Het is van alle tijden: wetenschappers die op zichzelf experimenteren. Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) bijvoorbeeld keek door een lens naar zaadcellen uit zijn eigen sperma en Max von Pettenkofer (1818-1901) dronk bouillon met Vibrio cholerae erin om te bewijzen dat deze bacterie niet de oorzaak is van de ziekte cholera. (Dat is hij wel; gelukkig voor Von Pettekofer liep hij slechts een milde besmetting op.)
Het experiment dat viroloog Beata Halassy van de Universiteit van Zagreb uitvoerde op zichzelf valt duidelijk meer in de categorie-Pettenkofer dan in ongevaarlijke categorie-Leeuwenhoek: zij injecteerde een tumor in haar borst met virussen om het gezwel te bestrijden. Ze had succes, maar het viel niet mee om haar onderzoek vervolgens gepubliceerd te krijgen in een wetenschappelijk tijdschrift, blijkt uit een artikel dat deze week in Nature verscheen.
Halassy kwam er in 2020 achter – ze was toen 49 – dat er een tumor zat op de plek waar eerder een borstamputatie had plaatsgevonden. Het was de tweede keer dat de kanker hier terugkwam. Omdat ze het niet zag zitten om weer een zware chemotherapie te ondergaan, besloot ze de ziekte te bestrijden met een wapen dat ze goed kende: virussen.
Haar idee was dat een virus de tumor zou aanvallen én haar afweersysteem zou afsturen op de plek waar de virale indringer zich in haar lichaam bevond. Dat was geen onzinnige notie; er vinden al experimenten plaats waarbij patiënten met vergevorderde kanker met virussen worden behandeld.
Halassy injecteerde de tumor in haar borst met twee virussen: eentje dat de mazelen veroorzaakt en een ander dat bij dieren zorgt voor vesiculaire stomatitis, een aandoening die zich onder meer manifesteert in een schuimende bek en blaasjes op de poten.
Aanvankelijk zwelde de tumor op, maar nadat ze de behandeling twee maanden had volgehouden, bleek dat het gezwel gekrompen was, zachter was geworden en het omliggende weefsel had losgelaten. Daardoor kon het succesvol operatief verwijderd worden. Uit onderzoek aan het weefsel bleek dat haar immuunsysteem de tumor van Halassy inderdaad had aangevallen. Ze kreeg hierna nog een jaar lang het kankermedicijn trastuzumab en is tot op de dag van vandaag kankervrij.
De viroloog wilde graag over deze behandeling publiceren, maar dat bleek makkelijker gezegd dan gedaan. Meer dan een dozijn tijdschriften wees haar artikel af, vanwege ethische bezwaren. Wat als meer mensen hierdoor zouden besluiten ook op zichzelf te gaan experimenteren met virussen?
Halassy vond het onterecht dat haar artikel om deze reden werd geweigerd, zegt ze tegen Nature, omdat ze duidelijk schreef dat experimenteren op jezelf „niet de aangewezen eerste stap is” bij een kankerdiagnose. Uiteindelijk was het tijdschrift Vaccines in augustus bereid haar werk te publiceren.
Het zelf-experiment bestreed niet alleen haar tumor, zegt Halassy, ook haar wetenschappelijke arbeid nam een wending. „De focus van mijn laboratorium is hierdoor compleet veranderd.”
