advocaat Herman Ljundberg van Caravella LLC FZ, de Dubaise eigenaar van de Eagle S, mailt in reactie op vragen dat hij enkel de eigenaren en de bemanning van de Eagle S vertegenwoordigt, en geen weet heeft van hoe het schip in Nederland voer. Op de vraag wie dat wel weet, reageert de advocaat niet.

Met medewerking van Hans Steketee.

Delen





Mail de redactie