Voorbij de frontlinie zag de Oekraïense dronebestuurder Lucky alleen nog maar strepen op zijn scherm

De 33-jarige Oekraïense dronepiloot merkte afgelopen zomer iets vreemds. Tot dat moment kon hij zijn kamikazedrone 20 tot 25 kilometer achter de Russische frontlinies besturen. Door een videobril ziet de bestuurder het terrein waar de drone, uitgerust met een camera, vliegt. Het onbemande vliegtuigje is voorzien van een granaat waarmee het zich stort op Russische gepantserde voertuigen, apparatuur en vrachtwagens.

Ineens lukte dat niet meer diep achter het front. De dronepiloot zag in zijn videobril alleen nog maar zwart-witte strepen, als een zebra. Hij verloor het onbemande vliegtuigje op het slagveld, vertelt hij in een Oost-Oekraïens dorp. De militair, die in het leger ‘Lucky’ als roepnaam heeft, heeft een rustdag. Met zijn drone-eenheid van de 33e brigade verblijft hij in een huis op veilige afstand van het front.

In eerste instantie dacht Lucky dat er iets kapot was. Maar hem overkwam vijf, zes keer hetzelfde. Andere dronepiloten bleken dezelfde problemen te hebben. „Toen realiseerden we ons dat de Russen iets hadden ontwikkeld ter verdediging tegen onze drones.”

Het gebruik van drones nam een spectaculaire vlucht tijdens de oorlog in Oekraïne. Beide landen gebruiken ze volop. Ze creëren er overal gevaar mee, aan het front en daarbuiten. Rusland en Oekraïne beantwoorden de dreiging van elkaars drones met elektronische oorlogvoering. EOV verstoort signalen waardoor drones of raketten hun doel missen.

Het gebruik van drones nam een spectaculaire vlucht tijdens de oorlog in Oekraïne

Dat Lucky in de zomer alleen nog maar strepen zag kwam doordat de Russen zeer krachtige EOV-systemen bovenop enkele flats hadden geplaatst. Iedere drone vliegt op een bepaalde radiofrequentie. Het EOV-systeem verstoort met sterke signalen de frequentie van de drone.

Door het EOV-systeem verliest de piloot het zicht door zijn videobril en raakt zo de controle kwijt. Of andersom: de piloot behoudt het zicht, maar het systeem verlamt de drone.

Vanaf de hoge flats hadden de Russische EOV-systemen vrij spel. „We verloren meer drones dan normaal.” Het maakte Lucky pissig. „Als piloot wil je absoluut geen drones verliezen.” Om hun drones te beschermen stelden de Oekraïners die af op een andere frequentie, onbereikbaar voor het Russische EOV-systeem. En „we vroegen onze artillerie die flats en systemen te vernietigen. Dat werkte echt 100 procent”. De flats waren al deels kapotgeschoten en er woonde niemand meer.

Het huis waar Lucky en de andere dronepiloten verblijven is deels omgetoverd tot een dronereparatiewerkplaats. De eigenaar is vertrokken en verhuurt zijn woning aan de militairen. In de bijkeuken staat een laadstation voor dronebatterijen. Eromheen liggen de batterijen. Via de keuken en een kamer met veldbedden, rugzakken, wapens en twee kattenvoerbakken kom je bij de kamer die volledig ingericht is als dronereparatiewerkplaats. Op een werkbank liggen schroevendraaiers, soldeergereedschap en laptops.

Aan de muur met behang van roze rozen hangen Oekraïense en Russische drones. Die laatste bekijken de militairen met grote nieuwsgierigheid. Lucky: „Het is belangrijk voor ons om te leren wat de Russen veranderen aan hun drones.”

Drones aan de muur in het huis waar militairen van de 33e brigade van het Oekraïense leger verblijven als ze niet aan het front zijn.

Foto’s: Kostyantyn Chernichkin

Lucky verblijft steeds drie dagen aan het front waar hij zijn drones afstuurt op de Russen. Daarna keert hij terug naar het huis waar hij en de andere militairen verblijven. Hij noemt zich Lucky omdat hij vindt dat hij geluk heeft gehad aan het front. Om veiligheidsredenen wil hij niet met zijn naam in de krant. Lucky zegt geen enkele voldoening te halen uit een voltreffer. „Met drones kun je zulke mooie dingen doen, zoals in de landbouw of branden blussen. Maar hier richt je er een bloedbad mee aan. Doden is niet leuk. Het blijven toch mensen. Maar we moeten het doen, anders zullen de Russen iedereen hier vermoorden.”

De Russische elektronische oorlogsvoering plaatst Oekraïne voor een van de grootste problemen, meent Lucky. „Het weerhoudt je ervan aan te vallen, omdat je je drones niet wil kwijtraken. En omdat we niet zoveel militairen hebben als de Russen, proberen we dat te compenseren met drones. Als je vervolgens geen technologisch voordeel hebt, ben je als droneteam nutteloos.”

Het is belangrijk voor ons om te leren wat de Russen veranderen aan hun drones

Oekraïne zoekt naar oplossingen om de Russische droneverdediging af te troeven. Een ontwikkeling, vertelt Lucky, is de drone te besturen via een glasvezeldraad. Hierdoorheen kan een optisch signaal worden gestuurd, waarmee je de drone bestuurt. Zo’n draad kan een lengte hebben van vijf kilometer en is verbonden aan de controller. Er komt geen antenne of radiofrequentie aan te pas, dus de tegenpartij kan de drone niet hinderen.

Geavanceerdere drones kunnen EOV-systemen ook aan. Maar voor de bestelling hiervan is onder meer de Oekraïense bureaucratie een obstakel, vertelt Lucky gefrustreerd. „We vragen voortdurend wat we nodig hebben, maar tegen de tijd dat de spullen arriveren, zijn ze vaak alweer verouderd.”

Andersom heeft Oekraïne zelf ook verdedigingsmiddelen tegen Russische aanvalsdrones aan het front. Net als de Russen beschikt Oekraïne over EOV-systemen. Zo rijden dichter bij het Oekraïense front militaire terreinwagens en voertuigen met zo’n systeem op het dak. Ze verschillen in soorten en maten. Sommige hebben een kastje met antennes, andere zien eruit als lampenkappen. Dit systeem beschermt alleen het voertuig zelf. Het is alsof er een onzichtbare veiligheidsparaplu omheen zit.

Foto’s: Kostyantyn Chernichkin

Antidronepistool

In de loopgraven wapenen de soldaten zich ook tegen drones. Op een uur rijden van Lucky’s verblijfplaats, laat sergeant Oleksandr Melnyk van de 33e brigade een zwart antidronepistool zien. Het is vuil van het gebruik aan het front en de loop ziet eruit als een toeter. Het schiet geen kogels af maar zendt een krachtige radiofrequentie, waardoor het de frequentie van de drone verstoort. Melnyk (51), afgestudeerd elektrotechnicus, leert soldaten hoe het pistool werkt. De Russen hebben ook zulke wapens, vertelt hij.

Dat brengt hem bij de Russische elektronische oorlogvoering. De Russische krijgsmacht heeft ten opzichte van Oekraïne een voorsprong, weet Melnyk uit ervaring. „Ze waren er al mee bezig tijdens de Sovjet-Unie. We proberen hen in te halen.”

Dat is voor Oekraïne noodzakelijk, schreef de teruggetreden Oekraïense legerleider Valeri Zaloezjny vorig jaar in The Economist. Hij wees op het belang van elektronische oorlogvoering voor Oekraïne. „Het is de sleutel tot de overwinning in de drone-oorlog.”

Hierin stuwen Rusland en Oekraïne elkaar op. Nadat Lucky boven een veld zijn vliegkunsten als dronepiloot heeft laten zien, wijst hij erop dat de ontwikkeling van elektronische oorlogsvoering razendsnel gaat. Aan het begin van de oorlog was het veel makkelijker om Russische doelen te raken. Toen kon je met enkele basisfrequenties drones laten vliegen, vertelt hij. Nu moet je op zoek naar een unieke frequentie, elke twee tot drie maanden iets nieuws bedenken en de instellingen veranderen om een antwoord te hebben op wat de Russen als verdedigingsmaatregelen hebben bedacht tegen Oekraïense drones. „Het een constante race tussen ons en de Russen.”

Wapenwedloop

In zijn kantoor in Kyiv heeft militair expert Pavlo Narozjny zojuist een doos opgehaald bij Nova Posjta, een groot Oekraïens post- en koeriersbedrijf. Zijn liefdadigheidsorganisatie Reaktyvna Posjta levert sinds 2014 spullen aan militairen. In de doos zitten twintig zwarte kastjes, ieder niet groter dan een hand, met een antenne en rechthoekig beeldscherm. Ze heten Tsoekorok, vernoemd naar de vorm van suikerklontjes.

Het apparaat detecteert drones in een open veld op drie tot vier kilometer afstand. Op het moment dat een drone binnen bereik komt, legt Narozjny (46) uit, begint de Tsoekorok te piepen en verschijnt op het beeldscherm een stipje en het type drone. Het geluid zwelt aan naarmate de drone dichterbij komt.

De Tsoekorok kost 65 euro en weegt nauwelijks iets – daardoor kunnen soldaten het apparaat bij zich dragen. De Tsoekorok, meent Narozjny, moet tot de standaarduitrusting van de soldaat behoren. Maar het Oekraïense ministerie van Defensie verstrekt ze niet, want ze zijn niet officieel getest.

Geen signalen

Aan het front gebruiken soldaten van de 808e brigade de Tsoekorok en ook een agent patrouilleert ermee door de Oost-Oekraïense stad Pokrovsk. Het werkt, beaamt dronepiloot Lucky, bijna altijd. „Als er te veel drones in de lucht vliegen, blijft hij piepen. Dan heeft het geen zin.” De Tsoekorok werkt niet bij een drone met glasvezeldraad omdat die geen signalen verstuurt.

Rusland gebruikt een variant van de Tsoekorok, ontdekte Narozjny. Hij zag ze op Russische webshops voor 468 euro per stuk aangeboden worden. Ze zijn groter en zwaarder. Maar ze hebben er meer van, weet hij.

Dat niet alleen, weet Narozjny. Rusland heeft zich voorbereid op zijn verdediging tegen drones. „De Russen hebben tal van anti-drone systemen ontwikkeld. Sinds 2000 investeren ze veel in elektronische oorlogvoering. Ze verwachten te vechten tegen westerse landen.”

De kastjes waarmee drones van de vijand kunnen worden gedetecteerd. Ze gaan steeds harder piepen als een drone nadert.

Foto’s: Kostyantyn Chernichkin

Delen





Mail de redactie