Moldavië is in een acute energiecrisis beland. De gevolgen zijn direct merkbaar in de separatistische regio Transnistrië. De centrale verwarming en warmwatervoorziening zijn daar nu uit. „Huishoudens hebben de mogelijkheid hun woning te verwarmen met brandhout”, stelt het de facto bestuur van het gebied.
De oorzaak is het aflopen van het gastransportcontract tussen Rusland en Oekraïne op 1 januari. Het Russische gas kwam via de pijpleiding in Oekraïne binnen in Transnistrië, dat daar gratis van aftapte.
In de regionale hoofdstad daalt de temperatuur ’s nachts tot onder het vriespunt. Overdag was het donderdag 10 graden. Voor koken stroomt er nog wel gas, dat komt uit een opslag. Als hier zuinig mee wordt omgesprongen, kan de reserve tien tot twintig dagen mee.
In de regionale hoofdstad daalt de temperatuur ’s nachts tot onder het vriespunt
„Het gaat niet goed, maar het is niet dodelijk”, zegt Roedik Petrosjan, een Armeense Transnistriër die in Tiraspol is voor de feestdagen, telefonisch. Zijn ouders hebben een airconditioning die ook verwarmt. Voor de zekerheid is ook alvast een elektrisch kookstel aangeschaft. „Mensen richten zich nu op hun fundamentele behoeften: het warme water dat er niet is. Ze proberen dat voor zichzelf en hun kinderen op te lossen.”
Ook scholen in Transnistrië worden nu niet meer verwarmd en gaan na de nieuwjaarsvakantie over op thuisonderwijs. Het grootste ziekenhuis wordt opgestookt met een dieselketel.
Elektriciteit
Transnistrië, dat zich begin jaren negentig (gepaard met een korte oorlog) onafhankelijk verklaarde, beslaat zo’n 4.000 vierkante kilometer en heeft minder dan een half miljoen inwoners.
Meer dan vijftien jaar profiteerden de door Moskou militair gesteunde separatisten van het ‘gratis’ Russisch gas. Transnistrië gebruikte een groot deel van het gas om elektriciteit op te wekken die vervolgens voor een schijntje (0,6 eurocent per kwH) door de separatisten aan de centrale hoofdstad werd verkocht.
Op deze wijze voorzag Moldavië voor zo’n 80 procent in zijn energiebehoefte, en bekostigden de separatisten het budget van hun de facto staatje. Maar de kosten voor het gas dat de separatisten opstookten, werden op de rekening geschreven van Moldovagaz, het Moldavische staatsgasbedrijf.
Rekening
In theorie zou Rusland gas kunnen blijven leveren aan Moldavië via andere routes, maar in plaats daarvan heeft het Kremlin de situatie aangegrepen om bij Chisinau aan te dringen op betaling.
Volgens Moskou is de rekening inmiddels opgelopen tot zo’n 700 miljoen euro – hoewel het geen onderbouwing geeft voor dit bedrag. Moldavië vroeg om een onafhankelijke audit van de schuld. In 2023 werd daardoor vastgesteld dat de regering slechts zo’n 8,3 miljoen euro in het krijt staat. Dat bedrag wil Moldavië wel betalen, maar wordt door Rusland dus niet als genoeg bevonden.
Lees ook
Waarom wilde Oekraïne de gasdeal niet hernieuwen? En andere vragen
Elektriciteit is er in Transnistrië nu nog wel, de energiecentrale is overgestapt op steenkool. Dit is enkel voldoende voor de lokale behoefte.
De centrale regering in Chisinau heeft in december al de noodtoestand uitgeroepen. Verwacht wordt dat de energieproblemen in de hoofdstad later deze maand voelbaar zullen worden.
Politieke gevolgen
In het gebied waar de centrale regering controle heeft is de energievoorziening wel iets weerbaarder. Met steun van de EU heeft het land afgelopen jaren enigszins gediversifieerd. Maar alle oplossingen maken energie voor de Moldaviërs duurder. Dat kan vergaande politieke gevolgen hebben voor het land.
In juli gaat het land naar de stembus voor de parlementsverkiezingen. Betaalbare energie, koopkracht en economie zijn de cruciaalste politieke thema’s. Het gemiddelde maandinkomen ligt er omgerekend rond de 200 euro. Vanuit Tiraspol zegt Pasjinjan dat zijn maandelijkse rekening verdubbelt, van 30 naar 60 euro.
„President Maia Sandu zal moeten uitleggen waarom Moldaviërs ineens meer moeten betalen voor energie”, zegt politicoloog Anatoli Dirun. En hoewel het bestuur in Transnistrië Chisinau te schuld geven, is het risico van de energiecrisis ook voor hen groot, stelt Dirun. „Er heerst een oligarchisch, monopolistisch politiek regime. Wanneer zo’n regime met een crisis wordt geconfronteerd, kan er plotseling heel veel veranderen – denk maar aan Syrië en de val van Assad.”
In Tiraspol voelt Petrosjan nog niets van politieke spanningen. Hij benadrukt dat het vooral een politiek conflict is, geen strijd tussen de mensen in Transnistrië en de rest van Moldavië. „Wij hebben geen problemen met elkaar”, zegt hij. „Natuurlijk wil ik wel graag dat het gratis gas weer terugkomt. Dan wordt alles weer goedkoop.”
Lees ook
In Moldavië won de democratie en verloor Rusland, maar de winst is wankel
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126357319-1482ea.jpg|https://images.nrc.nl/gHNHLo3b6VmqEykUhFeQ37Ja-Z4=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126357319-1482ea.jpg|https://images.nrc.nl/DkgFl5S2U-i9DPOzk3ryLSJaD18=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126357319-1482ea.jpg)
