En weer een portiek opgeblazen met een cobra. Waarom is het zo moeilijk daar iets tegen te doen?

Te midden van het gebulder van de vliegtuigen die op zaterdag 30 november landen en starten op de Kaagbaan van Schiphol, drukt een agent op een deurbel in het dorpje Rijsenhout. Via Meld Misdaad Anoniem heeft de politie gehoord dat op dit adres mogelijk vuurwerk aanwezig is, aanleiding voor een huisbezoek.

In het Vuurwerkbesluit is geregeld dat de politie „zoekend mag rondkijken”. Het is geen echte doorzoeking: een gesloten kast openmaken zonder toestemming van de bewoner mag niet – rondkijken wel.

Dat blijkt in dit geval voldoende. In de woning wordt 43 kilo zwaar vuurwerk gevonden: 618 Cobra’s. Een van de bewoners wordt aangehouden en na verhoor een dag later weer vrijgelaten. Het is veel, 618 Cobra’s. Maar zo ongebruikelijk is deze vondst nou ook weer niet.

Alleen al in november werd ruim 22.000 kilo illegaal vuurwerk in beslag genomen, meldt het Openbaar Ministerie op de Vuurwerkbarometer. De afgelopen vijf jaar is jaarlijks gemiddeld ruim 100.000 kilo vuurwerk in beslag genomen. Dat is naar schatting van de politie maar 5 tot 10 procent van de totale hoeveelheid illegaal vuurwerk in Nederland. Die cijfers duiden erop dat in Nederland tussen de één en twee miljoen kilo vuurwerk per jaar wordt verhandeld door mensen die daar geen vergunning voor hebben. Daarbij gaat het overigens niet alleen om zwaar knalvuurwerk zoals de Cobra, maar ook om allerlei siervuurwerk.

Maar vooral de Cobra, een in Italië geproduceerde ‘flashbanger’, staat sterk in de belangstelling, vanwege het feit dat deze net als ander zwaar vuurwerk steeds vaker wordt gebruikt om aanslagen mee te plegen, ook op woningen. Uit politiecijfers blijkt dat het gebruik van vuurwerk als bom, al dan niet in combinatie met benzine, de afgelopen jaren bijna is vervijfvoudigd: van 216 in 2021 tot 804 in 2023. De politie verwacht dat het aantal aanslagen met vuurwerkbommen in 2024 zal oplopen tot boven de 1.000. Overigens wordt niet altijd alléén vuurwerk gebruikt, zo leert het onderzoek naar de aanslag in de Haagse wijk Tarwekamp.

Aanslagen met vuurwerkbommen zijn een fenomeen dat elders in Europa niet of nauwelijks voorkomt, zo blijkt uit een recent rapport van de politie over onderwereldgeweld. Cijfers tonen een opvallende correlatie tussen het stijgende gebruik van explosieven en het dalende aantal liquidaties de afgelopen jaren. Het lijkt erop dat het criminele milieu is veranderd van strategie als het gaat om het beslechten van conflicten.

Daarmee hebben criminelen wel een model geïntroduceerd dat elders navolging krijgt. Ten minste één op de drie vuurwerkaanslagen heeft volgens de politie niets te maken met georganiseerde misdaad, maar draait bijvoorbeeld om conflicten tussen rivaliserende ondernemers. Het gemak waarmee vuurwerkbommen worden gebruikt, verklaart de politie deels uit de grote beschikbaarheid en de relatief lage prijs van een Cobra – meestal verkocht voor 15 euro per wikkel van drie.

Waar komt al dat vuurwerk vandaan? En waarom is het voor justitie en politie zo moeilijk het illegaal gebruik van vuurwerk aan banden te leggen? „Het illegaal gebruik van zwaar vuurwerk is al decennia geaccepteerd”, aldus officier van justitie Karin Broere. „Door die vuurwerkcultuur wordt het gevaar onderschat.”

Duitse bunker

Een rode container vol Cobra’s, daar moet je op letten – krijgt een wijkagent uit Hengelo te horen in november 2017. De container wordt geleverd bij Muni Berka, een militair bunkercomplex net over de grens in Duitsland.

Die tip uit 2017 leidt blijkens een vonnis van de Amsterdamse rechtbank van begin dit jaar tot de vondst van ruim tachtigduizend kilo vuurwerk – Cobra’s, Romeinse kaarsen en dozen siervuurwerk. En naar een criminele organisatie die zich schuldig heeft gemaakt aan „illegale handel in professioneel vuurwerk”.

De rechtbank heeft de hoofdverdachte al eerder voor vuurwerkhandel veroordeeld tot een celstraf van achttien maanden, waarvan zes voorwaardelijk. Een tweede verdachte krijgt slechts een taakstraf van 240 uur, onder andere omdat hij geen strafblad heeft.

Dat deze strafzaak zich bijna zeven jaar voortsleepte, zegt iets over de complexiteit van het onderzoek naar de illegale handel in vuurwerk. Het gaat om goed georganiseerde criminele netwerken. De ene groep doet de import, de andere de smokkel en weer een ander de verkoop aan klanten.

In die zin lijkt de organisatie achter vuurwerkhandel op die van de drugscriminaliteit. Maar er is ook een groot verschil: waar drugs illegaal zijn, is vuurwerk dat in beginsel niet. Iedereen met een zogeheten pyrotechnische vergunning mag vuurwerk bezitten, gebruiken en verhandelen. De regels daarvoor zijn vastgelegd in de ‘’pyrorichtlijn’ van de Europese Unie.

Door gesjoemel en misleiding met aankoop-, opslag- en transportdocumenten verdwijnt legaal aangekocht vuurwerk regelmatig in het illegale circuit. Dat legale vuurwerk wordt vaak uit China geïmporteerd door bedrijven die zijn gevestigd in onder meer Albanië en Polen.

Als er één cobra afgaat in een doos, dan gaan ze allemaal tegelijk af

Tussenhandelaren slaan het vuurwerk meestal op in België en Duitsland, in oude militaire bunkers. Die opslag is meestal de plek waar het legale en illegale circuit samenkomen. Zo kan het gebeuren dat vanuit een legale opslaglocatie vuurwerk illegaal wordt doorverkocht, zo blijkt uit een rapportage uit 2021.

Er zijn twee categorieën kopers. Particulieren, aan wie sowieso geen Cobra’s mogen worden verkocht, en handelaren die grote partijen naar Nederland smokkelen en het hier illegaal verkopen. Die handelaren houden zich volgens de politie vaak ook bezig met de handel in nepkleding of de smokkel van sigaretten. Particulieren kunnen soms via websites vuurwerk kopen en het in Duitsland ophalen.

„Het paradoxale probleem met vuurwerk als Cobra’s, is dat er in Nederland eigenlijk geen legale gebruikers bekend zijn”, zegt officier van justitie Karin Broere, die veel ervaring heeft met vuurwerkzaken. Organisatoren van vuurwerkshows bijvoorbeeld, gebruiken dit soort vuurwerk niet, stelt Broere. „Er is dus geen legale markt voor een product dat wel legaal wordt geproduceerd. Dat is moeilijk uit te leggen, gezien de problemen met de Cobra in Nederland.”

De explosieve component van een Cobra heet flitspoeder, een mengsel van aluminiumpoeder en kaliumperchloraat. De kracht van flitspoeder is vergelijkbaar met militaire springstoffen als TNT, zegt explosievendeskundige Jan Dalmolen van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI).

„Wat knalvuurwerk met flitspoeder extra gevaarlijk maakt, is dat het erg ontsteekgevoelig is”, legt Dalmolen uit. „Statische elektriciteit die vrijkomt door wrijving van bepaalde kledingsoorten kan al voldoende zijn. Bovendien is flitspoeder massa-explosief: als één Cobra in een doos afgaat, gaan ze allemaal tegelijk af. Dat is bij vuurwerk met buskruit niet zo.”

Dwarsdoorsnede Cobra 6

Drukgolf

Daarom zijn Cobra’s en andere ‘flashbangers’ met flitspoeder zo gevaarlijk. De 618 gevonden Cobra’s in Rijsenhout bevatten bijvoorbeeld samen naar schatting zo’n twaalf tot vijftien kilo flitspoeder. „Als dat ontploft komt iedereen in een straal van een paar meter vrijwel zeker om het leven door de drukgolf”, aldus Dalmolen. „Iedereen in een straal van tien tot vijftien meter loopt ernstig tot zeer ernstig letsel op door de drukgolf en rondslingerend materiaal.”

Of de woning in Rijsenhout een dergelijke ontploffing zou kunnen doorstaan, is volgens Dalmolen moeilijk in te schatten. „Dat hangt af van specifieke omstandigheden zoals de afstand van de kern van de explosie tot bijvoorbeeld dragende muren. Vast staat dat een dergelijke ontploffing tot grote schade leidt.”

Extra punt van zorg is dat er naast de meest gevonden Cobra 6, geladen met 20 tot 25 gram flitspoeder, inmiddels ook een Cobra 8 wordt gemaakt met 200 gram flitspoeder. En onder een andere merknaam wordt een ‘flashbanger’ verkocht die 700 gram flitspoeder bevat.

Niet alleen de opslag, ook het vervoer van het vuurwerk brengt enorme risico’s met zich mee, vertelt Dalmolen. „We hebben bij het NFI een experiment gedaan met een auto met ongeveer één tot anderhalve kilo flitspoeder in de achterbak; ongeveer zestig Cobra’s type 6 of vijf tot zes Cobra’s type 8. Van die auto was niets over. De kans dat inzittenden zo’n ontploffing overleven is nihil.”

Vuurwapenwet

Vanwege het sterk oplopend aantal aanslagen met explosieven wil minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD) zwaar knalvuurwerk onder de vuurwapenwet brengen. Dat heeft volgens de minister een afschrikkende werking en zal leiden tot zwaardere straffen.

In het OM wordt daar anders over gedacht. „Mijn ervaring is dat de bestaande wetgeving voldoet om de illegale handel in vuurwerk te bestrijden”, zegt Broere. Zij bepleit meer en betere internationale samenwerking. „Je ziet dat ze in Duitsland strenger worden, omdat flitspoeder steeds vaker gebruikt wordt bij plofkraken. Omdat daar veel vuurwerk wordt opgeslagen, hebben we in Nederland baat bij die strengheid.”

Ook hoopt Broere dat het lukt in Europees verband een afspraak te maken over de maximale lading van knalvuurwerk. „ Als dat lukt, wordt al het knalvuurwerk boven het maximum illegaal. Dan kun je denken aan bijvoorbeeld 5 gram. Dat heeft direct impact op straat.” Ook hoopt zij op een Europese vuurwerkpas voor alle bedrijven en personen die een pyrotechnische vergunning hebben. „Dan wordt het veel moeilijker om ergens ongezien 600 Cobra’s te kopen.”

Delen





Mail de redactie