Nieuwe ambtelijke berekeningen zijn dreun voor kabinet in stikstofcrisis

Een stapel stikstofberekeningen van ambtenaren bevat een nieuwe dreun voor het kabinet. Er is met de huidige stikstofregels geen enkel scenario denkbaar waarin de verlening van vergunningen, om bijvoorbeeld weer te mogen bouwen of boerderijen uit te breiden, weer op gang kan komen. Nu niet, en in de toekomst niet.

Lees ook: Kabinet wil stikstofuitstoot van drieduizend ‘piekbelasters’ fors verlagen

Zelfs als het stikstofpakket van Rutte IV wordt uitgevoerd, waarvoor ruim 24 miljard euro beschikbaar is, en alle doelen om de uitstoot snel terug te dringen worden gehaald, kleurt 96 procent van Nederland rood, zo laten de berekeningen zien.

De stikstofberekeningen zitten in een bijlage die vrijdagmiddag naar de Tweede Kamer is gestuurd. De stukken zijn de afgelopen maanden opgesteld door ambtenaren van het ministerie van Financiën, in samenwerking met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).

De verklaring voor deze domper is de onverbiddelijkheid van de geldende stikstofregels. Om een vergunning af te geven voor nieuwe stikstofuitstoot, mag zich binnen 25 kilometer afstand geen beschermd natuurgebied bevinden dat er slecht aan toe is. Dat wordt gemeten door te kijken of de natuur onder de ‘kritische depositiewaarde’ (KDW) valt, de grenswaarde die bepaalt of een natuurgebied gezond is.

Strookje in zeer slechte staat

Veel natuurgebieden gaan erop vooruit in de komende jaren door kabinetsplannen, maar bijna overal blijft binnen een straal van 25 kilometer wel een strookje natuur in zeer slechte staat te vinden waar de KDW wordt overschreden. En dus kleurt de kaart rood.

Kritiek op deze kritische depositiewaarde is er al langer. Ontevreden boeren hameren er tijdens hun protesten op de depositiewaarde zelfs helemaal te schrappen. Stikstofbemiddelaar Johan Remkes zei eind vorig jaar dat de KDW „niet heilig” is.

Sindsdien onderzoekt het kabinet of er een alternatief is. Maar premier Mark Rutte (VVD) zei ook: een alternatief moet wel „robuust en juridisch houdbaar” zijn.

Hoewel het ministerie van LNV soortgelijke berekeningen eerder nog afdeed als een ambtelijke exercitie die op geen enkele wijze wordt gebruikt om beleid te ontwikkelen, schrijft minister Kaag nu dat de notities „onder meer ter ondersteuning van de beleidsvoorbereiding van de piekbelastersaanpak van LNV zijn gemaakt.”

Vorige zomer berichtte NRC op basis van vergelijkbare berekeningen dat het stikstofbeleid efficiënter en anders kon worden ingericht. Destijds lagen de ministeries van Landbouw en Financiën met elkaar in de clinch. Financiën wilde dat er heel gericht boeren zouden worden uitgekocht, desnoods onder dwang. Dat gaat sneller en kost minder geld. Het ministerie van Landbouw streefde juist naar een vrijwillige, minder gerichte aanpak die op minder verzet onder boeren stuit.

De nieuwe rekensommen tonen dat er, ongeacht het gekozen beleid, geen enkel scenario denkbaar is waarin weer op grote schaal vergunningen op de oude wijze kunnen worden verleend. Dat is wel wat het kabinet steeds heeft aangekondigd als doel van de stikstofmaatregelen, naast natuurherstel. „Nederland moet van het slot”, zei premier Mark Rutte in november nog, op de dag dat het stikstofplan werd gepresenteerd.

Als de stikstofaanpak van november wordt uitgevoerd, worden tal van natuurgebieden gezonder. Desondanks komt er bijna nergens ruimte voor nieuwe vergunningen, vanwege de plukjes natuur die nog altijd niet gezond zijn.

Bijna overal blijft in een straal van 25 kilometer wel een strookje natuur in zeer slechte staat te vinden

Als gedachte-experiment hebben de ambtenaren nog een stap verder gezet. Zelfs in een scenario waarbij de volledige veehouderij uit Nederland verdwijnt, of in elk geval niets meer uitstoot, blijft meer dan 90 procent van de kaart rood. Dat komt met name door de stikstof die vanuit het buitenland en vanuit zee aanwaait – waarop Nederland geen invloed heeft.

Om toch vergunningen te kunnen verlenen, greep de overheid sinds de stikstofcrisis vaak terug op een reddingsboei: stikstofruimte van stoppende boeren en bedrijven opkopen, om die ruimte elders in te zetten. Afgaand op de ambtelijke notitie blijft dit voorlopig de enige manier waarop vergunningen geregeld kunnen worden.

Maar ook deze aanpak heeft zijn beperkingen. Zo is het kabinet strenger voor overheidsprojecten: als zo’n project het herstel van de natuur in gevaar brengt, mag het niet. Voor die projecten komt alleen in West- en Noord-Nederland enige ruimte vrij, schrijven de ambtenaren.

Breder stikstofpakket

De berekeningen van vrijdag maken deel uit van een groter stikstofpakket, waarmee het kabinet zich nog specifieker op drieduizend piekbelasters wil richten. Eerst vrijwillig, maar vanaf volgend jaar kan dwang volgen.

Daarnaast maakte het kabinet duidelijk met hoeveel stikstof de verkeerssector (-25 procent) en de industrie (-38 procent) hun uitstoot moeten terugdringen. Het kabinet bereidt verder een wetsvoorstel voor om de stikstofdoelen te vervroegen van 2035 naar 2030.

Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) voelt geen behoefte om te reageren op de berekeningen van het ministerie van Financiën, zegt een woordvoerder van LNV. Er is „ambtelijk wel contact” geweest over de berekeningen, zegt hij, „maar geen nauw contact”. Het ministerie van Financiën was vrijdagvond niet bereikbaar voor commentaar.