In deze eindejaarsaflevering van Haagse Zaken nemen we tijd voor een terugblik op 2024. Dit was het jaar van een afzwaaiende Mark Rutte, een partijloze premier en veel crises.
Maar er gebeurde nog veel meer. Geheel volgens traditie kijkt de politieke redactie van NRC tijdens het kerstreces terug op het afgelopen jaar. In deze extra lange aflevering vertellen de redacteuren over de opvallendste politieke momenten van 2024.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
Liam van de Ven, Pim van den Dool, Marko de Haan, Georgia Oost, Christiaan Pelgrim, Marcella Breedeveld, Eppo König, Oscar Vermeer, Rosa Uijtewaal, Wafa Al Ali, Folkert Jensma, Lamyae Aharouay en Petra de Koning
De ‘shutdown’ in de Verenigde Staten die delen van de overheid stil zou leggen lijkt afgewend. Democraten en Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden hebben in de nacht van vrijdag op zaterdag Nederlandse tijd ingestemd met een nieuw financieringspakket.
De Senaat moet het pakket nog wel goedkeuren en heeft daar de tijd voor tot 06.00 uur Nederlandse tijd. President Joe Biden heeft al aangegeven dat hij het pakket steunt.
Het Huis nam het wetsvoorstel met 366 stemmen voor en 34 tegen aan. De eis van aankomend president Donald Trump om de schuldenlimiet van de VS te verhogen heeft het niet gehaald. Onder meer 38 afgevaardigden van zijn eigen Republikeinse partij stemden tegen.
Met het pakket blijft de financiering van de overheid tot 14 maart gegarandeerd en wordt ook hulp geboden aan slachtoffers van rampen en aan Amerikaanse boeren.
Johnson: volgend jaar meer begrotingsmacht voor Republikeinen
De Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, Mike Johnson, verwacht dat de Republikeinen volgend jaar veel meer te zeggen zullen hebben over de begroting. Dan is Donald Trump aangetreden als president en hebben de Republikeinen in beide kamers de meerderheid.
„Dit was een noodzakelijke stap om de kloof te overbruggen en ons naar het moment te brengen dat we onze vingerafdruk kunnen zetten op de definitieve beslissingen over de uitgaven”, zei Johnson in de nacht van vrijdag op zaterdag tegen journalisten.
Op 25 november dit jaar kwam Calin Georgescu in Roemenië onverwacht bovendrijven in de presidentsverkiezingen. Volgens peilingen drie weken eerder kon hij rekenen op hooguit 5 procent van de stemmen. Drie weken later won Georgescu, die Moskou een warm hart toedraagt, de eerste ronde met 23 procent. Op deze opmerkelijke uitslag volgde een minstens zo opmerkelijke ingreep van het Constitutioneel Hof in Boekarest: dat verklaarde de verkiezingen ongeldig. Een vergaande stap waar meteen kritiek op kwam. Want heeft de kiezer niet altijd gelijk? Zijn verkiezingen alleen maar geldig als er een welgevallige kandidaat uit rolt? Wie bepaalt dan wat welgevallig is? En wacht even: zijn deze rechters wel onafhankelijk?
De Roemeense casus toont de dubbele crisis waarin de democratie zit: ze is niet alleen relatief eenvoudig te ondermijnen, maar óók lastig te verdedigen. Het hof greep hard in, een goed te verdedigen zet: veel wijst op Russische beïnvloeding van het kiesproces, met behulp van betaalde influencers en slim gebruik van TikTok. Gezien het evidente, acute gevaar kwam het hof in actie, maar daardoor maakt het zich ook kwetsbaar voor de kritiek van politieke inmenging. Een schot voor open doel voor wie twijfel wil zaaien over democratie.
Lees ook
Slim gebruik van hashtags hielp campagne Roemeense kandidaat plotseling viraal te gaan op TikTok
In het democratische ‘superjaar’ 2024 -– 2 miljard stemgerechtigden naar de stembus – werd ook opnieuw duidelijk dat de dreiging niet altijd van buitenaf komt. Veel autocraten, ook die in de dop, begrijpen maar al te goed dat verkiezingen legitimiteit suggereren. De pro-Russische partij Georgische Droom doet ondanks alles erg zijn best om een democratische schijn op te houden. In de grootste democratie ter wereld, India, werd de oppermacht van Modi’s BJP-partij afgeremd, maar de autocratische koers is nog niet beteugeld. In Indonesië stelde vertrekkend president Joko Widodo de macht van zijn familie veilig, via verkiezingen en met hulp van aan hem loyale opperrechters.
Intussen verkeert de machtigste democratie ter wereld, de Amerikaanse, in levensgevaar. Donald Trump, die in 2021 na verloren verkiezingen een gewelddadige opstand hielp ontketenen tegen het Capitool, wil als nieuwe president wraak nemen op iedereen die hem toen dwars heeft gezeten. De snelheid waarmee grote bedrijven maar ook media zich plooien naar de nieuwe machtsverhoudingen is verontrustend, en lijkt een kopie van recente ontwikkelingen in Polen en Hongarije. In Polen zit inmiddels een regering die de schade aan de rechtsstaat ongedaan probeert te maken, rechters in ere herstelt en de staatsomroep TVP uit de klauwen van haatdragende, manipulatieve propagandisten poogt te redden. Ook hier is het verwijt van politieke inmenging makkelijk gemaakt. Een democratie kapotmaken kan in een handomdraai, het repareren daarvan is monnikenwerk.
Zolang de kiezer de zittende macht nog naar huis kan sturen, is er sprake van een min of meer gezonde democratie. Als dat niet meer kan, omdat er in hoge mate is gerommeld met kiesproces, instituties of informatievoorziening, is het tijd om de straat op te gaan. Maar nog beter is om het al op te nemen voor de democratie als zij nog niet aan een zijden draadje hangt. Dat kan lastig zijn. Democratie is geen easy sell, erkent IDEA, een in Zweden gevestigd instituut dat democratie wereldwijd monitort. De lokroep van populisme en autocratie, van simplistische oplossingen en vijandbeelden, is sterk.
Het goede nieuws is dat de weg van populisme en autocratie uiteindelijk altijd doodloopt, al moet er soms een lange tocht door de woestijn worden afgelegd voordat dit besef indaalt. Waar het heengaat met Syrië valt nog te bezien, maar de honger naar vrijheid en veiligheid is enorm, en dat stemt hoopvol. Er waren afgelopen jaar meer lichtpuntjes: het permanent door Rusland bedreigde Moldavië kroop door het oog van de naald. Tijdens onrustige verkiezingen lukte het Rusland niet om de pro-Europese koers van het land ongedaan te maken. In Zuid-Korea gingen burgers net zo lang de straat op totdat couppleger en president Yoon naar huis werd gestuurd. En in Roemenië gingen ze niet meteen liggen toen Ruslands rol aan het licht kwam.
In de jaren negentig, na het einde van de Sovjet-Unie, leek democratie zonder enige twijfel het ‘winnende model’. Intussen is het duidelijk dat dit niet vanzelfsprekend is. Bescherming van democratie en vrijheid vergt constante betrokkenheid. Van iedereen. Het is een dagtaak, soms zelfs een extreem zware, zoals Oekraïne alweer bijna drie jaar laat zien. Maar ondanks alle tekortkomingen is dit model nog steeds de beste garantie op het voorkomen van onderdrukking, censuur en geweld, en het bevorderen van rechtvaardigheid en vrijheid. Zo bezien moet de democratie niet zozeer worden verdedigd (wees niet te defensief, tipt IDEA) maar bejubeld en gevierd.
