Italiaanse Netflix-serie wil taboe op psychiatrische zorg doorbreken: ‘De grens tussen normaal en gek is soms flinterdun’

Na een zwaar nachtje stappen met vrienden wordt Daniele, een twintiger uit Rome, wakker in een psychiatrisch ziekenhuis. Nu de verdovende middelen zijn uitgewerkt, lijkt hij als enige ‘normaal’, in een ziekenhuiskamer die hij moet delen met andere, duidelijk mentaal zieke patiënten. Zoals Gianluca, een handtastelijke bipolaire jongeman, en Alessandro, die in zichzelf gekeerd roerloos voor zich uit staart, of ‘Madonnina’ (Mariaatje), een man zonder naam en zonder broek, die voortdurend de Maagd Maria aanroept, en Mario, een oud-leraar die uit het raam naar een vogeltje staart dat niemand anders ziet.

Met hen zal Daniele het zeven dagen moeten zien te rooien, de duur van zijn gedwongen opname. De Italiaanse Netflix-serie Tutto chiede salvezza (Alles vraagt om verlossing) is gebaseerd op de gelijknamige roman door Daniele Mencarelli. Zijn verhaal over zijn eigen gedwongen opname in 1994 werd bekroond met de jongerenprijs van de Premio Strega, de belangrijkste literaire onderscheiding in Italië. Mencarelli schreef mee aan beide seizoenen van de serie, die door Francesco Bruni is geregisseerd.

„In het eerste seizoen volgen we vrij trouw het boek, maar halen we het verhaal wel naar de huidige tijd, terwijl we er ook het fictieve liefdesverhaal tussen Daniele en Nina doorheen weven”, vertelt de regisseur tijdens een gesprek in Rome. Nina is een populaire actrice en bekende influencer, die na een zelfmoordpoging terechtkomt op de vrouwenafdeling van het psychiatrische ziekenhuis. Bruni: „Via haar personage konden we online haat en de uitwassen van de sociale media in de serie schrijven.”

Het tweede seizoen, dat eind september op Netflix is gezet, gaat verder waar het boek stopt, en vertelt hoe Daniele twee jaar later terugkeert naar de psychiatrische kliniek, maar dan als verpleegkundige. Hij staat nu ‘aan de andere kant’, terwijl hij met zijn mentale toestand blijft worstelen. „Daniele heeft als het ware geen huid. Hij voelt het lijden van anderen, en hun pijn maakt hem ziek”, zegt Bruni. Ook de relatie met zijn ouders wordt verdiept. „Voor hen was hij altijd het ‘speciale kind’, in positieve en negatieve zin. Enerzijds is daar die grote kwetsbaarheid, anderzijds heeft hij een speciale gave. Hij weet zich uit te drukken, via het schrijven van poëzie.”

Hoe maak je een meeslepende serie over de psychiatrie, bovendien voor een zeer breed en commercieel ingesteld Netflix-publiek? Het lijkt een hele opgave, maar Bruni slaagt erin de initiële afstand die je als kijker tegenover de patiënten voelt, te verkleinen. In plaats van die afstand komt empathie. Het verhaal wordt ook draaglijker dankzij een portie humor, wat de serie wel ontroerend maar niet zwartgallig maakt. „In het Engels heet het genre dramedy [comedy-drama, red.]”, zegt de regisseur. „Drama en humor zitten altijd tegelijk in mijn werk. Als ik te zwaar op de hand dreig te worden, wil ik het wat lichtvoetiger maken, en de kijker eens laten lachen en ontspannen, en andersom.”

Taboe doorbreken

En net zoals de kijker zich gaandeweg in de personages inleeft, gaat ook Daniele beseffen dat hij zijn aanvankelijke weerstand en zelfs agressie tegen zijn omgeving beter kan laten varen. Hij ziet in dat hij zijn medepatiënten hard nodig heeft op weg naar zijn herstel, omdat gedeeld leed beter te dragen valt.

De serie draagt bij om het taboe op de psychiatrie te doorbreken. „Neen, het taboe is zeker nog niet weg, omdat er rond mentaal lijden dan ook iets ongrijpbaars hangt. Een mentale ziekte stel je niet vast met een bloedafname of scan”, zegt Bruni. Tot einde jaren zeventig stopte Italië mentale zieken weg in een gesticht, waar ze werden vastgehouden in onmenselijke omstandigheden, vastgebonden of versuft door de medicatie. Het thema kwam aan bod in de succesfilm La Meglio Gioventù (2003), die oorspronkelijk ook als serie was bedoeld.

„Je kon al in zo’n kliniek terechtkomen met een depressie of paniekaanvallen. Was je nog niet gek, dan werd je het daar wel”, zegt Bruni. De psychiatrische ziekenhuizen in die vorm werden in Italië gesloten na een intense strijd door psychiater Franco Basaglia, die bijdroeg aan een meer moderne psychiatrische zorg, weg van het stigma dat rustte op mentaal zieke patiënten. De scenaristen van Tutto chiede salvezza lieten zich begeleiden door Peppe Dell’Acqua, een voormalige medewerker van Basaglia en eveneens een bekende psychiater.

Onbehagen

Netflix had met deze serie vooral een doelpubliek van jong volwassenen voor ogen. „Maar ook veertigers en vijftigers kijken graag”, zegt Bruni. „Ouders proberen zo misschien te begrijpen wat er bij hun kinderen speelt. Zij gluren via de serie even door het sleutelgat. Ik kan niet voor andere Europese landen spreken, maar in Italië is het algemene onbehagen bij de jeugd alvast groot.”

„Heel wat Italiaanse jongeren vertrekken naar het buitenland, op zoek naar een toekomst, of ze werken in Italië flink onder hun opleidingsniveau”, zegt Bruni. „Tegelijkertijd heeft de pandemie, die Italië snoeihard heeft getroffen, hen nog meer geïsoleerd. De sociale media vergroten verder hun eenzaamheid.” De serie vormde voor middelbare scholen en universiteiten in Italië de aanleiding om Bruni uit te nodigen voor een gesprek. „Sommige jongeren vertelden over hun eigen problemen, en zeiden dat ze zich sterk met het hoofdpersonage hadden geïdentificeerd.”

En net zoals Daniele in seizoen twee in plaats van patiënt zelf zorgverlener wordt, vervaagt ook voor de kijker die ogenschijnlijk harde grens tussen de mentaal zieken en wie voor hen zorgt. Want elk personage is op zijn of haar manier op zoek naar een gezonde mentale balans. De grens tussen ‘normaal’ zijn en ‘gek’ lijkt zo soms flinterdun. „Wat ons van hen onderscheidt? Enkel het toeval”, zegt psychiater Guido Mancino tegen Daniele, zijn collega en oud-patiënt.

Betekent die uitspraak dat wij allemaal kwetsbaar zijn?” „Ik gok van wel”, zegt regisseur Bruni. „Vanuit het appartementsblok aan de overkant van waar ik woon in Rome hoor ik geregeld geschreeuw, uit wanhoop of woede. En op straat – en misschien is dat wel zo in elke metropool – kom je hier toch geregeld mensen tegen van wie je denkt: tja, bij jou ontbreekt enkel nog de diagnose.” (grinnikt)

Tutto chiede salvezza. Twee seizoenen, nu op Netflix.

Delen





Mail de redactie