Over de Amerikaanse oud-president Jimmy Carter is na zijn overlijden, eind december op 100-jarige leeftijd, veel positiefs geschreven. Maar een belangrijk aspect is daarbij onderbelicht gebleven: hoe onbetrouwbaar hij was voor zijn Europese bondgenoten. Met wederom een – op z’n zachtst gezegd – wispelturige Amerikaanse president in aantocht, kunnen we iets opsteken van de manier waarop Europese staatshoofden in de jaren zeventig succesvol met Carter omgingen. Eens te meer omdat Europa en de VS ook toen tegenover elkaar stonden als het ging om de NAVO en het Midden-Oosten.
Toen Carter in 1977 president werd, beëindigde dat gelijk de goede betrekkingen tussen Europa en de VS. Carters voorganger Gerald Ford was juist goed bevriend met de West-Duitse bondskanselier Helmut Schmidt en de Franse president Valéry Giscard d’Estaing. Hun vriendschappelijke bijeenkomsten met Ford leidden tot de allereerste G6, nu de G7.
In tegenstelling tot Ford toonde Carter zich geen vriend van Europa. Sterker nog: Carter moest niets hebben van de politieke ontwikkelingen die destijds plaatsvonden in Europa. Zo streefden Europese landen naar onafhankelijkheid van de dollar en naar samenwerking met de olieproducerende landen in het Midden-Oosten, terwijl Carter, na de oliecrisissen in de jaren zeventig, het Midden-Oosten bijzonder sceptisch bezag.
Het NAVO-dubbelbesluit kwam er ondanks Carter
Daarnaast zag Carter zichzelf als voorvechter van universele mensenrechten, wat hem verder in conflict bracht met de Sovjet-Unie en Saoedi-Arabië. Europa koos juist voor ontspanning in de verhouding met de Sovjet-Unie en (vanwege de oliebelagen) een pragmatische omgang met het Midden-Oosten.
Bovenal wantrouwde Carter de toenadering die Europa zocht met het Midden-Oosten, en dan met name met Egypte, Saoedi-Arabië en de Palestijnse nationalistische beweging PLO.
Zo bezien komt ook Carters grootste succes, de Camp David-akkoorden tussen Israël en Egypte (1978), ook in een ander daglicht te staan. Het vredesakkoord isoleerde Egypte in het Midden-Oosten op een machiavelliaanse manier; de Egyptische president Sadat werd er in 1981 zelfs om vermoord. En de Palestijnen werden aan hun lot overgelaten. Carter mag dan in 2024 geroemd worden als voorvechter van de mensenrechten; een blik op het huidige Midden-Oosten laat vooral de gevolgen zien van de door Carter beëindigde vriendschap tussen Egypte en de Palestijnen.
Raketten
Carters onkunde in buitenlandse politiek bleek ook op militair gebied. Terwijl de Sovjet-Unie steeds meer middellangeafstandsraketten produceerde, bleef een gepast NAVO-antwoord uit, ondanks grote druk uit Europa. Maar Carter maakte zich alleen zorgen over raketten die de VS konden bereiken: de middellangeafstandsraketten in de Warschaupactlanden waren alleen een gevaar voor Europa.
Het was ondanks Carter, niet dankzij, dat in 1979 het befaamde NAVO-dubbelbesluit werd genomen: er kwamen onderhandelingen met de Sovjet-Unie om het aantal raketten te beperken, terwijl werd afgesproken dat er nieuwe NAVO-raketten in Europa kwamen als die onderhandelingen niet zouden slagen. Niet Carter, maar de Britse premier James Callaghan en zijn vrienden Schmidt en Giscard d’Estaing waren verantwoordelijk voor het NAVO-dubbelbesluit. En Carter legde zich erbij neer.
Ook vanaf 20 januari, wanneer Donald Trump terugkeert als president, kijken Europa en de VS weer heel anders aan tegen de NAVO en het Midden-Oosten. Trump heeft al beloofd dat hij de oorlog tussen Oekraïne en Rusland binnen 24 uur zal beëindigen. Daarnaast dreigde hij al eerder de VS terug te trekken uit de NAVO, en liet hij weten dat Rusland kon doen „wat het maar wilde” met NAVO-landen die de „rekeningen niet betalen”.
Het is goed voor te stellen dat Trump, net zoals Carter, een vredesakkoord zal bedwingen waarbij de belangen van kleinere landen (oftewel: iedereen behalve de VS en Rusland) worden opgeofferd.
Het voorbeeld van Schmidt en Giscard d’Estaing geeft hoop. Van hen leren we dat een eensgezind Europa wel degelijk een eigen succesvolle koers kan varen, waar zelfs een onbetrouwbare bondgenoot niet onderuit kan.
Lees ook
Jimmy Carter, de onbegrepen president: volks, eerlijk en tobberig
