Arnt Schellekens, Nationaal Rapporteur Verslavingen, noemt de harde cijfers nog maar eens op. Jaarlijks sterven ruim 21.000 mensen aan de gevolgen van roken of meeroken. Bijna 700.000 mensen zijn chronisch ziek door roken en hebben bijvoorbeeld last van COPD of hart- en vaatziekten. „Nicotine is de meest voorkomende, en dodelijke, verslaving. Het is vermijdbare sterfte. Je kan er iets aan doen”, zegt Schellekens, tevens hoogleraar verslaving en psychiatrie aan het Nijmeegse Radboudumc. „Het zou grote prioriteit bij de overheid moeten hebben.”
Deze donderdag debatteert de Tweede Kamer over het burgerinitiatief Nicotinee, een pleidooi om de leeftijdsgrens voor de verkoop van nicotinehoudende producten zoals sigaretten en vapes verder te verhogen. Nu ligt die grens op achttien jaar, vanaf 2030 zou daar jaarlijks een jaar bij moeten komen. Op die manier kan iedereen die is geboren vanaf 2012 nooit meer aan roken beginnen, is het idee. Bijna 70.000 mensen ondertekenden het initiatief – bijna het dubbele van de benodigde handtekeningen. Een Kamerdebat over een burgerinitiatief komt niet veel voor: gemiddeld eens in de anderhalf jaar.
Arnt Schellekens steunt het initiatief „volledig”, schreef hij vorige week in een brief aan Tweede Kamerleden. „Een nicotinevrije generatie zal een enorm positief effect hebben op de gezondheid van de burger en de forse gezondheidsverschillen verkleinen.”
Eindelijk wordt een rookvrije samenleving werkelijkheid?
„Dit initiatief kan zeker helpen, maar met alleen een verkoopverbod kom je er niet. Dat is een naïeve illusie. Nu is het ook al verboden voor mensen onder de achttien om nicotine te kopen, maar via allerlei sluipwegen komen ze toch wel aan die producten.”
Wat moet er nog meer gebeuren?
„Het aantal verkooppunten beperken, de accijnzen verder omhoog en meer rookvrije plekken, zoals ov-haltes of speel- en sportplekken. Maar ook sociale mediacampagnes en meer voorlichting op school. En je zou meer stoppogingen kunnen vergoeden. Nu is dat een poging per jaar. Als je in januari begint en het mislukt, moet je een jaar wachten voor je het nog een keer mag proberen, terwijl mensen gemiddeld vijf tot tien pogingen nodig hebben. Het vergoeden van specialistische hulp, zoals een klinisch psycholoog of verslavingsdeskundige, kan ook helpen. Nu mag je alleen gebruikmaken van een huisarts en coach. Dat is niet voor iedereen voldoende.”
Intussen vraagt BBB alweer om de accijnsverhoging uit april terug te draaien. Argument: het kost de schatkist honderden miljoenen en het gaat ten koste van winkeliers in de grensregio’s.
„Ik snap dat spanningsveld. Politici werken soms met een korte horizon, omdat ze ook nog herkozen willen worden. Maar dit is in het belang van alle Nederlanders en toekomstige generaties. Als je nu investeert, levert dat op termijn gezondheidswinst en minder zorgkosten op.”
Dit kabinet wil juist bezuinigen op preventie.
„Zorgelijk. Dit vergt een lange adem. En bedenk ook: niet alle maatregelen hoeven veel geld te kosten, bijvoorbeeld meer verkoopbeperkingen.”
Jarenlang daalde het aantal rokende scholieren (tussen twaalf en zeventien jaar), maar dat is gestagneerd, bleek onlangs uit cijfers van het Trimbos-instituut en het RIVM. In 2003 had 44 procent van hen ooit gerookt, in 2017 nog maar 17 procent. Dat percentage is sindsdien stabiel. Het kabinet-Rutte III en maatschappelijke organisaties sloten eind 2018 het Nationaal Preventieakkoord, waarin werd afgesproken dat in 2040 geen enkele jongere meer mag roken, en maximaal 5 procent van de volwassenen. Het RIVM waarschuwde begin dit jaar al: dat doel wordt niet gehaald.
Hoe komt dat?
„De eerste meters zijn altijd het makkelijkst. Dat is een doelgroep die vatbaar is voor maatregelen. Kijk maar eens hoe snel het straatbeeld de afgelopen decennia is veranderd. Vroeger werd er gerookt in de trein, in restaurants, de bioscoop, in het vliegtuig. Dat kun je je nu niet meer voorstellen. Maar je houdt een groep over die erfelijk belast is, die gevoelig is voor verslaving. Daar moet je meer moeite voor doen.”
En de invloed van vapen? Woensdag meldde RTL Nieuws dat zeker veertien kinderen het afgelopen jaar in het ziekenhuis terechtkwamen na vapen.
„De populariteit van vapen onder jongeren is een verontrustende ontwikkeling en zeker een rem op een verdere daling. Al die smaakjes, kleurtjes, lampjes en spelletjes zijn een succesvolle strategie gebleken vanuit de tabaksindustrie. Als het lukt een groep jonge mensen levenslang verslaafd te maken, heb je als industrie een uitstekend verdienmodel.”
Zal de industrie niet altijd iets nieuws verzinnen om jongeren nicotineverslaafd te maken?
„De industrie zal altijd proberen haar marktaandeel te behouden danwel te vergroten. Maar dat betekent niet dat je niets moet doen. Al moet je wel realistisch blijven: de nul ga je nooit halen. Er zullen altijd mensen blijven die willen experimenteren.”
Is dit allemaal niet betuttelend? Wat zegt u tegen Nederlanders die graag een sigaretje roken ter ontspanning of voor de gezelligheid?
„Integendeel, er is juist veel draagvlak voor een rookvrije samenleving, blijkt uit onderzoeken. Kijk alleen al naar dit breed gesteunde burgerinitiatief. Nicotine is een serieuze verslaving, komt veel voor, heeft grote consequenties en grote impact op onze maatschappij. Dat kun je niet overlaten aan een industrie die erop uit is geld te verdienen aan een dodelijk product. Dat is bijna verwaarlozing door de overheid.”
Lees ook
RIVM: 672.000 Nederlanders chronisch ziek door roken
