Ze is op. Helemaal op. Ze vergeet veel. Ze ligt vooral op bed.
Als de 83-jarige Martin van der Heyden over zijn vrouw praat, daalt zijn stem. Martin heeft net zijn gehoorapparaat in gedaan en zijn sigaret uitgedrukt. In zijn serre in Heerlen-Noord hangt aan de muur een mijnwerkershelm die herinnert aan een werkend leven lang onder de grond. Inmiddels heeft hij in zijn woonkamer drie rollators en een scootmobiel geparkeerd, met een rollator haalt hij koffie met brownies – drie keer heen en weer naar de keuken.
Martins vrouw ligt midden op de dag boven te slapen, ze heeft bedrust nodig om de dag door te komen. Bijna zeventig jaar kent hij haar. Zij was twaalf, hij vijftien, toen ze elkaar ontmoetten in de wijk waar hij nog altijd woont. Hij werkte net een jaar in de mijnen. Ze woonden daarna samen in Zuid-Afrika en Zwitserland – daar verdiende je als mijnwerker meer dan in Limburg – maar nergens is het mooier dan hier. Klein Zwitserland, noemt hij het. Die heuvels, waar zie je dat nou? Hij houdt van Heerlen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/24103923/281224IHN_Limburg-Heerlen_WEB.png)
Nu zijn ze allebei ziek. Vroeger was Martin een kast van een vent, niet kapot te krijgen. Sinds zijn vijftigste is hij afgekeurd – zijn longen, elke drie maanden bloedingen. Dat komt niet door zijn werk als mijnwerker, ben je gek. Gewoon pech. Hij zorgt voor zijn vrouw, smeert de boterhammen. Ze zijn vaak in het ziekenhuis, het Zuyderland, in het zuidwesten van de stad. Maar een deel van dat ziekenhuis moet verdwijnen. De spoedeisende hulp, de intensive care en het geboortecentrum worden voor 2030 verplaatst naar het verderop gelegen Sittard-Geleen.
Lees ook
De laatste mijn in Limburg is al een halve eeuw dicht, maar het mijnverleden is nog steeds niet afgesloten
Martin vindt dat belachelijk. Heerlen is steeds de klos. Al sinds hij leeft. Het begon toen de mijnen dichtgingen. Niet alleen de banen verdwenen. Ook veel sociale voorzieningen waren opgezet door de mijnbedrijven: sportverenigingen, scholen, culturele instellingen. Zelfs de stalen speeltoestellen, weet Martin nog, waren neergezet door het mijnbedrijf. Nu is alles weg. De bruine kroegen, de jeugd, de gezondheid van de mensen. Zo voelt hij dat. Want zo is het ook.
Briefje in zijn binnenzak
In november vorig jaar, tijdens de verkiezingscampagne, werd Martin gebeld. Door wie, dat weet hij niet meer. Het was iemand die ook voor een volwaardig ziekenhuis in Heerlen was. Of hij geen vraag wilde stellen aan de landelijke lijsttrekkers, op televisie, bij het verkiezingsdebat van SBS. Hij zei ja en toen moest hij naar Hilversum. Daar zag hij Merel Ek, de politiek verslaggever die hij herkende uit het programma Vandaag Inside, met Johan Derksen.
Vroeger was Martin een kast van een vent, niet kapot te krijgen. Sinds zijn vijftigste is hij afgekeurd – zijn longen, elke drie maanden bloedingen
Merel Ek had op een briefje geschreven wat Martin moest vragen. Maar hij was toch geen kind? Hij had het briefje gepakt, in zijn binnenzak gestopt en gedacht: ik lees niks op. Ik doe het op mijn manier. Tijdens het debat zat Martin naast Merel Ek, in een blauw colbertje en een geel overhemd. Vanuit de debat-arena keken Pieter Omtzigt (NSC), Dilan Yesilgöz (VVD), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Geert Wilders (PVV) hem aan toen hij vroeg: „Vinden jullie niet dat wij in Heerlen een volwaardig ziekenhuis moeten houden? Hebben wij dat niet verdiend vanuit het verleden?”
Hij vroeg het aan Yesilgöz, maar Wilders kwam snel met een voorstel: „Zouden wij met zijn vieren kunnen afspreken dat wij ervoor zorgen dat het ziekenhuis in Heerlen open blijft?” Groot applaus in de studio. Martin kreeg een duim omhoog van Merel Ek. Later zei Wilders het opnieuw: het ziekenhuis in Heerlen moest in zijn totaliteit open blijven, dus mét spoedeisende hulp en intensive care. Martin is geen Wilders-man, nooit geweest, maar hij dacht: deze man gaat het regelen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/20123219/data125690044-d1d850.jpg)
Foto Chris Keulen
Na het SBS-debat dachten de mensen in zijn wijk dat het ziekenhuis was gered, merkte Martin. Want Wilders had het beloofd aan Martin en daarmee aan heel Heerlen. Hij hoorde het die dagen steeds van zijn buurtgenoten. Dat ze hem op tv hadden gezien. En dat ze nu zéker op Wilders gingen stemmen. Bedankt Martin, klonk het.
In voormalig SP-bastion Heerlen werd de PVV verreweg de grootste partij, met de grootste voorsprong ooit. In Heerlen-Noord stemde in zes stembureaus meer dan de helft van de kiezers op Wilders – Martin zelf overigens niet, die bleef trouw aan de SP. In de Heerlense mijnkolonie Beersdal stemde 63 procent PVV. De landelijke zege van de PVV leidde ertoe dat de partij voor het eerst sinds de oprichting in 2006 ministers levert en actief deelneemt aan een kabinet. Op twee grote thema’s uit de campagne – zorg en migratie – werd de PVV met een minister verantwoordelijk voor het nieuwe beleid.
Martin is geen Wilders-man, nooit geweest, maar hij dacht: deze man gaat het regelen
Maar de belofte van Geert Wilders over het Heerlense Zuyderland-ziekenhuis lijkt niet te worden nagekomen. Minister Fleur Agema ging deze zomer in gesprek in het ziekenhuis en met zorgverzekeraar CZ. De uitkomst: ze gaat – en kan – weinig aan de plannen doen. Met ons, de inwoners, werd niet gesproken, zegt Martin. Dat had ze op zijn minst nog wel even kunnen doen.
Rolluiken naar beneden
Hoe beziet de achterban van Geert Wilders het spanningsveld tussen de kraakheldere beloften die de PVV-leider deed en de complexe realiteit? NRC sprak in Heerlen-Noord met twintig Wilders-stemmers. Een aantal wilde om privacyredenen alleen bij de voornaam worden genoemd, de volledige namen zijn bij de redactie bekend.
De straten in Heerlen-Noord zijn leeg. Vrijwel niemand wandelt, behalve met de hond. Er wordt weinig gefietst: wie ergens heen wil, neemt de auto. In vrijwel elke tuin staat een scootmobiel geparkeerd. Als het donker wordt, gaan de rolluiken naar beneden, floept de kerstverlichting aan. In veel huizen staan asbakken op tafel. Bijna iedereen is ziek of kent iemand die ziek is. Over een hart- of herseninfarct wordt gesproken alsof het nu eenmaal erbij hoort: de mijne had ik op mijn 55ste, en jij? Er is weinig geld. Kratten Schultenbräu van de Aldi worden het huis in gedragen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/20123230/data125690039-df7785.jpg)
Een camper en afgesloten garages in Heerlen-Noord.
Na de mijnsluitingen vestigden zich andere bedrijven in en rond Heerlen: chemiebedrijf DSM, autobouwer VDL Nedcar (Born), statistiekbureau CBS. Maar DSM verhuisde naar Maastricht en Nedcar stopte met auto’s bouwen. Ook ziekenhuizen in de regio werden uitgekleed: de vestigingen in Kerkrade en Brunssum zijn nog slechts poli’s. Bewoners zijn ervan overtuigd dat hetzelfde staat te gebeuren met het Zuyderland in Heerlen – als het al niet volledig sluit. Let maar op. De politieke participatie in Heerlen is laag: bij de verkiezingen van vorig jaar ging slechts 60 procent van de stemgerechtigden naar de stembus. In heel Nederland was de opkomst bijna 78 procent.
Heerlen heeft zo’n 87.000 inwoners. Tweederde – 57.000 mensen – woont in Heerlen-Noord. De armoede in de stad concentreert zich vooral daar. Drie op de vijf inwoners is werkloos. Ruim een op de zes mensen kampt met psychische problemen. ‘Achter het spoor’, zo wordt Heerlen-Noord door de rest van de stad genoemd.
Over een hart- of herseninfarct praten mensen alsof het erbij hoort: de mijne had ik op mijn 55ste, en jij?
Voor de deur van Maurice Cheret (37) staan twee kerstbomen met verlichting in het gras, een derde ligt op z’n kant – omgewaaid. Het huizenblok is versierd met lichtjes, een vlag met arrenslee en rendieren, raamstickers van de kerstman.
Cheret zag tijdens het SBS-debat de belofte van Wilders en dacht, weet je wat, ik stem één keer op Wilders. Hij zegt het beschroomd. Maar hij dacht: hoe moet dat in de toekomst met onze pa? Die heeft hartproblemen. Zelf heeft Cheret drie beroertes gehad. Stress.
Hij zit met zijn broer Robin te gamen. Op de eettafel staat een schaal met shag en vloeitjes, de kast staat vol halve literblikken energiedrank. Het ziekenhuis is niet de enige reden dat hij op Wilders stemde, geeft hij toe. Nederland moet ons land blijven, cultureel wordt het nu afgepakt. Kijk maar naar Zwarte Piet. En wat dacht je van de koning? Die krijgt miljoenen terwijl de jongste broer van Maurice Cheret wordt gekort op z’n toeslagen omdat hij 2 euro te veel verdient.
Foto’s Chris Keulen
Een paar huizen verderop, bij de 56-jarige Frank Verbaaten, is het donker. Er brandt alleen een fel flikkerend kerstlichtje. Stemmen doet hij niet. Waarom zou hij? Frank krijgt een uitkering. Hij rookt een sigaretje, drinkt een biertje, eet wat lekkers en dan is het op. .
Hij heeft geen geld en geen vervoer, dus laat dat ziekenhuis liever staan. Hij heeft het aan zijn rug en knieën. En geestelijk is hij ook niet in orde. Hij heeft zijn vrouw verloren en ziet zijn kinderen niet meer. Wat denk je dat dat met zijn hoofd doet?
Hoe oud ze is? Zo oud wordt een varken nooit. Miralda Boon-Bos (oké, ze is 52 jaar) werkte altijd in de zorg. Nu is ze vrijwilliger in het buurtcentrum in de wijk Heerlerheide. Binnen zitten drie mensen, op elk tafeltje ligt de krant De Limburger. Er staat een sjoelbak tegen de muur. In een hoek zit een man zwijgend voor zich uit te staren op een bruine bank, die kraakt als hij gaat verzitten.
Elke maandag kookt Miralda hier, voor zo’n tien mensen. Ze betalen 4,50 euro, voor macaroni bolognese en pudding met slagroom. Er is altijd iets te veel, dat mogen ze mee naar huis nemen. Veel mensen in de wijk zijn eenzaam, ziet Miralda. Ze stemde altijd PvdA, maar langzaam veranderde haar voorkeur. Nu stemt ze Wilders. Want: hij heeft gewoon gelijk.
In een hoek zit een man zwijgend voor zich uit te staren op een bruine bank, die kraakt als hij gaat verzitten
Vanwege de criminaliteit. Ja, mensen kunnen wel zeggen dat het veiliger wordt, maar er zijn geen BOA’s meer. Geen handhaving. Minder politie op straat. Er zou een wijkagent zijn, maar ze zou niet weten wie dat is. Er wordt gedeald in de straat. Niemand die er iets aan doet.
En ze stemde op Wilders omdat het een méns is. Als enige in die hele politiek. Wilders kijkt niet neer op ons. Wilders is een van ons.
De 61-jarige Linda de Jong laat haar bruine labrador uit – zonnebril op ondanks de bewolking. Het is niet goed om je thuis te voelen in het ziekenhuis, zegt ze. Maar toch moet je je thuis voelen in een ziekenhuis. Zeven jaar lang ging ze met haar man naar de eerste hulp van het Zuyderland. In en uit. Volgende week wordt hij geopereerd. Gelukkig in Heerlen, ja. Het ziekenhuis in Sittard is onsympathiek.
Ook John (80) zag Wilders’ belofte op tv. Hij dacht: laatste strohalm. Hij helpt zijn 79-jarige vrouw uit haar rolstoel de auto in. Zestig jaar lang wonen ze hier en zijn ze het ziekenhuis in Heerlen gewend. De belofte van Wilders was blijkbaar grootspraak. Maar ach, iedereen oordeelt zo snel over hem.
Voor de kelderbox van haar dochter Tamara steekt de 58-jarige Marga haar middelvinger op. Ze heeft een tongpiercing en zit in een scootmobiel. Haar benen zijn ingepakt tegen de kou. Tamara (32) drinkt energiedrank uit blik.
Dat het ziekenhuis dicht moet, zegt Marga, is een dikke middelvinger van de staat.
Wij worden niet gezien, denkt Tamara.
Maar Wilders ziet ons wél, zegt haar moeder.
Ook de 37-jarige, werkloze Robert-Jan Kromhout – gele slippers, blauwe trui, gelakte nagels – stemde op Wilders.
Niet vanwege het ziekenhuis. Maar er moest iets gebeuren. Daarom Wilders. En de beloftes? Welke beloftes? Tv-kijken doet hij niet. Hij volgt eigenlijk niks. Geen idee wat Wilders eigenlijk doet.
Maar volgende keer stemt hij wel ‘gewoon weer’ PVV.
Engelstalige Prins Carnaval
In het huis van de 69-jarige Rika staat de televisie aan, zonder geluid. Er is een volkszanger op te zien. In de hoek een klein kerstboompje, op een krukje een halfleeg blikje cola. Rika, ze zit onder een dekentje op de bank, is al 45 jaar samen met Pète (69), die in badjas en pantoffels naar beneden komt. Pète heet eigenlijk Peter en kwam als Engelse militair in Limburg terecht. Sindsdien is Peter Pète, vond-ie mooier.
Samen sommen Pète en Rika de redenen op waarom ze op Wilders stemden.
Heerlen-Noord wordt weer in de steek gelaten.
Het parkeerverbod wordt niet gehandhaafd.
Overal scooters.
Met harddrugs die ze komen brengen.
Gelukszoekers in de Heerlense huizen.
Terwijl hun zoon in een dorp verderop moest gaan wonen.
En het ziekenhuis.
Als er iets met ons gebeurt…, zegt Pète.
Dan wil ik gewoon naar Heerlen kunnen, zegt Rika.
Hij had zijn herseninfarct op zijn 44ste, zij op haar 35ste. Nu kunnen ze met de scootmobiel naar het ziekenhuis. Een auto hebben ze niet. Met de scootmobiel naar Sittard, dat ziet Rita niet zitten.
Toen ze hem in het SBS-debat zagen, wisten ze genoeg.
Rika geloofde hem. Normaal is ze niet zo van het stemmen, nu deed ze het toch. Jij stomme Limburger, denkt ze nu.
En nu dan?
Rika schudt haar hoofd. Ze kunnen wel zeggen dat het aan Wilders ligt. Maar dat gelooft ze niet. Het ligt aan die andere partijen.
Pète: Hoe heet-ie? Die ene. Die Omtzigt. Die huilebalk. Die remt hem af.
Volgende keer stemt ze niet meer, zegt Rika. Het helpt je geen zier.
Samen sommen Pète en Rika de redenen op waarom ze op Wilders stemden
Een poppenkabinet, dat is het, zegt Jan Orta (67), een oud-stoffeerder van auto’s met een panter op zijn arm getatoeëerd en een baseballpetje op. Er komt niks van de plannen van Wilders terecht. Maar dat ligt vooral aan die vorige, die Rutte, die heeft het verkloot. Wilders staat er alleen voor. Daarom kan hij niet waarmaken wat hij heeft beloofd.
In het buurtcentrum vat vrijwilligster Miralda Boon-Bos de prestaties van Wilders samen.
Hij beloofde dat het ziekenhuis open bleef. Niks van gekomen. Nul.
Hij beloofde een strenger asielbeleid. Ze ziet nog weinig verschil.
Maar toch: ze is trots op Geert. Hij probéért het tenminste.
Volgens Arie Becholz (73) is het gewoon zwaar klote dat de beloftes van Wilders niet zijn waargemaakt. Hij stemt nergens meer voor, zegt hij. Een stilte. Of als hij dan toch weer stemt, dan wel weer op Wilders.
Ontiegelijk spijt heeft Modeste Berends (81). Ze stemde op Wilders, maar hij krijgt helemaal niets voor elkaar. Maar ach, hij heeft het ook helemaal nooit voor het zeggen gehad. Mocht geeneens premier worden. In al die andere landen waar mensen rechts stemmen – Italië, Hongarije – mag dat toch ook? Nederland is maar een raar land geworden.
Smalle brievenbus
Math Kootstra is 65 jaar en woont al net zo lang in Heerlen-Noord. Hij loopt met zes keukenrollen, een vers brood en een nieuw tapijt in de armen op zijn klompen van de auto naar zijn voordeur.
Zijn vader werkte in de mijnen, met allemaal buitenlanders. Die hebben zich plat gewerkt, hoor. Hij heeft niets tegen buitenlanders. Maar de grenzen moeten ze dichtgooien. Nederland is vol. Je kan toch geen mensen binnenlaten als je niet voor ze kan zorgen?
Hij is hartpatiënt. Hij stemde op Wilders vanwege asielbeleid én het ziekenhuis. Op beide onderwerpen heeft Wilders nog weinig voor elkaar gekregen, vindt hij. Maar hij doet het niet alleen, hè. Alle vier die partijen hebben het gezegd. Hij zegt het maar eerlijk: het maakt niet uit op wie je stemt, ze liegen toch allemaal.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/20123227/data125690515-bb5dd0.jpg)
En de linkse partijen dan? De SP die in Heerlen-Noord al jaren de wijk doorgaat, van deur tot deur? De SP? Wie is daar nu de baas, vragen veel mensen zich af.
En Frans Timmermans? De linkse partijleider die werd geboren in Maastricht en een deel van zijn jeugd in Heerlen doorbracht? De mensen uit Heerlen-Noord snuiven als ze die naam horen. Rika en Pète zeggen dat Timmermans er alleen maar voor de rijken is, hij is van de grote kantoren in Brussel. Hij hoort bij de Hollanders, de mensen van boven de rivieren. Maar hij komt toch uit Limburg? Meh, zegt Rika. Hij zorgt ervoor dat-ie de centen in de zak heeft. Hij zou het moeten delen met de armen. Hij geeft met één hand en pakt het daarna met twee handen terug.
Timmermans kijkt neer op mensen, zegt Miralda Boon-Bos van het buurtcentrum in Heerlerheide. Hier kom ik, denkt hij, en dan moet iedereen voor hem buigen.
Timmermans is van de grote kantoren in Brussel. Hij hoort bij de Hollanders, de mensen van boven de rivieren
De 79-jarige Felix Grosseibl bezorgde als postbode de post bij Timmermans, toen hij in Heerlen woonde. Hij had zo’n kleine, smalle, koperen brievenbus, maar kreeg veel te veel post. Moest hij steeds aanbellen om de post af te geven.
Hij had wel drie keer tegen Timmermans gezegd: doe er wat aan, koop een grotere brievenbus. Ging hij regelen, was het antwoord. Maar de brievenbus bleef smal. Vanaf dat moment dacht hij: niet te vertrouwen.
Timmermans laat via zijn woordvoerder weten zich dit niet te herinneren.
Een slootje naar de zee
Martin van der Heyden denkt nog vaak terug aan het SBS-debat. Hoe hij daar zat, met lichte spanning, hoe zijn hart een sprongetje maakte toen iedereen het erover eens leek: het ziekenhuis bleef volwaardig open. Dat iedereen van de televisie blij met hem was, zo van: goed gedaan. En die blikken van zijn buurtgenoten na afloop. De verwachting die daaruit sprak. Mensen zonder vertrouwen die weer hoop kregen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/12/20123234/data125690434-ee39a9.jpg)
Het bleken maar woorden te zijn, zegt Martin. De overwinning van de PVV heeft niks veranderd aan de toekomst van het ziekenhuis in Heerlen. Soms voelt hij plaatsvervangende schaamte als hij over straat loopt. Alsof het ook zijn schuld is. De belofte van Wilders werd aan hém gedaan. Daardoor hebben de mensen in zijn buurt weer hoop gekregen. De belofte was als een slootje naar de zee: de verwachtingen werden groter, dat ging steeds sneller, tot ze verdwenen.
Niet dat iemand hem erop heeft aangesproken. Zo gaat dat vaak in de wijk. Je hoort weinig direct, veel gaat achter je rug om. Misschien vinden ze hem wel een aansteller, denkt Martin, iemand die graag op televisie wil. Maar hij is nog banger dat mensen nog meer teleurgesteld raken dan ze toch al waren. Wilders heeft het probleem van Heerlen misbruikt om stemmen te krijgen, vindt hij.
We zijn al zo vaak belazerd. En zoveel willen we niet, hè. Alleen dat ons niet nog meer wordt afgepakt
Maar het geloof in Geert Wilders is in de wijk nog nauwelijks afgebrokkeld. Het is Wilders of niks. Gebroken beloftes zijn ze hier wel gewend, daar laten ze de man die door heel Den Haag wordt „tegengewerkt” niet voor vallen.
Want dat iedereen tegen je is, dat kennen ze. Dat voelen ze hier iedere dag. We zijn al zo vaak belazerd, zegt Martin. En zoveel willen we niet, hè. Alleen dat ons niet nog meer wordt afgepakt.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126115501-0b8516.jpg|https://images.nrc.nl/qy5tsnhfO3OROHP_MVKI08S5WAo=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126115501-0b8516.jpg|https://images.nrc.nl/RyIIGV5kOrk7ooeVbCkmpqK8zMM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126115501-0b8516.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126115516-3dde41.jpg|https://images.nrc.nl/pWi8rpLArvdVzjc4hsf5DLAp-mw=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126115516-3dde41.jpg|https://images.nrc.nl/V95IUE3bpKw-S-V--KPY8C2d5Xc=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126115516-3dde41.jpg)
