Vroeg in De zieners, wanneer Hannah, de hoofdpersoon, op het punt staat om te beginnen aan haar lange vlucht uit het door oorlog geteisterde Eritrea naar het veilige Londen, ziet ze een grazende ezel die gedekt wordt door een andere. ‘De ontvangende ezel bleef op het gras kauwen, ongemoeid door het grote wapen dat van achteren in haar wroette, haar rug onverschrokken, haar houding onaangetast. Dat, zei mijn tante, is een metafoor voor het leven. Je moet het over je heen laten komen, hoe hard je ook wordt genaaid.’
Het is ook meteen een passend beeld voor Sulaiman Addonia’s De zieners, waarin Hannah zich ontwikkelt van iemand die wordt genaaid tot iemand die anderen naait – en dan bedoel ik dat niet figuurlijk, in de zin van matennaaien, mensen te grazen nemen – maar letterlijk, want De zieners is een roman over seks. En de seks, hoe subversief die op sommige lezers ook over mag komen (voorbinddildo’s zijn aan de orde van de dag, vuistneuken is zo vanzelfsprekend als een kopje koffie drinken), is nooit vulgair, maar verrassend teder, mooi, poëtisch zelfs.
Goed, we lopen wat op de zaken vooruit maar dat is ook niet zo verwonderlijk als het gaat over een roman die zo opent: ‘Ik ben geboren uit mijn moeder in Keren, maar werd herboren uit mijzelf in Londen, die lentenacht dat ik Bina-Balozi topte op een bank op Fitzroy Square. Het was alsof er boven op mijn voorbinddildo een lampje zat dat me bijlichtte zodat ik, toen ik bij hem binnenging, mijn eigen reflectie kon zien ronddolen door een wereld binnen in hem’.
Bina-Balozi is Hannah’s grote liefde, en De zieners is grotendeels een innerlijke monoloog die Hannah houdt terwijl ze ‘B.B.’, zoals ze haar geliefde in gedachten noemt, anaal penetreert in een Londens park. Hannahs monoloog neemt de vorm aan van één enkele paragraaf van 155 pagina’s, een meeslepend relaas zonder pauzes, zonder rustpunten. Daarin doet de roman denken aan de beroemde monoloog van Molly Bloom aan het einde van James Joyce’ Ulysses, even meeslepend en even open, ongegeneerd en expliciet als het gaat over seks, over de intieme functies van het menselijk lichaam. En net als Joyce lukt het Addonia om de binnenwereld van een vrouw geloofwaardig en invoelbaar weer te geven.
Verkracht door soldaten
Hannah is een heerlijk personage: sterk, levenslustig, geestig, vrij en niet klein te krijgen. Haar gedachten voeren ons langs haar jeugd in Eritrea, een land dat net zo door de wereld is genaaid als de ezel hierboven – eerst bruut gekoloniseerd door de Italianen, daarna bezet door de racistische Engelsen (als Hannahs grootvader de Engelse soldaten bloemen wil geven omdat ze zijn land van het fascisme bevrijd hebben, bijt een Britse militair hem toe: ‘Ik heb het niet voor jou gedaan, neger’) en daarna ingelijfd door Ethiopië. Hannah weet niet beter of oorlog hoort erbij. Gevechtsvliegtuigen, bommen, marcherende soldaten, zo is het leven. Haar moeder wordt vermoord door het dergue-leger wanneer ze nog klein is, haar vader voedt haar in zijn eentje op en nadat ze op een donkere nacht verkracht is door drie soldaten, stuurt haar familie haar naar Europa. Ook op de eindeloze, levensgevaarlijke tocht naar het Westen wordt Hannah verkracht, maar over deze verkrachtingen horen we als lezer geen enkel detail, alsof Hannah ze zo diep weggestopt heeft dat ze er zelf niet meer bij kan komen – of bij wil komen.
Toch krijg je het gevoel dat het seksuele geweld waar ze slachtoffer van is bijdraagt aan de manier waarop ze haar eigen seksualiteit wil (her)ontdekken, haar begeertes en erotische verlangens zo serieus neemt: ze wil de controle terug over haar lichaam, ze wil zelf bepalen met wie ze wanneer seks heeft.
Op een gegeven moment vraagt ze zich af waar haar ‘voorliefde voor konten’ toch vandaan komt. Waarom houdt ze zo van mannenbillen, waarom wil ze mannen zo graag van achteren nemen? ‘Ik heb geen idee’, beantwoordt ze haar eigen vraag. Ik wel: na al die verkrachtingen is het een manier om de macht naar zich toe te trekken, om niet de ezel te zijn die genomen wordt maar de ezel die neemt.
Als de gedekte ezel een metafoor is voor het leven, werkt het ook andersom, want Hannah weigert het leven zomaar over zich heen te laten komen. Ze laat zich niet vermorzelen door het kille, gezichtsloze Britse immigratieapparaat, ze laat zich niet onderdrukken door racisme, door tegenslagen.
Seks op straat
Altijd weer neemt ze haar omstandigheden in de hand en maakt er iets van, met humor en geestelijke lenigheid. Wanneer ze op straat komt te staan en haar intrek neemt in een kartonnen doos onder een boom, geniet ze van haar vrijheid. Ze maakt praatjes met voorbijgangers, sluit nieuwe vriendschappen, leest, masturbeert, heeft seks met wie ze maar wil en ongeacht wie het kan zien.
‘Wat doe jullie daar?’ roept een vrouw wanneer ze zich amuseert met B.B. en haar voorbinddildo. Hannah schreeuwt terug: ‘Hoezo? Hebt u thuis dan geen seks? Dit was geen exhibitionisme. De straten van Londen waren mijn thuis – daar sliep ik, at ik, waste ik me, ontlastte ik me, had ik seks’. Door niets en niemand laat Hannah zich ontmenselijken, het is bevrijdend om te lezen.
Sulaiman Addonia werd, net als Hannah, geboren in Eritrea en moet van hetzelfde veerkrachtige materiaal gemaakt zijn als zijn personage. Zijn vader werd vermoord toen hij een peuter was, hij bracht zijn jeugd door in een vluchtelingenkamp in Soedan en zijn puberteit in Saoedi-Arabië, waar zijn moeder als hulp in de huishouding werkte, en op zijn vijftiende werd hij naar Engeland gestuurd om daar asiel aan te vragen. Engels is Addonia’s derde taal: als kind sprak hij Tigrinya, als tiener Arabisch en nu, als volwassene, spreekt en schrijft hij in het Engels.
De zieners is zijn derde roman (en de tweede die in het Nederlands is vertaald), hij schreef de eerste versie in drie weken tijd, op zijn iPhone, legt hij in het nawoord uit. Het verklaart (deels) de snelheid, de urgentie van zijn vertelling, die soms aandoet als een maalstroom waar je als lezer net niet in verdrinkt.
En als dat af en toe verwarrend werkt, is dat eigenlijk wel goed: het maakt het makkelijker om je te identificeren met Hannah. De lezer is overgeleverd aan de willekeur van haar herinneringen en zit gevangen in haar voortstuwende stem, zoals Hannah gevangen zit in het Engelse asielsysteem, overgeleverd aan de willekeurige grillen van gezichtsloze ambtenaren.
Door de vele erotische scènes en de ademloze, onrustige stijl was het niet makkelijk om een uitgever voor De zieners te vinden, vertelt Addonia in een interview met The Guardian. Redacteuren wilden dat hij zijn boek aanpaste aan de verwachtingen van westerse lezers, maar hij weigerde om een rustig, inschikkelijk verhaal te vertellen. „The western novel feels like it’s in a very calm space”, vindt de schrijver. Tegen een vriend zei hij: „I’m gonna take it back to the rock’n’roll era!” Dat is gelukt.
